Kimyo yakuniy savollarga javovblar 1-Bilet Kompleksonometrik titrlash usuli qanday? Kompleksonometriya

3.Termodinamikaning uchunchi qonuniga ta’rif bering? Termodinamikaning uchinchi qonuni

Termodinamiğin uchinchi qonuni asosan mutlaq harorat o'lchovni yaratish qobiliyatiga oid bir bayon bo'lib, u uchun mutlaq nol deyarli 0 ning qattiq ichki energiyasi bo'lgan nuqtadir.

Turli manbalar termodinamika uchinchi qonunining quyidagi uchta formulasini ko'rsatadi:

1. 
   Sonli operatsiyalarda har qanday tizimni mutlaq nolga kamaytirish mumkin emas.
   
2. 
   Elementning mukammal kristalining eng barqaror shaklidagi entropiyasi harorat nolga yaqinlashganda nolga teng.
   
3. 
   Harorat har doim nolga yaqinlashgani sababli, tizimning entropiyasi doimiy ravishda yaqinlashadi
   

4. Eng muhim oksidlovchi va qaytiruvchilarni xossalari? Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari — elektronlarning atomlardan atomlarga butunlay yoki qisman oʻtishi bilan bogʻliq kimyoviy reaksiyalar. Elektronlar chiqarilishi oksidlanish, elektronlar biriktirib olinishi qaytarilish deyiladi. O.-q.r. atamalari dastlab metall oksidlarining hosil boʻlish va parchalanish reaksiyalarida qoʻllaniladi. Cu+’/2O2=CuO metallarning oksidlanishiga, CuO+H2=Cu+H2O metall oksidlaridan metall hosil boʻlishi (qaytarilishi)ga misol boʻladi.

Atom yoki ionlari reaksiya jarayonida elektron biriktirib oladigan moddalar oksidlovchilar, elektron beradigan moddalar esa qaytaruvchilar deb ataladi. Oksidlovchi reaksiya vaqtida oksidlanadigan moddadan elektronni tortib olib, oʻzi qaytariladi, qaytaruvchi esa elektronlar yoʻqotib, oʻzi oksidlanadi. Har qanday oksidlanish qaytarilishsiz boʻla olmaydi, chunki kimyoviy reaksiyada atomlar oksidlanish dara-jasi (p)ning yigʻindisi doimiydir. N2+S12=2NS1 reaksiyasida p (N) 0 dan + 1 gacha oʻzgaradi, binobarin, vodorod (N) oksidlanadi; p(S1) 0 dan — 1 gacha oʻzgaradi, binobarin, xlor S1 qaytariladi.

17-Bilet

1.Kislorod va ozonning fizikaviy va kimyoviy xossalari? islorod — rangsiz, ta ’msiz va hidsiz gaz, havodan bir oz og'ir. Suvda kam eriydi (1 1 suvda 20 °C da 31 ml kislorod eriydi). — 183 °C temperatura va 101,325 kPa bosimda kislorod suyuq holatga o'tadi. Suyuq kislorod havorang tusli boiadi, magnit maydoniga tortiladi. Tabiiy kislorod tarkibida uchta izotop: ;60(99,76%), g70(0,04%) ва '80(0,20%) boiadi. Kislorodning eng muhim kimyoviy xossasi — deyarli barcha elementlar bilan oksidlar hosil qilish xususiyatidir (dastlabki uchta nodir gazning oksidlari olinmagan). Bunda ko'pchilik moddalar bilan kislorod bevosita, ayniqsa, qizdirilganda reaksiyaga kirishadi. Ozon rezinani yemiradi, moylar va qog‘ozni oqartiradi, bakteriyalami o‘ldiradi. Sanoatda texnologik jarayonlami takomillashtirishda, tutun gazlarini, sanoat va maishiy hayot oqovalarini tozalashda, havo va ichimlik suvlarini dezinfeksiyalashda ishlatiladi. • Ozon - moviyrang, xarakterli hidga ega, suvda kisloroddan yaxshiroq eriydigan gaz (0°C da 1 1 suvda 490 ml ozon eriydi).

• Ozon osonlik bilan parchalanadi: 0 3 = 0 2 + [O]; 2[0] = 0 2. • Ozon laboratoriyada ozonator yordamida olinadi. • Ozon kisloroddan kuchli sovitish orqali ajratib olinadi (-111,9°C da ozon qaynaydi). • Ozon zaharli. Uning havodagi hajmiy miqdori 105 % dan ort- masligi lozim. • Kumush kislorod bilan ta’sirlashmasa-da, ozon uni oksidga aylantiradi.

2. Kimyoviy termodinamika asoslarini ko’rsating? Kimyoviy termodinamika -fizik-kimyoning moddalar tarkibi, tuzilishi va hosil boʻlish sharoitlari ularning termodinamika xossalariga bogʻliqligini oʻrganadigan boʻlimi.

Kimyoviy termodinamikaning muhim yoʻnalishlaridan biri termokimyoviy va fazaviy muvozanatlar, eritmalar, jumladan, elektrolit eritmalar, elektrod jarayonlari nazariyasi, moddalar yuzasida roʻy beradigan hodisalar termodinamikasi va boshqalarni oʻrganadi. Termodinamikaning uchta asosiy qonuni mavjud. Birinchi qonuni termokimyoning asosi boʻlib, termokimyoning asosiy qonuni — Gess qonuni uning muhim davomidir. Termodinamikaning ikkinchi qonuni kimyoviy muvozanatlar xaqidagi taʼlimotdir. Kimyoviy muvozanatlarni hisoblashda termodinamikaning uchinchi qonuni va oʻnga bogʻliq boʻlgan Plank (nemis fizigi) pastuloti katta ahamiyatga ega.

3.Reaksiya tezligiga konsentratsiya ta’siri?  REAKSIYA  TEZLIGINING  KONSENTRATSIYAGA  BOGLIQLIGI

Kimyoviy  reaksiyaning  tezligi  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalar  konsentratsiyasiga  bogiiq;  konsentratsiya  qancha  katta  boisa,  hajm  birligida  shuncha  ko'p  moiekula  bor  boiib.  ulaming  to'qnashuvi  ortadi  va  reaksiya  mahsulotiga  aylanadi,  natijada  reaksiya  shuncha  tez  boradi.  Vaqt  o ’tishi  bilan  kimyoviy  reaksiyaning  tezligi  kamayadi.  Bunga  sabab  shuki,  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalar  konsentratsiyasining vaqt  o’tishi  bilan  kamayishi  molekulalaming  birbiri  bilan  to'qnashuv  ehtimolligini kamaytiradi.  Reaksiya  tezligining  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalar  konsentratsiyasia  bogiiqligini  o ’rganish  massalar  ta’siri  qonunining  kashf etilishiga  (1867)  sabab boidi.  Bu  qonun  Guldberg  va  Vaage  tomonidan  kashf  etilgan  bo’lib,  quyidagicha todalanadi:  « 0 ‘zgarmas  temperaturada  kimyoviy  reaksiyaiarining  tezligi  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalar  konsentratsiyalarining  ko'paytmasiga  to‘g‘ri  proporsionldir.

4.Benzoy kislata va ularning xossalrini ko’rsating? Benzoy kislota (benzolkarbon kislota), S6N5SOON — aromatik kislotalarning dastlabki vakili. Matom massasi 122,05; oqtusli kristall modda. Zichligi 1316 kg/m3. Suyuqlanish temperaturasi 122,4°, qaynash temperaturasi 249,2°. Suvda yomon, etanol, efir va ben zol da yaxshi eriydi. Benzoy kislota qadimdan maʼlum organik kislotalardan biri, dastlab 17-asr boshida benzoy smolani quruq haydash yoʻli bilan olingan. Benzoy kislota toluan va peru balzami tarkibida erkin holda uchraydi. Yuqori tragacha qizdirilsa, benzol va karbonat angidrid hosil qiladi. Benzoy kislota va tuzlarida bakteritsid xossa bor. Sanoatda toluolni suyuq fazada 130—160° da va 308—790 kPa bosim ostida (katalizator — So va Mp benzoatlari) havo bilan oksidlab olinadi. Benzoy kislota fenol, kaprolaktam, benzil xlorid ishlab chiqarishda, alkid loklarga yaltirokdik, mustahkamlik va kimyovny barqarorlikni oshiruvchi qoʻshimcha sifatida ishlatiladi. Natriy benzoat oziq-ovqatni konservalashda, Benzoy kislota ning boshqa baʼzi Tuzlari esa farmatsevtik preparatlar olnshda, baʼzi efirlari xushboʻyligi tufayli parfyumeriyada ishlatiladi. Benzoy kislota ning turli hosilalari buyoq sanoatida keng qoʻllaniladi.

18-Bilet

1.Qaytar va qaytmas reaksiya haqida ma’lumot bering? Faqat bir yo‘nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan
boshlang‘ich moddalar oxirgi mahsulotlarga to‘liq aylanadigan
reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi.

Bunday reaksiyaga kaliy xloratning (bertole tuzining) qizdiril-
ganda parchalanishi misol bola oladi:

                                                                  2KClO₃= 2КС1+ЗО₂ 

Kaliy xloratning hammasi kaliy xlorid bilan kislorodga
aylangandan keyingina reaksiya to‘xtaydi. Qaytmas reaksiyalar un-
chalik ko‘p emas. Ko'pchilik reaksiyalar qaytar boiadi. Bir vaqtning o‘zida bir-biriga teskari ikki yo‘nalishda boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi. Qaytar reaksiyalarning tenglamalarida chap va o‘ng qismlari orasida
qarama-qarshi tomonlarga yo'nalgan ikkita strelka qo'yiladi. Bunday
reaksiyalarga vodorod bilan azotdan ammiak sintezi misol bo'la oladi: Texnikada qaytar reaksiyalar, odatda, afzal bo'lmaydi. Shu
sababli ular turli usullar (temperatura, bosimni o‘zgartirish va
b.) bilan amalda qaytmas qilinadi.Quyidagi hollarda reaksiyalar qaytmas bo'ladi:1) hosil bo‘ladigan mahsulotlar reaksiya doirasidan chiqib
ketadi — cho‘kma holida tushadi, gaz holida chiqadi.2) kam dissotsilanadigan birikma.3) reaksiyada ko‘p energiya chiqadi.Qaytmas reaksiyalarning tenglamalarida chap va o‘ng qismlari
orasiga tenglik ishorasi yoki strelka qo'yiladi.

2.Burchak va torsion kuchlanish haqida tushuncha bering? Burchak tezligi — qattiq jismning aylanish tezligini ifodalovchi kattalik. Burchak tezligi vektor kattalik, bu vektor uchidan qaraganda jismning aylanishi soat mili harakatiga teskari yoʻnalishda koʻrinadi. Burchak tezligi ayl/min yoki rad/s bilan oʻlchanadi.

3. Modda va moddalarning aralashmasining sifat va miqdoriy tarkibini aniqlash? Sifat analizi — analitik kimyoning asosiy boʻlimlaridan biri; analiz qilinayotgan modda yoki moddalar aralashmasidagi elementlar, radikallar, funksional guruxlar va birikmalarni kimyoviy, fizikkimyoviy, fizikaviy aniklash va identifikatsiyalash usullari majmui. Sifat analizining muhim tavsifli usullari: 1) oʻziga xoslik (selektivlik) — qidirilayotgan elementni boshqa element ishtirokida aniklash usuli va 2) sezgirlik — nihoyatda oz miqdordagi elementni, yaʼni bir tomchi (0,01—0,03 ml) eritmadagi elementni aniklash. Sifat analizining hozirgi usullarida sezgirlik 1 mkg ga boradi. Anorganik moddalarning klassik Sifat analizi "quruq" yoki "hoʻl" usulda olib boriladi. Sifat analizining "quruq" usuli bir oz miqdorda bura (tanakor) yoki "fosfor tuzi" (NaNH4HPO44H2O) qoʻshib tekshirilayotgan modda kukuni (odatda, metall tuzlari yoki oksidlari) qizdirilganda gaz gorelkasi alangasi rangining oʻzgarishiga va rangli shishasimon qotishmalar hosil boʻlishiga asoslangan. Sifat analizining "hoʻl" usuli makro,"yarim makro", "yarim mikro", mikro va ultramikro usullarga asoslangan (yana q. Ultramikrokimyoviy analiz, Tomchi analiz).

Suvli eritmalardagi anorganik birikmalarning Sifat analizi ion reaksiyalariga asoslangan. Sifat analizining kimyoviy usuli bilan bir qatorda fizikaviy, fizikkimyoviy usullari qam keng qoʻllanadi. Bu usullar tekshirilayotgan moddalarning optik, elektr, magnit, issiklik, katalitik, adsorbsion va boshqa xossalarini oʻrganishga asoslangan (qarang Spektram analiz, Polyarografiya).

4. Kucherov reaksiyasini ko’rsating? Kucherov reaksiyasi — kislotali muhitda (simob tuzlari ishtirokida) atsetilen va uning hosilalarini gidratlab, karbonil birikmalar olish reaksiyasi:

HC≡CH + H₂O → CH₂=CH(OH) → CH₃-CHO

C₆H₅-C≡CH + H₂O → C₆H₅-C(OH)=CH₂ → C₆H₅-CO-CH₃

Reaksiyani rus olimi Mixail Kucherov 1881-yilda kashf etgan. Kucherov reaksiyasidan foydalanib sirka aldegiddan sirka kislota, etil spirt, etil-atsetat, sintetik butadiyen kauchuklar va boshqa birikmalar olinadi. Bugungi kunda katalizatorining zararligi tufayli deyarli qoʻllanilmaydi. ^[1]

19-Bilet

1.Fosforning olinishi va fizikaviy xossalari? Fosfor (yun. phosphoros — yoruglik tashuvchi, phos — yoruglik va phoro — tashiyman, lot. Phosphorus), P — Mendeleyev davriy sistemasining V guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 15, atom massasi 30,97376. Fosforning 1 ta izotopi — 31R bor. 6 ta sunʼiy radioaktiv izotopi: 2SP, 29R. 30R, 32R, 33R, 34R olingan. Uning 32R (T1/2= 14,22 kun) izotopi nishonli atom sifatida keng qoʻllanadi.

Fosforni 12-asrda arab alkimyogari Fosfor Bexil (Bashir) siydikdan ajratib olgan. Gamburglik alkimyogar X;Brand siydikni bugʻlatishdan hosil boʻlgan qoldiqni koʻmir ishtirokida quruq xaydash bilan oq Fosfor olgan (1669). Fosforni ilk bor Lavuazye kimyoviy element deb atagan. Fosfor Sheyele 1771 yilda Fosforni suyak kulidan olgan. Fosfor tirik organizm hujayralari hayotida muhim rol oʻynaydi. Fosfor mono, diva trifosfat guruhlar —N2RO3 ,N3R2 O7 va N4R3 Oyu tarzida fermentlarning faol guruhlari tarkibiga kiradi. Biologik sistemalarda (xujayralar mitoxondriyalarida) adenozintrifosfat kislota (ATF) mavjud boʻlib, u organizmga energiya zaxirasini berib turadi, chunki ATF gidrolizga uchraganda adenozindifosfat kislota (ADF) va fosfatlar qosil boʻlib, bu jarayon energiya ajralib chiqishi bilan sodir boʻladi. Organizm hujayralarida elektronlar ozuqa moddalardan havo kmslorodiga koʻchadi. Bu jarayon vaqtida ADF va fosfatlardan ATF hosil boʻladi. Suyakda Fosfor gidroksid apatit ZSa(RO4)2Sa(ON), va karbonat apatit ZSa(RO4)2SaSO3N2O shaklida mavjud. Oʻsimliklar Fosforni tuprokdan fosfatlar holida oʻzlashtiradi. Oʻsimlik va hayvon organizmlarida Fosfor turli organik modsalar hosil qiladi. Posforning olinishi Ca3(PO4)2+C+SiO2=CaSiO3+P+CO

2.Alkenlarni ozonlash reaksiyasini ko’rsating? Ozonoliz (ozonlash reaksiyasi) Birikish va o ‘rin olish reaksiyalaridan tashqari alkenlar qo‘shbog‘ hisobidan ajralish reaksiyasiga kirishadi va ikki kichik molekulalami hosil qiladi. Ozonlash reaksiyasi ikki bosqichda amalga oshadi. DastJab ozon alkenning qo‘shbog‘iga birikib moysimon oraliq mahsulot (beqaror va kuchli portlovchi xususiyatga ega molozonid)ni hosil qiladi va so‘ngra u suv ishtirokida qaytaruvchi agent bilan parchalanib, aldegid va ketonlarga aylanadi

3.Hajmiy analizni mohiyatini ko’rsating? Tekshirish obyektiga ko‘ra analitik kimyoni anorganik moddalar analizi va organik moddalar analiziga bo‘lish rasm bo‘lgan. Anorganik moddalarning sifat analizida eritmadagi ionlarni topish uchun, odatda, yaxshi seziladigan har xil (rang hosil bo‘lishi yoki eritma rangining keskin o‘zgarishi, gaz ajralib chiqishi kabi jarayonlar bilan boradigan) reaksiyalardan foydalaniladi. Organik moddalarning sifat analizida esa maxsus usullar qo‘llaniladi. Oddiy modda yoki biror birikmadagi elementning miqdorini aniqlashda uning biror fizik xossasi (masalan, og‘irligi, hajmi, zichligi, nur sindirish ko‘rsatkichi, elektr o‘tkazuvchanligi, sirt tarangligi va hokazolar) o‘lchanadi. Element yoki moddalar miqdori va o‘lchanadigan fizik xossalar o‘rtasida analitik yoki grafik ifodalangan maʼlum funksional bog‘liqlik bo‘lishi kerak. Vazniy analiz va titrlash usullari modda miqdori bilan uning og‘irligi yoki hajmi orasida to‘g‘ri proporsional bog‘liqlik saqlanishiga asoslanadi. Spektral usullarda element miqdori bilan analitik spektr chiziqlarining ravshanlik darajasi o‘rtasidagi proporsional bog‘liqlikka maʼlum chegarada rioya qilinadi. Fotometrik analizda esa moddaning konsentratsiyasi bilan nurning yutilishi o‘rtasidagi proporsional bog‘liqlik eʼtiborga olinadi. Element (modda) miqdorini o‘lchashdan avval, odatda, u boyitiladi va aniqlanadigan element qulay birikma holida ajratib olinadi. Ko‘pchilik usullar selektiv va sezgir bo‘lmaganligi uchun moddalarning miqdorini o‘lchashda ularni guruhlarga bo‘lib, ayrim elementlarni cho‘ktirib, haydab, ekstraksiyalab ajratish katta ahamiyatga ega

4.Stereo va region selektiv reaksiyalarning mexanizmlari haqida umumiy tushuncha beringEkzotermik reaksiyalar — issiqlik ajralishi bilan boradigan kimyoviy reaksiyalar. Yoqilgʻining yonish jarayoni, neytrallanish reaksiyalari, oddiy moddalardan murakkab kimyoviy birikmalar hosil boʻlishidagi koʻpchilik reaksiyalar va boshqalar Ekzotermik reaksiyalar boʻladi. Biror reaksiya jarayonida ajralayotgan issiqlik miqdori modda tabiatigagina emas, boshlangʻich modda bilan reaksiya mahsulotlarining agregat holatiga hamda reaksiyaning oʻtkazilish sharoiti —tra, reaksiya paytidagi hajm oʻzgarishi va boshqalarga ham bogʻliq. Endotermik reaksiyalar — issiqlik yutilishi bilan boradigan kimyoviy reaksiyalar. Yuqori trada azot va kislorodning oʻzaro kimyoviy taʼsiri natijasida azot oksid hosil boʻlishi jarayoni. Endotermik reaksiyalarga misol boʻla oladi. Rudalardan metallarni qaytarib ajratib olish reaksiyasi, quyosh nuri energiyasini yutishga asoslangan oʻsimliklar fotosintezi ham Endotermik reaksiyalarga taalluqli. Molequlalarning erkin atomlarga boʻlinish reaksiyalari Endotermik reaksiyalar asosida amalga oshadi.

20-Bilet

1.Gibbs-Gelmgolts tenglasini ko’rsating? GIBBS (Gibbs) Jozayya Uillard (1839.11.2 - Nyu-Xeyven — 1903.28.4) — amerikalik nazariyotchi-fizik, termodinamika va statistik mexanika asoschilaridan biri. Termodinamik jarayonlarni geometrik tushuntirish usulini ishlab chiqqan. Termodinamik potensial usulini ishlatishni birinchi boʻlib boshlab bergan. Termodinamik potensiallarni molekulyar-kinetik nazariyaga asosan tushunish imkoniyatini beradigan statistik mexanikani vujudga keltirgan. G. yaratgan termodinamik sistemalar muvozanati nazariyasi — Gibss fazalar qoidasini keltirib chiqardi. U bir qancha tenglamalar (G.— Gelmgols, G.— Dyugem, G.ning adsorbsion tenglamasi) ni ishlab chiqqan. Statistik fizikaning asosiy qonuni — G. taqsimotini kashf etgan. Yorugʻlikning mexanik va elektromagnit nazariyalari masalalari bilan ham shugʻullangan.

2.Analitik reaksiyalar qanday usullar bilan o’tkaziladi? Barcha kimyoviy reaktsiyalar muayyan sharoitlarda o’tkazilishi kerak. Undan chetga chiqish noto’g’ri natijalarga olib keladi. Reaktsiya amalga oshadigan muhit reaktsiyaning natijasiga ta‘sir etadigan muhim omillardan biridir. Masalan: NH4 li muhitda Ag+ ni AgCI holida cho’kmaga tushirib bo’lmaydi. SHuning uchun analitik reaktsiyalarni o’tkazishdan avval muhitning рН ni aniqlash kerak. Ma‘lum рН qiymatiga ega bo’lgan muhit yaratish maqsadida ishqor yoki qislotalardan foydalanish mumkin. Analitik reaktsiyalarni amalga oshirishda temperatura ham sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Ba‘zi bir reaktsiyalarni sovuqda ayrimlarini xona temperaturasida, yana boshqalarini yuqori temperatura sharoitda o’tkazishga to’g’ri keladi. Masalan , Na+ va К+ ionlarini cho’ktirish reaktsiyasi sovuqda olib boriladi. Kontsentratsiya ham reaktsiya tezligiga ta‘sir qiluvchi muhim omillardan biridir. Agar aniqlanayotgan ionning kontsentratsiyasi ushbu reaktiv ta‘sirida topilishi mumkin bo’lgan minimal kontsentratsiyadan kam bo’lsa, u holda reaktsiya ijobiy natija bermaydi.

3.Aromatik nitrobirikmalarni kislatali, ishqoriy,neytral muxitda qayday qaytariladi? Nitrobirikmalar (S-nitrobi-rikmalar) — molekulasida uglerod ato-mi bilan toʻgʻridan-toʻfi bogʻlangan bitta yeki bir necha nitroguruh (NO2) saklovchi organik moddalar. Azotli va kislorodli nitrobirikmalar ham mavjud. Oddiy nitroalkanlar rangsiz suyuqliklar, aromatik N. esa och-sariqrangli, qaynash temperaturasi yuqori boʻlgan su-yuqliklar yoki qattiq moddalardir. Ular oʻziga xos hidga ega, suvda eriydi, bugʻ bilan haydaladi.

Nitroguruh kuchli elektronakseptor xususiyatga ega boʻlib, manfiy zaryadni delokallaydi. Aromatik birikmalarda induksion va mezomer effekti tu-fayli elektron zichlikning tarqalishiga taʼsir etadi. Bunda orto- va para-holatlarda lokallangan musbat zaryadning maʼlum bir qismini yadro oʻziga oladi. Organik birikmalarga nitroguruh kiritilganda ularning nukleofil reagentlarga nisbatan reaksion xususiyati oshadi, elektrofil reagentlar bilan reaksiyasini esa kiyinlashtiradi. Bu N.ni organik sintezda keng qoʻllash-ga, reaksiyalarni boshqarishga va kerakli yoʻnalishda davom ettirishga imkon beradi. N.dan tegishli tuzlar, alkillash mahsulotlari, karbonil birikmalari, gidroksam kislotalari, organik kislotalar, gidroksilamin, olefinlar, nitrenlar, aminobirik-malar, efirlar, nitrol kislotalari va boshqa olinadi. Polinitrobirikmalar portlovchi moddalar tayyorlashda, raketa yonilgisi komponenti sifatida erituvchilar, biologik faol birikmalar, neftn i deparafinlashda, insektitsid va gerbitsidlar ishlab chiqarishda qoʻllanadi.^[1]

4.Azotli galogenli birikmalarni ko’rsating? Aminogurux va benzol xalqasining o’zoro ta’siri? Benzol halqasidagi vodorod teng qiymatli yani benzoldagi 6ta uglerod atomlari dagi elektron zichlik bir xil buladi,shuning uchun benzolga biron bir reagent tasir ettirilganda u benzoldagi 6ta vodorod atomlari ning xoxlagan biri bilan almashinadi.Benzol va uning gomologlari o’rin olish reaksiyalarida turli xil izomerlarni hozil qilishi mn.Bu benzol halqasidagi o’rinbosarlar turiga bog’liq buladi .Shi asnoda urinbosarlar yoki oriyentlar nazariyasi yaratilgabn. BUnga kura 1-va2- iruyentatlar yani i yunaltiruvchilarmavjud.

Birinchi tur oriyentatlarga agar benzol halqasida elektron donor guruhlar-----H2,OH, F2,Br2 CL2 CH3,Nhr, SH, C6H5 bulsa ular uzidan kyn benzol halqasiga kelayotgan atom yoki atomlar gruppasini halqaning orto para holarlariga yunaltiradi.SHinung uchun ham ular orto para oriyentatlar deyiladi.

21-Bilet

1. Entalpiya nima? Entalpiya (yun. — isitaman) — termodinamikada — termodinamik tizimning holat funksiyalaridan biri (N). Qaytar izobarik jarayonda E.ning oʻzgarishi tizimga berilgan (yoki tizimdan olingan) issiqlik miqdoriga teng . Shuning uchun E. bosim oʻzgarmaydigan sharoitda sodir boʻluvchi fazalar almashuvlarida, kimyoviy reaksiyalar va boshqalarda isiqlik effektini ifodalaydi. Bosim oʻzgarmaydigan adiabatik jarayonlarda E.ning qiymati ham oʻzgarmaydi. Baʼzan E. issiqlik funksiyasi deb ataladi. E. termini gollandiyalik fizik X. Kamerling-Onnes tomonidan kiritilgan. Xalqaro birliklar tizimida E. joul (J) larda ifodalanadi

2.Nitroguruxning tuzilishi va uning organik birikmalar molekulalarida eletronlarning taqsimlanishiga ta’siri qanday? Nitrobirikmalar (S-nitrobi-rikmalar) — molekulasida uglerod ato-mi bilan toʻgʻridan-toʻfi bogʻlangan bitta yeki bir necha nitroguruh (NO2) saklovchi organik moddalar. Azotli va kislorodli nitrobirikmalar ham mavjud. Oddiy nitroalkanlar rangsiz suyuqliklar, aromatik N. esa och-sariqrangli, qaynash temperaturasi yuqori boʻlgan su-yuqliklar yoki qattiq moddalardir. Ular oʻziga xos hidga ega, suvda eriydi, bugʻ bilan haydaladi.

Nitroguruh kuchli elektronakseptor xususiyatga ega boʻlib, manfiy zaryadni delokallaydi. Aromatik birikmalarda induksion va mezomer effekti tu-fayli elektron zichlikning tarqalishiga taʼsir etadi. Bunda orto- va para-holatlarda lokallangan musbat zaryadning maʼlum bir qismini yadro oʻziga oladi. Organik birikmalarga nitroguruh kiritilganda ularning nukleofil reagentlarga nisbatan reaksion xususiyati oshadi, elektrofil reagentlar bilan reaksiyasini esa kiyinlashtiradi. Bu N.ni organik sintezda keng qoʻllash-ga, reaksiyalarni boshqarishga va kerakli yoʻnalishda davom ettirishga imkon beradi. N.dan tegishli tuzlar, alkillash mahsulotlari, karbonil birikmalari, gidroksam kislotalari, organik kislotalar, gidroksilamin, olefinlar, nitrenlar, aminobirik-malar, efirlar, nitrol kislotalari va boshqa olinadi. Polinitrobirikmalar portlovchi moddalar tayyorlashda, raketa yonilgisi komponenti sifatida erituvchilar, biologik faol birikmalar, neftn i deparafinlashda, insektitsid va gerbitsidlar ishlab chiqarishda qoʻllanadi

3.Fizikaviy va kolloid kimyoning biologiya va ekologiyadagi axamiyati? olloid kimyo — kimyoning dispers sistemalar xossalari, fazalararo chegara sirtlarida sodir boʻladigan hodisa va jarayonlarni oʻrganadigan boʻlimi. 19-asrning 60-yillarida mustaqil fan sifatida shakllandi. Fizik-kimyoning maxsus tadqiqot usullari: ultramikroskopiya, ultrafiltrlash, ultratsentrifugalash, dializ, elektrodializ, elektroosmos, elektroforez, dispersion analiz; nefelometriya, reologiya, elektron mikroskopiya, xromatogʻrafiya va boshqa Kolloid kimyo ta-raqqiyotida muhim rol oʻynadi. Kolloid kimyo kimyo sanoati va kimyo-texnologiyada katta ahamiyatga ega. Xom ashyoni maydalash, boyitish (flotatsiya), tindirish, choʻktirish, briketlash va donalash kabi jarayenlar dispers sistemalarda sodir boʻladi va bu jarayonlardagi hoʻllanish, kapillyarlik, adsorbsiya, sedimentatsiya, koagulyasiya, flokulyasiya kabi hodisalarni ham Kolloid kimyo oʻrganadi. Fizik kimyo — kimyoviy hodisalarni tushuntirish va ularning qonunlarini fizikaning umumiy prinsiplari asosida aniqlab berish bilan shugʻullanadigan fan sohasi. Kimyoviy termodinamika, kimyoviy kinetika, kataliz, sirt hodisalari, eritmalar, kvant kimyosi haqidagi taʼlimotlar, molekulalar, ionlar, radikallarning tuzilishi va xossalari toʻgʻrisidagi taʼlimotlar Fizik kimyoning asosiy boʻlimlari hisoblanadi. Fizik kimyo deyarli mustaqil boʻlim sifatvda elektrokimyo, fotokimyo, kristallokimyo, radiatsion kimyo, fizik kimyoviy analiz kabi boʻlimlarni ham oʻz ichiga oladi.

1840 yilda G.I.Gess Fizik kimyoning asosiy krnunlaridan biri — kimyoviy oʻzgarishlarda issiklik yigʻindisining doimiyligini kashf kildi. 19-asr oʻrtalarida P Bertlo va daniyalik termokimyogar X.Tomsen reaksiya issiqliklari haqidagi tasavvurlari bilan Fizik kimyoga katta hissa qoʻshdilar. Nemis olimi V. Ostvald 1887 yil Leypsig universitetida ilk bor Fizik kimyo kafedrasini tashkil qildi.

4.Aldegid va ketonlarning oksidlanish reaksiyasini yozing? Aldegidlar oson oksid- lanadigan birikmalardir. Ular hatto havo kislorodi yoki kuchsiz oksidlovchilar, masalan, kumush oksidining ammiakli eritmasi va mis (ll)-gidroksid ta’sirida oson oksidlanadi. Aldegidlami kumush gidroksidning ammiakli eritmasi bilan oksidlanishi «kumush ko‘zgu» reaksiyasi deyiladi. Bu reaksiyadan aldegidlarning sifat tahlilida keng foydalan i ladi : Ketonlar oksidlovchilar ta’siriga ancha chidamlidir. Ular havo kislorodi va kuchsiz oksidlovchi, masalan, kumush gidroksidning ammiakli eritmasi ta’sirida oksidlanmaydi. Ketonlar faqat ishqoriy va kislotali muhitda KMnO^ yoki K2Cr20 7 kabi kuchli oksidlovchi ta’siridagina oksidlanadilar. Oksid- lanish jarayonida molekulalar parchalanib, tolrt molekula kislota hosil bo‘ladi:

22-Bilet

1.Elektrofil almashinishning qanday turlari bor?

1Benzol va uning gomologlari elektrofil (E⁺) reagentlar bilan reaksiyaga kirib aromatik halqadagi bir yoki bir nechta vodorod atomini hujum qilayotgan elektrofil guruhga almashtiradi: