Кириш. Бошқариш системаси элементлар мажмуаси сифатида. Функционал вазифалари бўйича элементларнинг синфланиши

Варистор – ярим ўтказгичли резистор бўлиб, унинг қаршилиги кучланиш ўзгаришига боғлиқ равишда ўзгаради, шунинг учун унинг ВАТси чизиқли эмас.

• Варистор – ярим ўтказгичли резистор бўлиб, унинг қаршилиги кучланиш ўзгаришига боғлиқ равишда ўзгаради, шунинг учун унинг ВАТси чизиқли эмас.
• Варисторларни ясашда асосан карбид ва кремний элементлари қўлланилади. Парашокли кристалл карбит кремнийли қум билан аралаштириб прессланади ва юқори хароратда куйдирилади (қиздирилади), электродлар сепилади. Ташқи таъсирлардан химоялаш учун варисторлар электроизоляция лаки билан қопланади.
• Тензорезистор – ярим ўтказгичли резистор бўлиб, унда электр қаршиликни механик деформацияга боғлиқлиги қўлланилади.
• Тензорезисторларни тайёрлашда p- ёки n- типидаги кремний кўпроқ қўлланилади.
• Фоторезистор – қаршилиги ёритилганликка боғлик бўлган ярим ўтказгич асбобдир. Бунда ёритилганлик ортган сари фоторезисторнинг қаршилиги камайиб боради ва аксинча, ёритилганлик камайса қаршилик камаяди.

• Терморезистор – электр қаршилиги хароратга боғлиқ бўлган ярим ўтказгичли резисторга айтилади. Икки хил терморезисторлар мавжуд: термистор ва позистор.
• Термистор – харорат ортиши билан қаришилиги камаяди, харорат кама-йиши билан қаршилиги ортади.
• Позистор – харорат ортиши билан қаршилиги ортади, харорат камайиши билан қаршилиги хам камаяди.
• Термисторларни ясашда электронли электр ўтказишга эга бўлган ярим ўтказгичлар қўлланилади. Масалан, металлар, оксидлар ва оксидлар аралашмалари.
• Баъзи холатларда термисторларни ойнали баллонларга жойлаштирилади ва махсус чўлғам ёрдамида қиздирилади. Бундай термисторларни билвосита қиздиришли термистор дейилади.
• Терморезисторлар хароратни ростлаш тизимларида, иссиқликдан химояланишда, ёнғиндан сақланишда қўлланилади.

• Ярим ўтказгичли диодлар.
• Ярим ўтказгичли диодлар деб, битта p-n ўтишга ва иккита чиқишига эга бўлган ярим ўтказгичли асбобга айтилади. Барча ярим ўтказгичли диодлар иккита синфга бўлинади: нуқтали ва ясси диодлар.
• Нуқтали диодда германий ёки кремнийнинг пластинкали электр ўтказувчанлиги қўлланилади. Унинг қалинлиги 0,1-0,6 мм ва юзаси эса 0,5-1,5 мм2 гача бўлади.
• Нуқтали диод юқори частотали токларни тўғрилашда қўлланилади. Бошқа хамма сохада нуқтали диодлар ўрнига ясси диодлар ишлатилади, чунки буларнинг конструкцияси мустахкам, кўрсатгичлари юқори, ишлаши ишончли. Бу диодларда ўтказувчанлиги турлича бўлган ярим ўтказгичлардан p-n ўтиш хосил қилинади. Ясси диодларнинг ўтиш майдони ярим ўтказгичларнинг турига қараб 0,01мкм2 дан (микроюзали ясси диодлар) 10 см2 гача (куч диодлари) бўлади.