Kirish. Ekologiya kursi, maqsadi, vazifasi, tuzilmasi va tarixi. Reja

O’zbekiston Respublikasining alohida muhofaza qilinadigan hududlari. Respublikada faoliyat ko’rsatayotgan qo’riqxonalar, milliy tabiat bog’lari, tabiat buyurtmalari, tabiat yodgorliklari quyidagicha tasniflanadi.

O’zbekistonRespublikasining alohida muhofaza qilinadiganhududlari

1-jadval

№	Nomlari	Tashkil etilgan vaqti va vazifasi	Qisqacha tavsifi
Qo’riqxonalar
1.	Chotqol tog’-o’rmonbiosfera	1947 yil. G’arbiy Tyanshanning togekotizimlarini saqlash va atrof-muhit holati ekologik monitoringi. 1995 yilda biosfera qo’riqxonalari tizimiga kiritilgan	Toshkent viloyatining Chotqol tizmasining g’arbiy yonbag’rida joylashgan. Maydontol va Boshqizilsoy uchastkalaridan iborat. Umumiy maydoni- 35724 ga, shundan 6586 tasi ormon bilan qoplangan. Flora –221 tur sutemizuvchilar, qush, reptiliya, suvda-quruqda yashovchilar va baliqlardan tashkil topgan. Kamyob va alohida muhofaza ostiga 23 tur qushlar olingan.
2.	Hisor tog’-archazor	1983 yil. Hisor tizmasi tabiiy majmualari va ekotizimlarini saqlash	Qashqadaryo viloyatining Yakkabog’ va Shahrisabz tumanlari hududida joylashgan. (Hisor tizmasining g’arbiy yonbag’rida). Maydoni-80986 ga, shundan 12203 ga si o’rmon bilan qoplangan, 27450 ga si o’tloq bilan band. Qo’riqxonada 253 tur hayvonlar yashaydi. Qushlarning 24 ta kamyob turi bor. o’simliklar 870 turdan ortiq.
3.	Zomin tog’-archa	1960 yil. Archa o’rmonlari va u bilan ham jamoa hayvonotolamini muhofaza qilish va ilmiy- tadqiqot	1926 yilda ushbu hududda O’zbekistonda birinchi Guralash qo’riqxonasi tashkil etilgan; 30- va 40 – yillarda o’rmon xo’jaligi tarkibidan chiqarilgan. Jizzax viloyati Zomin tumani hudida Turkiston tizmasining barida joylashgan. Maydoni – 26840 ga, shundan 11322 ga si o’rmon bilan qoplangan. Hudud dengiz sathidan 1750 m balanlikda.
4.	Baday-to’qay tekislik- toqay	1971 yil. Amudaryo oqimi tartibga solingan sharoitda to’qay ormonlari va hayvonot olamini saqlash	Quyi Amudaryoning o’ng sohilida Qoraqolpog’istonning Beruniy va Kegeyli tumanlari hududida joylashgan. Maydoni – 6462 ga, 70 %i toqaydan iborat. Florasi –103 tur; faunasi tarkibi –160 umurtqali hayvonlardan iborat. 1970 yildan Buxoro bug’isini tiklash yo’lga qo’yilgan.
5.	Qizilqum vodiy-toqay	1971 yil. Amudaryoning quyi oqimidagi toqayormonlari va hayvanot olamini saqlash	Amudaryo o’ng sohilida va Orolda, Buxoro viloyatining Romiton, Xorazm viloyatining Dostlik tumanlari hududida joylashgan. Maydoni 10311 ga, shundan 5144 ga si ormon bilan qoplangan, 6964 ga qumlikdan, 3177 ga daryo qayiridan iborat. Florasi – 103, faunasi – 197 turdan iborat blib, 37 turi sut emizuvchilar, 23 turi pentiliyalar.
6.	Zarafshon vodiy- to’qay		Zarafshon bo’yida 45 km. Masofada Bulunur va Jomboy tumanlari hududida joylashgan. Maydoni 2552 ga, shundan 868 ga o’rmon bilan qoplangan. Flora vakillari 308, umurtqalilar 240 turni tashkil etadi. Simliklari ichida 18 tur buta-daraxt mavjud. Asosan Zarafshon qirovuli muhofaza qilinadi.
7.	Nurotatog’-yonoqzor	1975 yil tashkil etilgan. Grekyonoivaqim-matli genofond-nisaqlash, Severtsov qo’yini muhofaza qilish	Nurota tog’lari shimolida Jizzax viloyatining Forish tumanida joylashgan. Maydoni – 17752 ga, shundan 2529 gasi o’rmon bilan qoplangan. Hudud relefi 400m dan 2100 m gacha dengiz sathidan balandda. Hayvonotolami 246 turdaniborat.
8.	Kitob geologik	1978 yil palentalogik-stratigrafik ob’ektlarni muhofaza qilish va organish	Kitob tumanida joylashgan, maydoni – 5378 ga. Bu yerning geologik tarixini o’rganuvchi yagona qo’riqxona. Florasi 500 turdan ortiq, faunasi tarkibi 21 tur sut emizuvchilar, 120 tur qushlardan iborat.
9.	Surxon tog-ormon	1987 yil buyurtma asosida tashkil topgan. Ko’hitang tizmasi ekotizimlarini saqlash	Maydoni – 23802,3 ga, 800 tur o’simliklar, 290 tur qushlar, 37 tur sutemizuvchilar uchraydi. Asosan burama shohli echki, tog’ qo’yi, Old Osiyo qoplani muhofaza qilinadi.