Kirish 1-amaliy mashg‘ulоt Tasmali kоnvеyеrlarni tехnik ko‘rsatgichini hisоblash 6

14-Amaliy mashg‘ulot.

Olovli tozalash pechlarini hisoblash.

Xomaki misni olovli tozalashdan asosiy maqsad - bo‘lajak elektrolitik tozalashga yaroqli zich anodlar olish va zarra metallar­ni yo‘qotishdir. Zarra metallarni borligi elektroliz jarayoniga sal­biy tasir qiladi. Anodlarni xomaki misdan ham qo‘ysa bo‘ladi, faqat elektroliz ko‘rsatkichlari, zich anodga nisbatan, ancha yomonroqdir. Xo­maki misdagi zarra metallarni uch guruxga bo‘lsa bo‘ladi:

1) Nisbatdan onson va to‘la ajralib chiqadiganlar -Zn, Fe, S;
2) Qisman ajralib chiqadiganlar - As, Sb, Vi, Ni,
3) Umuman ajralib chiqmaydiganlar - Au, Ag.
Eritish pechlarida olingan shteyn konverterlashdan keyin xoma­­ki mis olinadi. Xomaki misning o‘rtacha kimyoviy tarkibi quyidagicha bo‘ladi, %:
97,5–99,5 Cu; 0,03–0,35 S; 0,01–0,1Fe; 0,1–0,5Ni; 0,05–0,26 Pb; 0,03–0,3 As; 0,03–0,2 Sb; 0,05 gacha Bi; 0,1 gacha Sn; 0,03 gacha Zn; 0,1 Se va Te; 0,1 O2; 0,003–0,04 (30-400 g/t) Au; 0,002–0,3 (20–3000g/t) Ag.
Kimyoviy tarkibdan ma’lumki, misdan tashqari asosiy qo‘shim­chal­ar oltingugurt, temir, rux, qo‘rg‘oshin va margimushdir. Kerak­li qo‘shimcha­lar­ga selen, tellur, oltin va kumush kiradi. Demak, bun­dan ma’lumki, 5ta kimyoviy elementni, imkon darajasida bir fazaga, ya’ni Su, Se, Te, Au, Ag ni anodli mis tarkibiga, qolgan S, Fe, Ni, Pb, Zn, As, O₂, SiO₂ va boshqa nokerak unsurlarni toshqolga o‘tka­zib orqaga, ya’ni avvalgi konverter pechi­ga suyuq holda qayta­rish kerak. Shuning uchun ham yuqoridagi ikki guruhga bo‘lingan metallarni misdan xoli qilish uchun ham ikki xil tozalash usuli ketma-ket qo‘llaniladi. Mis yarimoksidi boshqa metallarga nisbatan kislorodga tortilish kuchi kam bo‘lgani sababli o‘zini kislorodini boshqa metallarga be­rib, ularni oksidlantiradi.
Cu₂O + Fe = 2 Cu + FeO
Cu₂ O +Ni = 2 Cu + Ni O
3 Cu₂O + 2 Sb = 6 Cu + Sb₂O₃
Suyuq mis xajmiga havoni diametri 25-30mm bo‘lgan, 2-2,5 * 10⁵ PA bosimida beriladi. Zarra elementlarni shlaklash uchun, pechga flyus -kvars qumi beriladi.
Jarayonning umumiy davomiyligi, zarra moddalarni mikdorligiga bog‘­liq, va 1,5 -3,0 soatni tashkil qiladi.
Zarra moddalarni ajratib chiqarish uchun puflangan mis, kislorod bilan to‘yingandir. Misni tiklanishi quyidagi reaksiyalar orqali o‘tishi mumkin:
СuO₂ + С = 2 Сu + СО
Сu₂O + H₂ = 2 Сu + H₂O
СuO₂ + СO = 2 Сu + СO₂
2Сu₂ O + СH₂ = 4Сu + СO₂ + 2H₂
O‘zbekiston sharoitida tiklash uchun tabiiy gazdan foydalanish afzalroqdir. Jarayon davriga ajralib chiqayotgan vodorod ham tiklanish reaksiyasida qatnashadi. Faqat shuni esda tutish kerakki, tabiiy gaz yuqori xaroratda parchalanadi:
CN₄ = C + 2H₂
va uni o‘zlashtirish darajasi deyarli yuqori emasdir.
Konversiyalangan gazdan foydalanish yuqoriroq ko‘rsatgichlarga olib kelishi mumkin. Konversiyaning asosiy reaksiyasi:
CH₄ + 0,5O₂ + 1,88 N₂ = CO + 2H₂ + 1,88 N₂
Konversiyani 900 - 1200 ⁰C oralig‘ida o‘tkaziladi. Jarayon uchun kerak bo‘lgan issiqlikni metanni qisman yoqib olinadi. Bu reaksiya:
CH₄ + 2O₂ = CO₂ + 2 H₂O + 768 kDj

Qo‘zg‘aluvchan anod eritish pechining umumiy ko‘rinishi. Unda pechning yon ko‘rinishi, chiqayotgan oqova gaz mo‘risi, o‘ng tomonda esa tabiiy gaz beruvchi yondirgich ko‘rsatilgan.

Tozalangan misni rasmda ko‘rsatilganidek, aylanuvchi go­ri­­zon­tal mashinalardagi qoliplarga suyuq holda anodlar quyi­ladi.

Anod pechi yoniga o‘rnatilgan bo‘lib, suyuq eritmani aylanma “karusel” qolip orqali quyish agregati.

Pechning hajmi 200–250 t bo‘lsa, quyish mashinasining ishlab chi­qish unumdorligi bir soatda 40 t tashkil qiladi va quyish dav­ri 5 – 6 soat­ga cho‘ziladi. 11.3-rasmda qoliplarga quyib qat­tiq hol­da olingan anod­li mis ko‘rsatilgan. Bo‘yi 1 m gacha, og‘ir­ligi esa 350 kg gacha bo‘lgan ushbu mis qotishmasining tarkibida 99,8 % gacha mis bo‘ladi.

Anod pechidan olingan qattiq holdagi misli anod qotishmasining umumiy ko‘rinishi.