Kirish adabiyotlar taxlili

1.1.Tarkibida mis mavjud bo’lgan eritmalardan misni sementatsiya usulida cho’ktirish.

Metallarni eritmadan cho’ktirish elektroliz, sementatsiya, kristalizatsiya, erimaydigan birikmalarni olish va boshqa usullarda amalga oshiriladi.

Elektroliz tozalangan eritmalardan ishqorlashdan keyin metallarni ajratish maqsadida qo’llaniladi. Bu usulda Cu, Zn, Cd va Mn larni qayta ishlashda keng qo’llanilqad.

Sementatsiya metall zarrachalar sirtidan elektrokimyoviy yo’l bilan eritma ionlarinii ajratib olishga asoslangan. Bunda ajratishi kerak bo’lgan metall eritmadan cho’kmaga tushuriladi.

Sementatsiya jarayonida kerakli metall ioni eritmadan ajratib olishda kuchlanish qatorida bu metalldan chapda joylashgan metal qo’llaniladi.

Masalan Cu sementatsiyasida temirdan foydalaniladi. Mis tutuvchi eritmalarda misningn elektrod patensiali (e=0.52 V). Temirniki esa (e=-0.44 V). Misni yetarli darajada effektiv sementatsiyasi eritmaning pH qiymati 2.5-3 ga teng sharoitda amalga oshiriladi.

CuSO₄+Fe_{ }FeSO₄+Cu (1.1.1).

Mis sementatsiyasida temir sarfining nazariy miqdori.

Misning bir massa birligiga 0.874 temir massa birligi to’g’ri keladi. Amalyotda esa odatda amalda ko’proq (1.2-3 kg ga yaqin temir 1 kg cho’kma misga to’gt’ri keladi). Chunki mis sementatsiyasi jarayonida boshqa reaksiyalar ham sodir bo’lishi mumkin.

Masalan:

2Fe³⁺+Fe=3Fe²⁺ va H⁺+Fe=3Fe²⁺+H₂ (1.1.2).

bu hol temirning ortiqcha isrof bo’lishiga sabab bo’ladi.

Mis sementatsiyasida temirning qipiqlari va sim shaklidagi bo’laklardan foydalaniladi. Temir qipiqlari oldindan mqaydalanadi sim shaklidagi bo’laklari esa ularning yuzasini oshirish maqsadida yanchiladi.

Usulning kamchilklari: bunda sementatsiya uchun olingan temir miqdorinig ko’pligi. Yani bunda 1kg misni cho’ktirish uchun 3kg temir qirindisi sarflansa bu to’nnalarda 3t temirni tashkil qiladi. Bunga sabab yuqoridagi (2) reaksiya hisobiga temir sarfi oshadi. Bu esa jarayonni amalga oshirishda sarf harajatni oshirib yuboradi.