Kimyo-texnologiya

Turli yo‘nalishdagi sabzavotchilik xo‘jaliklari uchun ixtisoslashgan bri­gadaning almashlab ekishda sakkiz dalali namunaviy sxemasi

Sabzavot - beda almash­lab ekish		Poliz-beda almashlab ekish		Kartoshka-beda al­mash­lab ekish
asosiy ekinlar	takroriy va oraliq ekinlar	asosiy ekinlar	takroriy va oraliq ekinlar	asosiy ekinlar	takroriy va oraliq ekinlar
Bir yillik bedaga ara­lash ekil­gan arpa bilan	-	Bir yillik beda	-	Bir yil­lik beda	-
Ikki yil­lik beda	-	Ikki yil­lik beda	-	Ikki yil­lik beda	-
Uch yillik beda	-	Uch yillik beda	-	Uch yillik beda	-
Sabzavot (o‘rtagi)	-	Poliz ekin­lari	-	Ertaki kar­toshka	Ertaki kar­toshka
Ertaki sab­zavot	Kechki sab­zavot	Poliz ekin­lari	-	Ertaki sab­zavot	Kechki kar­toshka
Ertaki kar­toshka	Kechki sab­zavot	Ertaki kar­toshka	Kechki sab­zavot	Poliz ekin­lari	Oraliq ekinlar
Sabzavot (o‘rtagi)	-	Ertaki sab­zavot	Kechki kar­toshka	Kechki kar­toshka	-
Ertaki sab­zavot	Kechki kar­toshka	Poliz ekin­lari	-	Ertaki kar­toshka	Kechki kar­toshka

Sabzavot mahsulotlari ko‘paytirishning muhim rezervlaridan biri, ekinlarni takroriy ekishni keng ko‘lamda qo‘llashdir. K.A.Timiryazevning ta’kidlashicha: - “o‘tloq, dala, o‘rmonlarda foy­da­la­nilmagan har bir quyoshli kun abadiy yo‘qotilgan boylikdir”. Takro­riy ekinlar ekish sabzavotchilikda quyosh energiyasidan foy­da­lanish­ning samarali usulidir. Shu evaziga maydon birligidan 2-3 marta hosil yetishtirilmoqda. Buni ko‘plab turli sharoitdagi xo‘jaliklar, tumanlar ish tajribasi bugo‘ngi kunda tasdiqlab tu­ribdi.

O‘zbekiston sabzavot - poliz ekinlari va kartoshkachilik ITI bi­rinchi (ertagi) va takroriy ekinlarni quyidagi tartibda ekishni tav­siya qiladi

Yozgi muddatlarda ekiladigan sabzavotlarni bug‘doy yoki arpa hosili yig‘ib olingandan keyin ham o‘stirish mumkin, ertagi sab­za­votlardan bo‘shagan yerlarda esa mosh, ko‘kat ekinlar va piyoz uchun aj­ra­tiladi. Sabzavot ekinlarni almashlab ekishda don uchun mak­kajo‘xori va jo‘xori tezpishar kechki navlari esa silos uchun takro­riy ekin si­fatida ekiladi.

Bir yilda ikki marta hosil olish birinchi ekin hosilini o‘z vaqtida yig‘ib-terib olish va takroriy ekinni tezda ekish, o‘simliklar o‘sishini tezlashtirishga yordam beradigan agrotexnika usullarini qo‘llashga ko‘p jihatdan bog‘liq. Urug‘larni ekish oldi­dan undirish, go‘ng chirindi-tuvakchalarda yetishtirilgan sabzavot ko‘chatlarini o‘tqazish: o‘ta ertagi qilib fevral oyida, ayrim hollarda kuz-qishda ekish, shuningdek, kuzda tayyorlangan egatlarga bahorda ekish hamda yorug‘lik o‘tkazuvchi shaffof polietilen plyon­ka­lardan foydalanish mana shunday usullarga kiradi. Ekin qatorlariga yoki uyalarga solingan fosfor o‘simliklarning o‘sishi va rivojlani­shini tezlashtiradi. Hosil yig‘im-terimi bilan haydash oldidan beriladigan suv ora­sidagi muddatni qisqartirish maqsadida dalani birinchi ekin hosilini yig‘ishtirib olish oldidan sug‘orish lozim. Shuningdek, o‘g‘itlar birinchi ekinga ham, takroriy ekinga ham berilishi zarur.

O‘zbekistonda oraliq ekin sifatida kech kuzda ekish uchun kuzgi javdar, kuzgi arpa, raygras, kuzgi vika, kuzgi gorox, shabdar, bersim, kuzgi surepka, raps, xantal, perko, tritikali kabi­lar tavsiya qilinadi. Bular yolg‘iz o‘zi, yaxshisi g‘allasimon yoki duk­kakli ekin­larga aralashtirib ekilgani ma’qul. Xantal (gorchisa) va javdarning afzallik tomoni shundaki, bu ekinlar serhosil, urug‘i mayda bo‘lganligi uchun ularning ko‘payish koeffisiyenti juda yuqori.

17-jadval