Kirish asosiy qism: Bob. Xalqlarning buyuk ko’chishi

II.Varvar qirolliklarining tashkil topishi haqida.

3. 
   Franklar, Vestoglar, Vandallar qirolliklari.
   

Frank qabilalari. Buyuk ko'- chishlar boshlanishiga qadar gcrman qabilalariga mansub frankklar Rcyn daryosi quyi оqimidagi hududlarda yashaganlar. Ularda urug'chilik tu- zumi mavjud bo'lib, qabila yo'lbosh- chilari harbіy ishda alohida jasorat ko rsatgan kishilardan saylab qo'yil- gan. Rim-gallar bilan yaqin qo'shni- chilik munosabatlaridаa bo'lgan franklarning tashqi ko'rinishi ham boshqa german qabilalaridan ancha farqlangan. Franklar gotlar va langobardlar kabi hayvon tcnsidan emas, matodan kiyim-bosh kiyishgan va soch-soqollarini olib yurishgan. Franklarda faqat qirol soch bilan yurishlari munkin bo'lgan. G' arbiy Rim imperiyasining inqirozidan keyin Galli- yada rim noibi Egidiy mustaqil knyazlik tuzadi. Хuddi shu davrdan franklarning Galliyaga hujumlari yanada kuchayadi. Ularga frank qabilalaridan biri, merovinglar sardori Xlodvig boshchilik qiladi. XIodvig tez orada o'z гaqiblarini yсngib, barchа frank qabilalari ustidan hukm- гonligini o'гnatadi, 486-yilda Xlodvig franklar davlatiga asos soladi. lasiga mansub kishilargina uzun 486-yilda Xlodvig franklar davlatigа аsos soladi. Franklar tuzgan davlat dastlab sulolalar nomi bilan atalgan. X аsrdan Parij atгofidagi viloynt I de Frans davlat nomiga asos bo'ladi va u Fransiya deb atala boshlandi. ⁵

Franklarda xristianlikning qabul qili nishi . Varvar qabilalari yoʻlboshchilari ichida birinchi bo'lib Xlodvig xristianlik ni Rimdan qabul qiladi . Uning ketidan sekin - asta boshqa franklar ham xristian likka o'tadi . Franklarning ko'pchiligi Xlodvigning bu qarorini yoqlamagan ammo ular o'z qirollaridan qo`rqqanlar Rimliklar esa bu ishdan xursand boʻlish gan . Ulardan biri « Sizning yangi diningiz . bu – bizning g'alabamiz . - deb bejiz yozmagan edi . Xlodvig amalga oshirgan tadbir oqilona yo'l bo'lgan . Xristianlik orqali Rim madaniyatining turli sohalari franklar davlatiga kirib kela boshlagan . Shu davrdan boshlab franklar va rimliklar asta - sekin yaqinlashganlar . Xlodvigning xristianlikka oʻtishi unga aholi orasida ta'si ri kuchli boʻlgan gall yepiskopligining qoʻllashini ta'minlay di . Shu tariqa xristianlikning qabul qilinishi qirolni kuchay tirib , uni oʻz qabiladoshlari orasidq yangi cho'qqilarga ko'taradi Franklarda ijtimoiy munosabatlar . Franklar istilo qil gan hududlarda rimlik quldorlarning hashamatli saroylari , ulkan yer - mulklari saqlanib qolgan . Mahalliy aholining asosiy qismini rim - gallar tashkil qilgan . Franklar davrida ham mamlakatda asosiy ishchi kuchi qullar va kolon lar bo'lib qolavergan . Dastlabki paytda franklar gal lardan alohida yashaganlar . Luara daryosidan shimoldagi german qabilnlari esa yana uzoq yillar urug ' jamoa bo'lib yashashda davom etganlar . Mamlakat janubidagi gallar esa son jihatidan german qabilalaridan ham ko'proq bo'lgan Davlat hokimiyatini mustahkamlash maqsadida Xlod vigning vorislari boshqaruvi paytida qirollar - alohida xizmatlari evaziga jangchilar va yaqin hamkorlariga yirik yer - mulk – benefitsiylar taqdim etganlar .

Benefitsiy ( lotincha ) - senyorning o'z vassaliga har biy xizmati cvaziga in'om etgan yer - mulk Sharqda u iqto ' deb nomlangan . Senyor ( lotincha , katta ) – o'rta asrlarda Gʻarbiy Yevropada ixtiyorida qaram dehqonlari va mayda feodal - vassallari bo'lgan yer cgasi Vassallik – G'arbiy Yevropa mamlakatlarida bir feodalning boshqa fcodalga bo'ysunish tartibi . ⁶

Shu tariqa qirol va uning jangchilari , ruhoniylar , qirol saroyiga yaqin rim - gall zodagonlari , quldorlardan yangi yirik yer cgalari - fcodallar toifasi vujudga kelgan . Ular ning yerlarida VI asr oxiridan boshlab qullar , kolonlardan tashqari o'z erkinligini yo'qotgan franklar ham ishlaganlar . Natijada , yangi jamiyatning feodallar va qaram dehqonlar kabi asosiy toifalari yuzaga kelgan Davlatning paydo bo'lishi . Shimoliy Galliyada tashkil topgan frank qirolligi Xlodvigning vorislari davrida Bur gundiya va Provansni bosib oladi . Franklar germanlarning tyuring , alemann , bavar qabilalarini ham bo'ysundirib . ularni har yili o'lpon toʻlashga majbur etadilar . Qirollar hokimiyati kuchayib borishi natijasida muhim qonunlar , qarorlar qabul qilish uchun xalq yigʻinlarini chaqirmay qo'yadilar . Qirol tomonidan qabul agan yangi qonunlar esa xususiy mulkchilik ve tengsizlikni mustahkam Inshga xizmat qilgan . Yirik yer egalari – feodallar toifasi esa qirol hokimi yatining tayanchiga aylanadi . Davlat qirol boshchiligida yirik mulk egalarining yangi yerlarni istilo qilishini qo'llab - quvvatlar edi . Xlodvig davrida franklarda mamlakat viloyatlarga bo'linib , ularni qirol tayinlagan graflar boshqara bosh lagan . Graf o'z hududlarini qirol nomidan boshqarib , aholidan soliqlarni yig'ib olish , harbiy qo'shinga bosh chilik qilish , sud qilish kabi ishlarni bajargan . Sudning qarori bilan yig'ilgan jarimalarning 1/3 qismi qirol xazinasiga yuborilar edi . Franklar solig tartiblarini rim liklardan qabul qilganlar . Urug ' jamonchilik an'analari esa har yili o'tkaziladigan harbiy ko'rik tarzida va mahalliy boshqaruvda saqlanib qol gan . Mahnlliy boshqaruv asosini erkin franklarning yuzlik yig'inlari tashkil etib , uning boshlig'i , yuzboshisi – tungin deb nomlangan.

Yirik yer egaligining shakllanishi . VI asr oxiridan frank larning chek yerlari dehqon oilasining sotishi yoki in'om ctishi mumkin bo'lgan mulki allodga aylanadi . Qirollar tomonidan chiqarilgan yangi qonunlar yerning xususiy mulkka aylanishini tezlashtirndi . Qirol Xilperik davrida yangi qonun chiqarilib , u o‘g‘il voris bo'lmasa , yemi avval gidek jamoaga emas , marhumning qizi , singlisi yoki ukasiga o'tish huquqini tasdiqlaydi . Yerning xususiy mulkka aylanishi , mulkiy tabaqalanish ni tezlashtirib , yirik yer cgaligining o'sishiga olib keladi . Galliyadagi Rim impcratoriga tegishli yerlarni oʻz mulkiga aylantirgan frank qirollari , uning bir qismini oʻz yaqinlari cherkovga ham in'om etganlar . Allod ( yunoncha ) – yerga toʻla egalik qilish ; G'ar biy Yevropa feodal jamiyatida avloddan - avlodga me ros boʻlib oʻtadigan yer - mulk Yirik yer egaligi jamoa yerlari hisobiga ham kengaya boradi Tabiry ofatlar , qurg'oqchilik , hosilsizlikning tez - tez takrorlanib turishi dehqon larni o'z yerlaridan ajralishiga , soʻng feodaldan ijaraga yer olib ishlashga majbur etadi . Soliq to'lashdan tash qari , yirik yer egasi ekinzorlarida ishlab berishga majbur bo'lgan deh qon sekin - asta qarnm kishiga aylann borgan . ⁷

« Sali haqiqati » . Xlodvig buyru g`iga binoan yozilgan franklarning an'anaviy odatlari to'plami Sali haqiqatis deb nomlangan . Bu to'plam Yevropadagi eng mashhur odat huquqlari yodgorligiga aylanadi . Toʻplam ning nomi unga faqat franklarning sali qabilasi qonunlari kiritilganligini anglatadi . Qirol , aslida , bu qoidalar orqali biror narsa izohtalab boʻlsa , buning uchun qirolga murojaat qilinishi , u csa oʻz manfaatlari yuzasidan javob berishini oʻz oldiga maqsad qilib qo'ygan . Ulardan tashqari , qutol « Sali haqiqati » ga qadimgi odatlardan oʻziga foyda keltiradiganlarini kiritgan Natijada , qadimgi odatlardan qirolni qoniqtirmaganları unutilib , foydalilari to'plamda batafsil yoritilgan . « Sali haqiqati » franklarda qirol hokimiyatining kuchayganini ko'rsatadi . Shunday bo'lsa - da , « Sali haqiqati » da franklar hayo ti , ularning urf - odatlari , xoʻjaligi , diniy e'tiqodlariga oid ko'plab ma'lumotlar mavjud . Jumladan , yerning boshqa xoʻjayinga oʻtishi « sotuvchi » ning yeridagi yashil shoxcha yoki poyaning « oluvchi » yeriga berilishi bilan tasdiqlangan Bu kelishuvni farzand va nabiralar ham qonuniy deb bi lishgan.⁸

1^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 8-9-bet

2^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 10-11-12-bet

• 
  3^ Udaltsova 3. V., Italiya i Vizantiya v VI v., M., 1959.
  

4^ 2. Боестолкновения как отдельных племен, так и племенных союзов происходили постоянно с переменным успехом. (Примеч. ред.)

3. Dahn F. Die Könige der Germanen (1861–1907); Urgeschichte der germanischen und romanischen Völker (1881–1889).

5^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 12-13-bet

6^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 14--bet

7^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 15--bet

8^ Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017.
«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»
Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. 16--bet