Kirish. Asosiy qism Pulning kelib chiqishi va mohiyati

Pulning paydo bo`lishi va uning qiymat shakllari rivojlanishi bilan bog`liqligi

Tovarlar qiymati ularni o`zaro taqqoslash, o`lchash va almashtirish imkoniyatini beradi.

Dastlab, har bir tovar boshqa bir tovarga bevosita almashtirilgan, masalan:

1 qop don 1 bosh qo`y

1 ta omoch 1 bosh qoramol

1 ta po`stin 1 ta arava

Keyinroq o`zaro kelishilgan holda, bir tovar bir necha tovarlarga almashtiriladigan bo`lgan, ya`ni:

1 bosh qoramol

1 xum asal

1 qop tuz 2 ta bolta

5 bosh qo`y

5 qop bug`doy

Asta - sekinlik bilan tovarlar orasidan barcha tovarlarga ayirboshlana oladigan va hamma tovarlar qiymatini o`zida ifoda eta oladigan maxsus tovar ajralib chiqqan. Bu tovar har bir mamlakat yoki hududda iste`mol uchun eng zarur tovar bo`lgan va barcha mahsulotlar uchun umumiy ekvivalentga aylangan. Umumiy ekvivalent vazifasini turli mamlakatlarda turli tovarlar - qoramol, tuz, don, mo`yna va boshqalar bajarganlar. Tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash jarayonining tobora rivojlanib borishi hududlar hamda mamlakatlar o`rtasida savdosotiq va tovar ayirboshlash zaruratini yuzaga keltirgan.

Turli mamlakatlarda turli tovarlar umumiy ekvivalent hisoblanganligi esa bu jarayonga to`sqinlik qila boshlagan.

Natijada butun tovarlar dunyosidan shunday tovar ajralib chiqqanki, u barcha hudud va mamlakatlarda umumiy ekvivalent sifatida qo`llanila boshlagan. Bu vazifani qimmatbaho metallar, avval mis va kumush, keyinchalik esa oltin bajaradigan bo`lgan: Ana shunday qilib, pul tovar ishlab chiqarish va ayriboshlashning uzoq vaqt rivojlanishi natijasida vujudga kelgan.

Pul - bu shunday maxsus tovarki, u hamma boshqa tovarlar uchun umumiy ekvivalent vazifasini bajaradi va barcha tovarlarni sotib olish vositasi bo`lib xizmat qiladi. Pul har qanday buyumga aylanish sehriga qodir.

Kishilar har doim pul topishga harakat qiladilar, pul esa ular uchun xizmat qiladi.

Pul bozor iqtisodiyotining eng muhim omillaridan biri bo`lib, iqtisodiyotning «qoni» dir. Iqtisodiyot pul bilan tirik. Pul bo`lmagan joyda bozor iqtisodi bo`lishi mumkin emas. Bozor iqtisodiyotida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishdan tortib, to iste`molchiga yetkazib berishgacha pul vositasida amalga oshiriladi.

Ishlab chiqarish resurslari, ya`ni xom-ashyolar, jixozlar va mashinalar hamda ishchi kuchi bozorda pulga sotib olinadi. Ishlab chiqarish natijasida yaratilgan tovarlar yana pulga sotiladi. Pul ko`rinishida olingan daromad taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi.

Pul bozor iqtisodiyotining «tili» dir. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to`lovlar, daromad-u harajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar faqat pulda ifodalanadi.

Har bir korxona, tashkilot, muassasa, tadbirkorlar, alohida - alohida fuqarolar faoliyati natijasi ham pul bilan hisoblanadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul muomalasini tashkil etish, pul ayriboshlash, ularni saqlash, taqsimlash, bo`sh pulni qarzga berish, pul vositasida moliyaviy hisob-kitoblarni amalga oshirish kabi iqtisodiy munosabatlar yanada kuchayib, murakkablashib boradi.