Kimyo yakuniy savollarga javovblar 1-Bilet Kompleksonometrik titrlash usuli qanday? Kompleksonometriya

9- Bilet

1. 
   Arreniusning elektirolitik dissotsiyalanish nazaryasi?
   

Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi Bu nazariyani 1887 yilda shved olimi S.Arrenius yaratgan. Uning mohiyati quyidagilardan iborat: 1. Elektrolitlar suvda eriganda musbat va manfiy zaryadli ionlarga ajraladi. Bu jarayonni elektrolitik dissotsiasiya deb ataladi. 2. Elektr toki ta’sirida musbat zaryadli ionlar katodga, manfiy zaryadli ionlar anodga tortiladi. Shu sababli ularni mos ravishda kationlar va anionlar deb ataladi. 3. Dissotsiasiya qaytar jarayondir. Eritmasi yoki suyuqlanmasi elektr tokini o’tkazadigan moddalarni elektrolitlar deyiladi.Elektrolitlarga tuzlar, kislotalar, asoslarning suvdagi eritmalari kiradi. Eritmasi elektr tokini o’tkazmaydigan moddalarni noelektrolitlar deyiladi. Noelektrolitlarga kislorod, shakar, spirt, mochevina kabi moddalarning suvdagi eritmalari kiradi. Arrenius nazariyasining kamchiligi shundaki, u erituvchi va erigan modda zarrachalarining o’zaro ta’sirlashuvini hisobga olmaydi. Vaholanki, eritmada ionlar erkin holda emas, balki gidratlangan holda bo’ladi.

2 Benzol va gomologlarini gedrogenlash va oksidlash? Gidrogenlash (hydrogenium — vodorod) — oddiy moddalar (kimyoviy elementlar)ga yoki murakkab birikmalarga katalizatorlar ishtirokida vodorod biriktirish reaksiyasi. Kimyoviy birikmalardan vodorodni ajratish — degidrogenlash esa G.ning aks reaksiyasidir. G. va degidrogenlash organik moddalarni katalizatorlar ishtirokida sintez qilishning muhim usullari boʻlib, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga asoslangan. Bu reaksiyalar sanoatda ulkan reaktorlarda olib boriladi. Yogʻlar va kumirni G. shular jumlasiga kiradi. Boshqa qator reaksiyalarda G. va degidrogenlash reaksiyalari mujassamlashgan holda amalga oshiriladi. Etil spirtning katalizatorlar ishtirokida atsetaldegidga aylanishidan iborat qaytar reaksiya bunga misol boʻla oladi.

T-ra koʻtarilganda va N2 bosimi pasayganda atsetaldegid, aks holda etil spirti hosil boʻladi. G. va degidrogenlashda baʼzi metallar (Fe, Ni, Co, Pt, Os va h.k.), oksidlar (NiO, CoO, Sg2O3, MoO2 va h.k.), shuningdek sulfidlar (WS2, MoS2, CrnSm) katalizatorlar boʻlib xizmat qiladi.

3. Indikator nazaryasi? Indikatorlar (kimyoda) -tekshiriladigan eritmadagi biror komponent konsentratsiyasining oʻzgarishi bilan rangi, lyuminessentsiyasini oʻzgartiradigan yoki choʻkma hosil qiladigan moddalar. I., asosan, kimyoviy reaksiya tugaganini yoki eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiya-sini titrimetrik tahlilda ekvivalent nuqtasini (titrlashning oxirgi nuqtasini) aniqlash uchun qoʻllaniladi. I. ishtirokida reaksiya pirovardida tekshirilayotgan eritma rangi oʻzgaradi; eritma tiniq boʻlgan boʻlsa, rangsiz yoki rangli choʻkma hosil boʻladi yoki aksincha, loyqa yoʻqoladi.

Kislota-asos indikatorlari — muqitda vodorod ionlari konsentratsiyasi (rN) turlicha boʻlganda rangini oʻzgartiradigan moddalar. Neytrallash reaksiyasi uchun ishlatiladi; mas, neytral muhitda rangsiz boʻlgan fenolftalein ishqoriy muhitda qizaradi. Rangli choʻkmalar ho-sil qiladigan maxsus I. (adsorb-sion I.) koʻpincha choʻktirish reaksiyalari uchun tekshiriladigan erit-malar bilan rangli eruvchan birikmalar qosil qiladigan I. (kompleksa-nometrik I.) kompleks hosil qilish reaksiyalari uchun ishlatiladi. Oksidlanshiqaytarilshi reaksiyalari uchun baʼzan maxsus I. zarur; mas, yod bilan titrlashda kraxmal I. sifatida qoʻshiladi, u yod taʼsirida koʻk tusga kiradi. Aksari oksidimetrik titrlash reaksiyalari uchun umumiy oksidlovchiqaytaruvchi I. (oksidlanish yoki kaytarilishi bilan rangini oʻzgartiradigan organik moddalar) qoʻllaniladi.

4. Fenollar qanday usullar bilan olinadi? A ro m a tik u g le v o d o ro d la rn in g a s o s iy tabiiy m a n b a y i to sh k  m ir v a neftdir. T o sh k  m irn i q u ru q h a y d a s h . T o sh k  m irn i k o k s p e c h la - rida h a v o n i k iritm a sd a n 1 0 0 0 -1 2 0 0 ° C d a q iz d irg a n d a k o k s, to sh k  m ir s m o la s i, am m ia k li su v, k o k s g a z la ri h osil b ladi. K o k s - m e ta llu rg iya s a n o a tid a ru d a la rd a n m eta lla rn i ajratib o lis h d a q a y ta ru v c h i sifatid a ish la tila d i. www.ziyouz.com kutubxonasi T o sh k  m ir s m o la s id a n b e n zo l, toluol, ksilollar, fe n o l, kre zo llar, naftalin, piridin, tiofen, xinolin, difenil, a ts e n a fte n , fly u o ren , an tratsen , fe n a n tre n sin g a ri 160 d a n ortiq k im y o v iy m a h su lo t ajratib o lin adi. K o k s g a z la rid a n h a m b e n zo l, toluol, ksilollar, fen ollar, naftalin, piridin a s o s la ri, a m m ia k v a b o s h q a m a h su lo tla r oli- . nadi. H o zirg i k u n d a tosh k m irn i q u ru q h a y d a s h b ilan o lin ad ig a n b e n zo ln in g q a riy b 90% i k o k s g a z la rid a n , q o lg a n i e s a tosh k m ir s m o la s id a n ajratiladi. K o k s g a z la ri tarkib idag i a m - m iakn i o k s id la b , nitrat kislota, a m m ia k v a su lfat k islo ta d a n e s a a m m o n iy su lfati o lin adi.

10-Bilet

1. Atom yadrosining tuzilishi haqida ma'lumot bering? Atom yadrosi – nuklonlardan – protonlar (r) va neytronlar (i)dan tash-kil topgan atom o‘zagi. Atom yadrosining xususi-yatlarini o‘rganishda yadro kuchlari katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Atom yadrosida gravita-sion va elektromagnit kuchlar ta’siri kam bo‘lsa ham Atom yadrosi xossalariga ta’siri bo‘ladi. Yadro kuchlarining ta’sir radiusi juda kichik, 10~13 sm. Yadro kuchlari yadroning spiniga va izotop spiniga bog‘liq. Atom yadrosining butun xususi-yatlarini o‘z ichiga oladigan yagona nazariya yaratilgan emas, chunki yadro strukturasi va kuchlari to‘liqo‘rganilmagan. Undan tashqari yadrodagi nuklonlar harakatini aniqlovchi tenglamalarni matematika nuqtai nazaridan yechish mumkin emas.

2. Alkanlarning o’simlik va hayvonot dunyosiga ta’siri qanday? Alkanlar ko‘plab organizmlar uchun tabiiy modda almashinuv mahsulotlari (metabolitlar) hisoblanadi. Masalan, dengiz organizmlari fotosintez natijasida ko‘p miqdorda alkanlar hosil bo‘ladi va atrofmuhitga tarqaladi. Tabiatda bakteriyalar faoliyati natijasida kletchatka metanli bijg'ishga uchraydi va to‘xtovsiz metan hosil bo‘lib turadi. M etan kávsh qaytaruvchi hayvonlar chiqargan nafas havosida, botqoq gazi tarkibida bo‘lib, suv havzalari tubida to'planadi. Ayrim mikrooiganizmlar alkanlarni 0‘zlashtirib uglerod va eneigiya manbayi sifatida foydalanadi. Alkanlarning tabiiy hosil bo‘lishi va ulami inson aralashuvisiz suv havzalariga kelib tushishi uzoq vaqt tabiiy ehtiyojlar asosida sodir boigan.

3. Hozirgi vaqtda biologik jarayonlar borishida tabiatni muhofaza qilishda analitik kimyo fanining roli qanday? Organizmlar tarkibida doim bo‘ladigan va ularning hayot faoliyatida muhim rol o‘ynaydigan kimyoviy elementlar biogen elementlar deyiladi. Ularga avvalo kislorod, uglerod, vodorod, kalsiy, azot, kaliy, fosfor, magniy, oltingugurt, xlor, natriy, temir kiradi. Analitik kimyo va spektral analiz muvaffaqiyatlari tufayli organizmlar tarkibida juda oz miqdorda bo‘ladigan elementlar (mikroelementlar) topilmoqda va ularning biologik roli aniqlanmoqda. Tabiiy sharoitda organizmlarning hujayra va to‘qimalarida mavjud bo‘lgan barcha kimyoviy elementlar muayyan fiziologik rol o‘ynaydi. Organizmlar tarkibidagi elementlarning miqdori shu organizmlar turining xususiyatlariga, muhit, ovqat tarkibiga, organizmning ekologik xususiyatlari va boshqalarga bog‘liq.

4. Kislotalarning o’ziga xos biologik va ekologik xususiyatlari? avjud ta'riflarga ko'ra, birikma kislotali deb hisoblanishi uchun qanday xususiyatlarga ega bo'lishi kerak? H ionlarini hosil qila olishi kerak⁺ va OH^– suvda (Arrhenius) eriganida, u protonlarni boshqa turlarga osonlikcha berishi kerak (Bronsted) yoki nihoyat, u salbiy zaryadlangan elektron juftligini qabul qilishi kerak (Lyuis). Biroq, bu xususiyatlar kimyoviy tuzilish bilan chambarchas bog'liq. Shuning uchun, uni tahlil qilishni o'rganib, uning kislotaliligi yoki juft birikmalarning kuchini ikkalasining qaysi biri eng kislotali ekanligini aniqlash mumkin.

11-Bilet

1. Kationlar qanday guruxlarga bo’linadi? Kationlar (yun. kata — pastga va ion— harakatlanuvchi) — musbat zaryadli ionlar; elektr maydonida manfiy elektrod — katod tomon harakatlanadi. I guruh kationlariga NH4 + , K+ , Na+ , Mg2+ va boshqa kationlar kiradi. Ula’ning ko‘‘ tuzlari suvda yaxshi eriydi. Analiz uchun eng muhimi ula’ning sulfidlari, xloridlari, gidroksidlari va karbonatlari suvda eruvchanligidir. I guruh kationlaring boshqa guruh kationlaridan farqi ula’ning guruh reagenti (cho‘ktiruvchisi) yo‘q. I

2.Polimerlanish reaksiyasini ko’rsating Polimerlanish — bu bir xil molekulalarning ketma-ket birikib, incha yirik molekulalar hosil qilishidir. Polimerlanishning oddiy lioli azot (IV) oksid misolida ko'rib chiqilgan edi. Polimerlanish reaksiyalari ayniqsa to'yinmagan uglevodorodlar uchun xos. M asalan, etilendan yuqori m olekular modda — polietilen hosil bo'ladi. Etilen m olekulalari bir-biri bilan i|o‘shbog'ning uzilish joyidan birikadi:

CH2=CH2+ CH2= CH2+ CH2= CH2+ ...^ - ^ - C H - C H - C H - CH2-C H 2-C H 2-...-> . .-C H 2-C H 2- C H - C H 2-C H - C H 2- Bu reaksiyaning tenglamasi qisqartirilgan holda quyidagicha yoziladi: СН,= CH2 -> ( - C H - C H - ) „

Bunday molekulalarning (makromolekulalarning) uchlariga erkin atom yoki radikallar (masalan, etilendan vodorod atomlari) birikadi. Polimerlanish reaksiyasining mahsuloti polimer (grekcha poli — ko'p, meros — qism), polimerlanish reaksiyasiga kirishadigan boshlang'ich modda esa monomer dob ataladi. Polimer — molekular massasi juda katta bo'lgan modda, uning molekulasi ko'p sonli takrorlanadigan, bir xil tuzilgan gruppalardan tarkib topgan. Bu gruppalar elem entar zvenolar yoki struktura birliklari deyiladi. Masalan, polietilenning elementar zvenosi atomlar gruppasi — CH2—CH 2— dan iborat.

3.Qanday eritmalar to’’yingan eritmalar deyiladi? Toʻyingan eritma - maʼlum sharoitda (tra va bosimda) erigan moddalar bilan barqaror muvozanatli eritma. Mas., tuzning suvdagi eritmasida ayni tuzning kristallari mavjud boʻlgan eritma; gazning suvdagi eritmasidan ushbu gaz oʻtkazilgan eritma. Eritmaning maʼlum massa miqdorida yoki maʼlum hajmida erigan modda miqdori eritmaning konsentratsiyasi deyiladi. Toʻyingan eritma konsentratsiyasi, yaʼni undagi erigan modda miqdori uning eruvchanligi deb ataladi. Maʼlum sharoitlarda suvda yoki erituvchida moddaning erishi davom etea va shu modda kristallari hosil boʻlmasa, yaʼni erigan moddalar miqdori Toʻyingan eritma konsentratsiyasidan kam boʻlgan eritma toʻyinmagan eritma deyiladi. Eritma astasekin soviganda unda erigan moddalarning kristallanishisodir boʻlmasligi mumkin, u holda oʻta toʻyingan eritma hosil boʻladi. Oʻta toʻyingan eritmada Toʻyingan eritmaga qaraganda erigan modda koʻproq; bunday eritmaga juda oz miqdorda erigan modda kristallari kiritilsa, eritmada kristallarning choʻkishi roʻy beradi.

4.Kichik xalqali sikloalkanlarning o’ziga xosligi nimada? Ochiq zanjirli to'yingan uglevodorodlar bilan birga yopiq (siklik) zanjirli to'yingan uglevodorodlar ham bor. Ularning bir necha xil nomi bor: sikloalkanlar, sikloparafinlar, naftenlar, siklanlar, polimetilenlar. Shunday birikmalarga misollar: H2C ■CH, siklopropan H2C- CH2 \/ CH, H2CV CH .CH, siklopentan metilsiklopentan Sikloalkanlar molekulalarida tegishli alkanlarning molekulalaridagiga qaraganda ikkita vodorod atomi kam bo'ladi (ularning ajralib chiqishi hisobiga uglerod halqasi yopiladi). Shuning uchun sikloalkanlarning umumiy formulasi СлН 2и. Sikloalkanlar Boku neftidan V.V.Markovnikov tomonidan ajratib olingan va mukammal o'rganilgan. Ular kimyoviy xossalari jihatidan alkanlarga yaqin turadi: yonuvchan, kimyoviy aktivligi kam, vodorod atomlari o'rnini galogenlar olishi mumkin. Uch va to'rt a’zoli sikloalkanlarning puxtaligi besh va olti a’zolilarnikiga qaraganda kam. Sikloalkanlarning kimyoviy xossalaridan juda muhim reaksiyani — siklogeksanning degidrogenlanib (vodorod ajratib), benzol hosil qilishini ко'rib chiqamiz: CH, H2C H2C. 'CH, I 2 -CH, Ni, 300°C - 3.H-, CH, siklogeksan benzol Sikloalkanlar va ularning gomologlari karbosiklik birikmalar qatoriga kiradi.