«kimyo-texnologiya»

  
Qo‘ng‘irboshli yem-xashak o‘tlarning ahamiyati  
Ko‘p yillik g‘allasimon o‘tlar qo‘ng‘irboshlar oilasiga kiradi. O‘zbekistonning 
tabiatida  qo‘ng‘irbosh  o‘tlar  ko‘p  tarqalgan,  ammo  kam  ekiladi.  Buning  asosiy 
sabablaridan biri urug‘likni yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi.   
Sug‘oriladigan yerlarda qo‘ng‘irbosh o‘tlar bedaga, qizil sebargaga qo‘shib yoki sof 
holda ekiladi.   
Dexqonchilikda  ekiladigan  qo‘ng‘irboshli  o‘tlarning  hammasi  biologik  azot 
o‘zlashtirmaydi,  shuning  uchun  xosildorlik  tuproq  tarkibidagi  azot  miqdoriga 
bog‘liq  bo‘ladi.  Muqobil  sharoitda  qo‘ng‘irbosh  o‘tlar  bir  yerda  5─10  yil  yaxshi 
hosil berishi mumkin.   
Yer yuzida qo‘ng‘irbosh o‘tlar har xil maqsadda ekiladi:
 
 
  to‘yimli ozuqa yetishtirish   
  yaylov barpo etish  
  tuproq va suv erroziyasini to‘xtatish  
  shaharlarda ko‘kalamzorlar yaratish  
Qo‘ng‘irboshli o‘tlarning g‘ovak tupli turlari ayniqsa yaxshi tuplanadi.  
O‘tlarning  ikkinchi  o‘rimidagi  hosil  tuplanish  jarayonida  hosil  bo‘lgan  poyalar 
evaziga olinadi.   
Qo‘ng‘irbosh o‘tlarning ildizi popuk ildiz bo‘lib har bir yangi poya o‘z ildiziga 
ega bo‘ladi. Boshoqlanish davriga yetganda ildizning quruq vazni poya va bargning 
80─90% ni tashkil qiladi.   
Ko‘kat miqdorini eng tez ko‘payadigan davri─nay o‘rash davridan 
boshoqlanish (ro‘vaklanish) davrigacha. Bu davrdan oldin o‘rilsa hosil kam 
bo‘ladi, kech o‘rilsa sifati pasayadi.  
Qo‘ng‘irbosh  o‘tlarning  gullash  davrini  boshlanishidagi  to‘yimliligi  yuqori 
bo‘ladi ─ ko‘katida 8─11% oqsil bo‘ladi, shundan 49─67 % hazm bo‘ladi. 
Qo‘ng‘irboshli yem xashak o‘tlar 2 ta biologik guruhga bo‘linadi:  
Ko‘p yillik qo‘ng‘irbosh o‘tlarga   
1. Ko‘p o‘rimli mastak (raygras)  
2. Erkak o‘t  
3. Oqso‘xta  

---

4. Bo‘ychan mastak   
5. Qo‘ng‘irbosh   
Bir yillik qo‘ng‘irbosh o‘tlarga:  
1. Sudan o‘ti  
2. Bir yillik mastak  
 3.Qo‘noq   
 
1.10.jadval 
Qo‘ng‘irbosh o‘tlarning gullash davri boshlanishidagi to‘yimliligi  
Ekin  
Oqsil miqdori,%  
Oqsilning hazm bo‘lishi,%  
Xom  
Toza  
Xom  
Toza  
Ajriqbosh  
14  
10  
52  
49  
Yaltirbosh  
13  
9  
64  
61  
Erkak o‘t  
11  
8  
54  
59  
Bug‘doyiq  
9  
7  
58  
58  
Sudan o‘ti  
13  
11  
66  
67