Kirish : sheva forscha so’zdan olingan bo’lib harakat tarzi, usuli ma’nolarini bildirib, tilnik fonetik,leksik,grammatik umumiylikka EGA bo’lgan bir yoki bir necha qishloqni o’z ichiga oluvchi kichik bir qismi, guruhi

o’rnida y ishlatishga urinish seziladi

Download 31,5 Kb. bet 3/3 Sana 26.03.2022 Hajmi 31,5 Kb. #511798

Bog'liq
sheva 1

Bu sahifa navigatsiya:

• ,,Q’’ , ,,X’’, ,,G’’’

o’rnida y ishlatishga urinish seziladi

2
,,Y’’lovchi o’zbek shevalarining adabiy tildagi tomon, somon, yomon kabi so’zlarning birinchi bo’g’inidagi ko’p hollarda ,,A’’ unlisi ishlatiladi: tamon, samon, yamon; lekin sistemali emas bazan tomon, somon , yomon. ,,Y’’lovchi o’zbek shevalarining adabiy tildagi tomon, somon, yomon kabi so’zlarning birinchi bo’g’inidagi ko’p hollarda ,,A’’ unlisi ishlatiladi: tamon, samon, yamon; lekin sistemali emas bazan tomon, somon , yomon.,,Q’’ , ,,X’’, ,,G’’’ kabi undoshlar bilan yonma yon kelganda ,,A’’ orqa qator fonema tusini oladi: hashak, qanor, g’ayr.G’azarak, qorasuv, xonim qishloqlari shevasida {o} unlisi bir bo’g’inli so’zlarda {n},{l} kabi sonor tovushlar bilan yonma yon kelganda {o} ga o’tib lablanadi G’azarak, qorasuv, xonim qishloqlari shevasida {o} unlisi bir bo’g’inli so’zlarda {n},{l} kabi sonor tovushlar bilan yonma yon kelganda {o} ga o’tib lablanadi Qorabog’, maydon, machay, kentala shevalarida ayrim so’zlarning boshida keladigan {o} unlisining til o’rt tarzida paydo bo’ladigan {a} ga o’tish hodisasi uchraydi: amon (omon), ason (oson), alov (olov), amoch (omoch).Ikki tilda gapiruvchi sheva vakillari ikki tilda (ham tojik ham o’zbek tillarida) so’zlarni aralashtirgan holda so’zlashadilar ularning talaffuzi tojik tiliga yaqindir.Ikki tilda gapiruvchi sheva vakillari ikki tilda (ham tojik ham o’zbek tillarida) so’zlarni aralashtirgan holda so’zlashadilar ularning talaffuzi tojik tiliga yaqindir.Bu gruppadagi shevalarda unli fonemalar quyidagicha: I, a, e, o’, u, s. unli fonemalarining soni jihatdan bu shevalar Samarqand, Buxoro va quyi qashqadaryodagi ikki tilli shevalarga yaqin hisoblanadi.

Ikki tilda so’zlashuvchi shevalarda	Bir tilli shevalarda	Adabiy tilda
muylov	murit	Mo’ylov
kadu	eshkedi	oshqovoq
chesvak	chesbek	Oshiq-mashuq
pishak	pishek	mushuk
doda	ata	ota
kissa	kista	Cho’ntak
rav	xari	To’sin

FONETIKA
Yuqoriga ko’tarilish I fonemasiQuyi ko’tarilish O fonemasi
O’rta ko’tarilish E fonemasi
Unlilarning fonetik o’zgarishlari
Reduksiya
Proteza
EpentezaEpiteza
Sinerezis

Undoshlar sistemasi
Lab undoshlari	P, b, f, m, v.
Til oldi undoshlari	T, d, s, ch, sh, j, l, r.
Til o’rta	y.
Til o’rta	Q, g’, ng.
Bo’g’iz undoshlari	x

Hulosa Hulosa o’rnida shuni aytish joizki Saidmuso Raximov o’ asarida surxondaryo shevalarining kelib chiqishi, etnik va tipologik hususiyatlarini aniq va ravshan yoritib bergan bu esa o’z bavbatida surxondaryo regionidagi millat elatlar krlib chiqishi haqida aniq bir fikr yuritishga imkon beradi. Bu esa shevalarni o’rganish va ularni tadqiq qilish qanchalar muhim va kerak ekanligidab dalolat beradi.E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!!!E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!!!
http://hozir.org

Download 31,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: