Kirish. Ekologiya kursi, maqsadi, vazifasi, tuzilmasi va tarixi. Reja

8.2 Atmosfera ifloslanishining iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari. Atmosfera ifloslanishiga qarshi kurash yo`llari va usullari.

Atmosfera ning ifloslanishi turar joy va kommunal xujalikka, kishlok va urmon xujaligiga, sanoatga, tarixiy tibbiy edgorliklarga xam ta`sir etadi. Natijada xalk xujaligiga katta zarar etkazadi. Atmosfera ifloslanishining keltirgan zararlarini kuyidagi guruxlarga bulish mumkin.

a) atmosferaning ifloslanishi tufayli materianing emirilishi va temirni korroziyaga uchrashi. Bunda atmosferadagi chang, kurum, kattik zarrachalar va ba`zi gazlarning ta`sirida binolar, inshootlar, metallar emiriladi. Kiyim-kechak va gazmollarning bueklari buziladi, kadimiy tarixiy edgorliklar nuraydi. Ma`lumotlarga karaganda sanoat rivojlangan atmosfera iflos katta shaxarda temir korroziyasining tezligi kichik shaxarlarga nisbatan 3 barobar, kishlok joylariga nisbatan 20 barobar, alyuminiyda esa yuz barobar tez boradi. Kadimiy arxitektura edgorliklari jumladan, Uzbekistonda kadimiy obidalar marmar va bronzadan ishlangan obidalar emiriladi.

b) shaxarlarda ayniksa sanoatlashgan joylarda, atmosfera xavosining ifloslanishi korxona usbob-uskunalarining kapital remontiga foydalanish muddatini urta xisobda 1,5 barobar kamaytiradi.

v) atmosferaning ifloslanishi natijasida juda kup ogir kasalliklar vujudga kelmokda, kishilar jismoniy va ruxiy kasalliklarga duch kelmokda, achchik tuman (smog) dan kuplab odamlar kasal bulmokda.

Bular juda katta va tiklab bulmaydigan zarardir. Xavoning ifloslanishidan vujudga kelgan kasalliklar tufayli odamlarning ulimidan tashkari ularning davolashga kasallik varakasiga, ishga yaroksiz bulib kolganligi uchun nafaka berish xisobiga davlatlar katta zarar kurmokda.

Atmosfera havosining ifloslanishiga avtotransport vositalarining ulushlari.

g) atmosfera xavosining ifloslanishidan kishlok xujalik ekinlari xam katta zarar kuradi. Yirik sanoat, metallurgiya, kime, konchilik korxonalari atrofida (5 km radiusda) kishlok xujalik usimliklarning xosildorligi 25-30 % ga, sifat kursatgichlari esa 40-60 % ga kamayadi. Avtomobil` yul atroflaridan boglar daraxtlar, tabiiy sharoitiga nisbatan 5-10 barobar kiskartiradi.

Serkatnov avtomobil` yullari atrofida ekilgan (poliz, sabzavotlar) ya`ni dexkonchilik maxsulotlari tarkibida kurgoshin birikmalari ruxsat etilgan me`erdan (Nm) 5-20 barobarga ku tuplanadi.

d) atmosfeoaning ifloslanishi natijasida vujudga kelgan achchik tutundan avtomobillarning yurishi, samoletlarning uchishi kiyinlashib juda kup avariyalar buladi.

Masalan, 1962 yili AKSh da atmosferaning ifloslanishidan 20 marta samolet avariyasi bulsa, 1964 yili Britaniya orollarida (smogdan) fakat uchta katta magistral yulda 350 ta fojiali avtomobil` xalokati sodir bulgan.

e) atmosferaning ifloslanishi ayrim, chunonchi, yarim utkazgichlar juda anik priborlar, vakcina va antibiotiklar ishlab chikarishni juda kiyinlashtirib yubormokda.

Shu sababli xavosi ifloslangan AKSh, Yaponiya, Germaniya va boshka mamlakatlarda yarim utkazgichlar anik priborlar, vakcina ishlab chikarish korxonalari xavosi toza bulgan togli rayionlarda kurilmokda. Bular esa uz navbatida kushimcha xarajatlar (yul kurish, turar joy kurish maxalliy kommunal kulayliklarni vujudga keltirish va boshkalarni) talab etadi.

j) sanoat korxonalarida atmosfera xavosiga chikariladigan juda kimmatbaxo xom-ashelar xisoblanadi. Masalan, viloyatimizda paxta tozalash zavodlari kariyb 500 tonna: chang va tola, gaz sanoati korxonalari 100 mln.m tabiiy gaz, un zavodlari 150 tonna un changi, gips zavodi 3000 tonna gips changini atmosfera xavosiga chikarayapti. Agar atmosfera ushlab kolinsa, bir necha 10 mln. sum tejab kolindi va iktisodiy foyda keltiradi. Shu bilan birga atrof muxit xam tozalanadi.

z) atmosferaning ifloslanishi natijasida geografik kobikning tabiiy xolatida uzgarish yuz berib, fotosintez jaraeniga salbiy ta`sir kursatadi va natijada biosferada moddalar almashuvi buzilishiga olib keladi. Bu esa uz navbatida vujudga kelgan organik moddalar sifatini pasayishiga, atmosferaga chikadigan kislorod mikdorining kamayishiga olib keladi.