Kimyo yakuniy savollarga javovblar 1-Bilet Kompleksonometrik titrlash usuli qanday? Kompleksonometriya

Cu + 2H₂SO₄= CuSO₄+SO₂  + 2H₂O           

                    Cu⁰    -2       ®Cu⁺²           2        1

                          S⁺⁶  -2 e      ®  S⁺⁴           2       1

 

                          CuSO₄+Zn=ZnSO₄+Cu Zn⁰     -2e     →    Zn⁺²       2        1

                        Cu⁺²   +2e     ®    Cu⁰           2        1 Molekulalararo oksidlanish –qaytarilish reaksiyalari gazlar orasida:    3H₂+N₂=2NH₃ 4NH₃+5O₂=4NO+6H₂O                                                                                                                                    

                               2SO₂+O₂=2SO₃

           Qattiq moddalar orasida:

                             2Mg(q)+O₂(g)=2MgO(q)

                             2Sb(q)+3CI₂(g)=2SbCI₃(q)

               Qattiq moddalar bilan suyuqliklar orasida:

                                      4HCI(S)+MnO₂(q)=CI₂(g)+ Mn CI₂(s)+2H₂O(s)

                 16HCI(s)+2KMnO₄(q)=5CI₂(g)+2MnCI₂(s)+8H₂O(s)+2KCI(s)

                    Qattiq moddalar orasida:

                         2AI(q)+ Fe₂O₃(q)=AI₂O₃(q)+2Fe(q)

                    C(q)+2PbO(q)= 2Pb(q)+CO₂(g) 

             Aksariyat oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari eritmada ketadi:

            3Na₃AsO₃+K₂Cr₂O₇+4H₂SO₄= 3Na₃AsO₄+Cr₂(SO₄)₃+4H₂O+K₂SO₄

                       2NaCrO₂+3H₂O₂+2NaOH=2Na₂CrO₄+4H₂O

                Bunday reaksiyalar qatoriga oksidlanish darajasi turlicha bo’lgan lekin bir xil atomlardan iborat moddalar orasidagi reaksiyalarni ham olish mimkin:

                                         2H₂S+H₂SO₃=3S+3H₂O

                           5HCI+HCIO₃=3CI₂+3H₂O

      Disproporsiyalanish yoki o’z-o’zidan oksidlanish –qaytarilish reaksiyalari

         Molekula tarkibidagi bir xil element atomoning  oksidlanish darajasi ham ortadi, ham kamayadi:

                               3K₂MnO₄+2H₂O=2KMnO₄+MnO₂+4KOH

                   3KCIO=2KCI+KCIO₃

                   3HNO₂=HNO3+2NO+H₂O

                  Na₂SO₃=3Na₂SO₄+Na₂S

                 6NaOH+3S=2Na₂S+Na₂SO₃+3H₂O

                2KOH+CI₂=KCI+KOCI+H₂O

                6KOH+3CI₂→5KCI+KCIO₃+3H₂O

              Ichki molekulyar-oksidlanish qaytailish  reaksiyalarida oksidlovchi va qaytaruvchi

          Bitta molekulani o’zida lekin har xil  element atomlari ba’zan bir xil element    

          atomlari ham bo’lishi mumkin: 2KNO₃=2 KNO₂+ O₂  4HNO₃=4NO₂+2H₂O+O₂

        2 Ba(NO₃)₂=2BaO+4NO₂+O2  (NH₄)₂Cr₂O₇=Cr₂O₃+N₂+H₂O  2HgO= 2Hg+O₂  2KClO₃=2KCl+3O₂

23-Bilet

1.Kolloid kimyoning biologiyadagi o’rni qanday?

Kolloid kimyo — kimyoning dispers sistemalar xossalari, fazalararo chegara sirtlarida sodir boʻladigan hodisa va jarayonlarni oʻrganadigan boʻlimi. 19-asrning 60-yillarida mustaqil fan sifatida shakllandi. Fizik-kimyoning maxsus tadqiqot usullari: ultramikroskopiya, ultrafiltrlash, ultratsentrifugalash, dializ, elektrodializ, elektroosmos, elektroforez, dispersion analiz; nefelometriya, reologiya, elektron mikroskopiya, xromatogʻrafiya va boshqa Kolloid kimyo ta-raqqiyotida muhim rol oʻynadi. Kolloid kimyo kimyo sanoati va kimyo-texnologiyada katta ahamiyatga ega. Xom ashyoni maydalash, boyitish (flotatsiya), tindirish, choʻktirish, briketlash va donalash kabi jarayenlar dispers sistemalarda sodir boʻladi va bu jarayonlardagi hoʻllanish, kapillyarlik, adsorbsiya, sedimentatsiya, koagulyasiya, flokulyasiya kabi hodisalarni ham Kolloid kimyo oʻrganadi. Oʻzbekistonda Kolloid kimyoningrivojlanishidaakad. K. S. Axmedov rahbarligidagi ilmiy maktabning xizmati katta. Olim va uning shogirdlari tomonidan mineral dispers sistemalar (tuproq, tabiiy mineral sorbentlar, sement, keramik qorishmalar, burgʻulash eritmalari va emulsiyalari va boshqalar)ning xossalarini boshqarishda sirt faol moddalar va polielektrolitlardan ratsional foydalanish usullari ishlab chiqildi. K-4, K-9, "Uniflok", OGS kabi yangi polielektrolitlar suvni flokulyasiya yoʻli bilan qayta tozalashda, yuvindi va oqova suvlardan oltin ajratib olishda, tuproq strukturasini yaxshilashda, tuproq suvini tejashda, tuproq erroziyasiga qarshi kurashda, yerning shoʻrini yuvishda, rangli metallarni ajratib olishda, koʻchma qum va shoʻr tuproq-gruntlarning harakatini (Orol dengizi atrofida) toʻxtatishda va boshqalarda qoʻllaniladi. Kolloid kimyo sohasidagi ilmiy ishlar Oʻzbekistonda FA umumiy va noorganik kimyo institutida, Toshkent kimyotexnologiya institutida hamda OʻzMU ning kolloid kimyo kafedrasida olib boriladi. Ayni vaqtda tabiiy gaz, gaz kondensatlari va boshqa xom ashyolardan sirt faol moddalar, suvda eruvchan polimerlar va polielektrolitlar olish, ularni amaliyotga tatbiq qilish borasida Oʻzbekiston yetakchi oʻrinlardan birini egallaydi.

2.Alkanlarning agregat xolati va nechta izomeriyasi bor?

Uglerod atomlari o’zaro bir-biri bilan oddiy kovalent (-bog’) bilan bog’langan va qolgan valentliklari vodorod bilan to’yingan organik birikmalarga to’yingan uglevodorodlar- alkanlar deb ataladi. Toyingan uglevodorodlarda uglerod atomlari birinchi valentlik holatida (sp³- gibridlangan holatda) bo’lib, uglerod zanjirini hosil qilishda sarf bo’lmagan valentlik birliklari vodorod atomlari bilan to’la to’yingan bo’ladi. Shuning uchun ular to’yingan uglevodorodlar deb ataladi. To’yingan uglevodorodlar C_nH_2n+2 umumiy formulaga muvofiq keladigan gamologik qatorni hosil qiladilar. Bu yerda n=1,2,3 … va h.o. butun son. metan, etan, propan, butan va izobutanlar gaz, pentandan geksadekangacha siiyuqlik bo‘lib, ular o‘ziga xos benzin va kerosin hidiga ega, geksadekandan boshlab esa qattiq moddalardir. Molekula massasi ortishi bilan to'yingan uglevodorodlarda suyuqlanish, qaynash temperaturalari va solishtirsa massa oshib boradi

Tuzilishi o`zaro o`xshash, kimyoviy xossalari esa yaqin bo`lib, tarkibi bir yoki bir necha CH₂ gruppa bilan farq qiluvchi moddalar qatori gomologik qator deyiladi. Gomologik qatordagi moddalar esa gomologlar deyiladi.

Gomologik qator a`zolarining fizika-kimyoviy xossalari biridan ikkinchisiga o`tganda asta-sekin o`zgarib boradi. Qatordagi ayrim a`zolarning xossalarini o`rganish bilan bu qatordagi quyi va yuqori gomologlarning xossalari haqida fikr yuriitish mumkin.

Izomeriyasi. Metan, etan va propanning izomeri yo`q. Lekin butanda uglerod atomlari o`zaro ikki xil, pentanda uch xil, tartibda birikishi mumkin. Demak, butan ikki, pentan esa uchta izomerga ega.

n-butan izobutan Izopentan neopentan

Butan va pentandagi uglerod atomlari o`zaro birikib, to’g`ri zanjirni hosil qilgan. Bunday tuzilishga ega bo`lgan birikmalar normal birikmalar deyiladi va n harfi bilan belgilanadi. Izobutan, izopentan va neopentandagi uglerod zanjiri esa tarmoqlangan. Bunday birikmalar izo- birikmalar deyiladi. Yuqorida keltirilgan butan hamda pentanning izomerlari bir-biridan uglerod zanjirining turlicha tuzilganligi bilan farq qiladi. Bunday izomeriya struktura izomeriya yoki uglerod skeletining izomeriyasi deyiladi. Uglevodorod molekulasidagi uglerod atomlarining soni oshib borishi bilan izomerlarning soni ham juda tez ortib boradi.

uglevodorodlarda birlamchi uglerod atomlari C₁, ikkilamchilari C₂, uchlamchilari C₃, to`rtlamchilari C₄ birlamchi uglerod H₁ ikkilamchilari H₂ va uchlamchilari H₃ belgilar bilan ifodalanadi.

3. Alkinlarda uch bog’ning xolati qanday?

Alkinlar — molekulasida uchlamchi bogʻ boʻlgan atsetilen qatori toʻyinmagan uglevodorodlari, umumiy formulasi C_nH_2n-2. Ularning birinchi vakili atsetilen CH≡CH dir. Atsetilendagi vodorod metil radikallar bilan almashtirilsa, molekulasida uchlamchi bogʻ boʻlgan gomologik qator hosil boʻladi. Uning birinchi gomologi metilatsetilen CH₃-C≡CH; ikkinchisi etilatsetilen CH3-CH2-C≡CH va Alkinlar uchun birikish, polimerlanish, oʻrin olish va oksidlanish reaksiyalari xosdir. Alkinlarning oldingi uchta aʻzosi gazlar, C₅H₈ dan boshlab suyuq moddalar, yuqori alkinlar (C₁₆H₃₀) esa qattiq moddalar. Alkinlar alkenlar kabi suvdan yengil, suvda kam eriydi, organik eritmalarda yaxshieriydi. Alkinlarning asosiy kimyoviy xossalaridan biri rc-bog‘larni oson uzilishi hisobiga birikish reaksiyasiga kirishadi, buning sababi 7i-bog‘lar energiyasining kichikligidir. Oddiy Ô- bog'ning —С—C — energiyasi 83 kkal/molga teng, uch bog‘ — C = C~ niki esa 199 kkal/molga teng, u holda bog‘99-83 —-— = 58 kkal/mol energiyaga ega boladi.
Asetilen molekulasidagi H-C≡C-H har bir uglerod atomi bitta vodorod atomi bilan bogʻlanadi va oʻzaro uch karrali bogʻlanish orqali davom etadi. Alkinlarning tarkibidagi har bir uglerod atomi sp-gibridlangan holatda boʻladi. Uglerodning ikkita gibridlangan orbitallarining bittasi vodorod atomining s-orbitali bilan, ikkinchisi uglerod atomining sp-gibridlangan orbitali bilan σ-bogʻlar tuzishda qatnashadi, asetilen molekulasidagi atomlarning hammasi 180 °C burchak ostida bitta chiziq atrofida joylashadi. Atsetilen molekulasidagi ikkita uglerod atomi orasidagi uch bogʻning bittasi σ-, ikkita π-bogʻidan iborat. Uch bogʻning (−S≡S−) uzunligi 0,121 nm, bogʻlanish energiyasi 830 kJ/mol. ^[1]

4.Kislata asos titrlash uchun standart ishchi eritmalar qanday tayyorlanadi