|
1-bob. Oila va undagi nizolar
Oilaviy nizolar haqida tushincha
Insoniyat yaralibdiki nizolarsiz yoki bo’lmasa o’zaro ziddiyatlarsiz yashay olmaydi. Shu singari oiladagi munosabatlar er-xotin o’rtasidagi munosabatlar ham nizolardan holi emas va oilada er-xotin o’rtasida qachondir kelishmovchilik va nizolarning kelib chiqishi muqarrar va bu deyarli taabiiiy holder. Lekin nizo kelib chiqqan tqdirda uni ‘z holicha tashlab qo’yish yaramaydi uni gazak olib ulgirmasidan hal qilish kerak bo’ladi. Ayniqsa bu yosh endigna turmish qurgan tajribasiz er-xotinlar uchun juda muhimdir. Shunday paytd yosh er-xotimlarga tajribali kattalarning yoki psixologlarning yordami juda zarur hisoblanadi. ”Oilaviy nizolar nizolarning eng keng tarqalgan shakllaridan biridir. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, oilalarning 80-85 % da nizolar bor va boshqa 15-20 % da turli sabablarga ko'ra janjallar mavjud.” Emelyanov S. M. (Mojarolar bo'yicha seminar. Sankt-Peterburg.) Oilaviy munosabatlarning o'ziga xosligi nafaqat oilada nizolarning paydo bo'lishi va davom etishi, balki uning barcha a'zolarining ijtimoiy va ruhiy salomatligiga ham ta'sir qiladi.
Oilaviy nizolar-bu qarama-qarshi niyat va qarashlarning to'qnashuvi asosida oila a'zolari o'rtasidagi qarama-qarshilik.
Oilaviy nizolar o'zlarining o'ziga xos xususiyatlariga ega, ular bunday nizolarni oldini olish va hal qilishda hisobga olinmaydi.
1. Avvalo, oilaviy nizolar o'ziga xosligi oilaviy munosabatlarning o'ziga xosligi bilan bog'liq bo'lgan maxsus metga ega. Oila munosabatlarining eng muhim xususiyati shundaki, ularning asosiy mazmuni ham shaxslararo munosabatlar (sevgi, qon munosabatlari), ham oilaviy funktsiyalarni amalga oshirish bilan bog'liq huquqiy va axloqiy majburiyatlardir: repro-duktiv, ta'lim, iqtisodiy va iqtisodiy, dam olish (o'zaro yordam, sog'liqni saqlash, dam olish va dam olishni tashkil etish), kommunikativ va tartibga solish.
2. Oilaviy nizolar sabablarga ko'ra farq qiladi. Ularning eng muhimlari quyidagilardir:
* faoliyat erkinligini cheklash, harakatlar, oila a'zolarining o'zini ifoda etish;
* bir yoki bir nechta oila a'zolarining (alkogolizm, giyohvandlik va boshqalar) xatti-harakatlari.);
* oila a'zolarining odgo ehtiyojlarini qondirish uchun qarama-qarshi manfaatlar, intilishlar, kesish-imkoniyatlar mavjudligi (uning nuqtai nazari bo'yicha);
* umuman oilada shakllangan avtoritar, qat'iy munosabatlar turi;
* qiyin moddiy muammolarning mavjudligi;
* qarindoshlarning turmushda bo'lgan avtoritar aralashuvi;
oilaviy nizolarning sabablarini tahlil qilishda mikro va makro muhitlarning ijtimoiy omillarini hisobga olish muhimdir. Mikroçevrede omillar quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak: oilaning moddiy ahvolining yomonlashuvi;bir yoki har ikkala turmush o'rtog'ini ishda o'lchash; er-xotin yoki boshqa idoralar a'zolarini normal ishga joylashtirish mumkin emas; uzoq muddatli uy-joy etishmasligi; bolalarni bolalar muassasasiga joylashtirish imkoniyati yo'qligi va boshqalar.
3. Oilaviy nizolarning o'ziga xos xususiyatlari ularning dinamikasi, shuningdek, oqim shaklida namoyon bo'ladi. Umuman olganda, oilaviy konf-liktlarning dinamikasi klassik bosqichlar bilan tavsiflanadi (con-flikt holatining paydo bo'lishi, ziddiyatli vaziyatni anglash, ochiq qarama-qarshilik, ochiq qarama-qarshilikni rivojlantirish, nizoni hal qilish va ziddiyatning hissiy tajribasi). Lekin bu con-flicts oshdi hissiyotlilik, har bir bosqichda Pro-oqimi tezligi, qarama-qarshilik shakllari (ta'na, Oskor-byleniya, janjal, oila janjal, aloqa buzilishi, va hokazo. P.), shuningdek, ularni hal qilish usullari (yarashish ,kelishuvga erishish, o'zaro imtiyozlar, ajralish va boshqalar asosida munosabatlarni mustahkamlash).
4. Oilaviy nizolarning muhim xususiyati shundaki, ular ijtimoiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ko'pincha ular fojiali tarzda tugaydi. Ko'pincha oila a'zolarining turli kasalliklariga olib keladi. Ayniqsa, oilalarning jiddiy oqibatlari-nizolar bolalar uchun.
Jadvalda oilaviy nizolarning xilma-xilligi keltirilgan.1.
Oilani rivojlantirishda inqiroz davrlari
Oilaviy nizolarni, ayniqsa, turmush o'rtoqlarni tahlil qilishda oilaning rivojlanishida inqiroz davrlarini hisobga olish muhimdir.
Oilaviy hayotning birinchi yilida oilani rivojlantirishda birinchi inqiroz davri kuzatiladi. Bu davrda supru-gov bir-biriga moslashtiriladi. Ushbu davrda ajralish ehtimoli nikohlarning umumiy sonining 30 % gacha.
Oilani tartibsizlashtirish va parchalanishiga olib keladigan sabablarning murakkab majmuasida oiladagi turmush o'rtoqlar o'rtasidagi munosabatlar va muloqotning o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq ijtimoiy-psixologik sabablar muhim o'rin tutadi. Faqat oilaning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarini optimallashtirish har doim ham nikoh barqarorligining oshishiga olib kelmaydi. Bu ijtimoiy tadqiqotlar ma'lumotlari bilan tasdiqlangan.
Bizning kurs ishi, birinchi navbatda, oila hayotining optimal ijtimoiy-iqtisodiy sharoit (alkogolizm yo'qligi, axloqsiz turmush o'rtoqlar xatti, yaxshi moddiy va uy-joy sharoitlari mavjudligi, va hokazo. Bu oilaning barqarorligi darajasini o'zgartirishga ta'sir qiluvchi ijtimoiy-psixologik omillarga e'tibor qaratish imkonini berdi.
Oilani beqarorlashtirish va parchalanishiga olib keladigan asosiy ijtimoiy-psixologik omil-er-xotinning ziddiyatli o'zaro munosabatlarida ifodalangan nikoh munosabatlarining salbiy tabiati. Nikoh mojarosi er-xotinning o'zaro ta'sirining turli darajalarini qamrab olgan murakkab bir hodisa. U turmush o'rtoqlar o'rtasidagi munosabatlar darajasida paydo bo'lishi va davom etishi mumkin, ularning xatti-harakatlarida ma'lum bir vaqtni amalga oshirmaydi (yashirin mojaro bosqichi). Misol uchun, er-xotin o'rtasidagi salbiy shaxslararo munosabatlar (ishonchsizlik, befarqlik, norozilik va boshqalar) bir muncha vaqt mobaynida kuzatilgan xatti-harakatlar majmuasi sifatida o'z munosabatlarida aks etmasligi mumkin. Turmush o'rtoqlar o'rtasidagi munosabatlarning kuchayishi ziddiyat ularning muloqot doirasini qamrab oladi, bu esa ziddiyatli xatti-harakatlarning turli shakllarida (og'zaki va og'zaki bo'lmagan) namoyon bo'ladi. Mojaroning xulq-atvor darajasiga o'tish uning kuchayishi va yashirin bosqichdan ochiq bosqichga o'tishiga dalolat beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
