Kimyo yo’nalishi iii-bosqich 19. 02-guruh talabasi istilovov hasanning “neft va gaz kimyosi”

Nikolay Dmitriyevich Zelenskiy (1861.6.2 — 1953.31.7) — kimyogar. Akademik (1929), organik kataliz haqidagi taʼlimot asoschilaridan. Moskva universiteti professor (1893). Siklopentanli va siklogeksanli uglevodorodlarni sintez qilgan. Siklogeksan va uning gomologlarini platina va palladiy katalizatorlari ishtirokida degidrogenlash yoʻli bilan aromatik uglevodorodlar olgan, shu usul bilan benzin va kerosin fraksiyalaridagi siklogeksanli uglevodorodlar miqdorini aniqyaagan, shuningdek, neftdan aromatik uglevodorodlar olgan. ZELENSKIY va uning shogirdlari shu sohadagi keyingi tadqiqotlarga asoslanib, siklopentanli uglevodorodlarning gidrogenoliz reaksiyasini kashf etishdi.

1918—19 yillarda ZELENSKIY alyuminiy xlorid va alyuminiy bromid ishtirokida solyar moyi va neftdan kreking yoʻli bilan benzin olish usulini ishlab chiqib, sanoatga tatbik, etgan. G. Stadnikov bilan birga aldegidlar va ketonlardan aaminokislotalar sintezlash usulini kashf etgan (bu usul 3elinskiy — Stadni kov reaksiyasi deb ataladi). 3. adsorbsiya va koʻmirli protivogaz yasash sohasida ish olib bordi.^[

Organik kimyoda ushbu reaktsiyani kashf etgan yoki o'rgangan tadqiqotchining nomini olgan juda ko'p reaktsiyalar mavjud. Ko'pincha reaktsiya nomi bilan bir nechta olimlarning ismlari paydo bo'ladi: bular birinchi nashrning mualliflari bo'lishi mumkin (masalan, Fischer - Tropsch jarayoni), reaktsiyani kashf etuvchi va tadqiqotchisi (Borodin - Xansdiker reaktsiyasi), olimlar bir vaqtning o'zida yangi reaktsiya natijalarini e'lon qilgan.

An'anaga qarab, turli tillardagi ism juda boshqacha bo'lishi mumkin. Masalan, xuddi shu reaktsiya rus tilidagi adabiyotda "Borodin-Xunsdiekker reaktsiyasi", nemis tilidagi adabiyotda "Hunsdiecker-Reaktion" yoki "Hunsdiecker-Borodin-Reaktion" va "Hunsdiecker reaktsiyasi" deb nomlanadi - inglizchada. Nemis adabiyotida Appel-Reaktion nomi bilan tanilgan trifenilfosfin va uglerod tetrahalid yordamida spirtlarni alkil halogenlarga aylantirish reaktsiyasi, qoida tariqasida, rus tilida nomlanmagan bo'lib qolmoqda [manba 1677 kun ko'rsatilmagan]. Ko'pincha reaktsiyalar nomlarida o'zlarining maktab olimlariga ustunlik beriladi. Bunday ismlar orasida harakat qilish qiyin. Ushbu maqola organik kimyoda asosiy nominal reaktsiyalar haqida ma'lumot qidirishni engillashtirish uchun yaratilgan.