Kimyo texnologiya 1 Kimyoviy texnologiya fani va uning vazifalari

Kimyoviy texnologiya - tabi iy xom ashyo, sanoat chiqindilari, shuningdek, sintetik yarim mahsulotlarni kimyoviy yoʻl bilan qayta ishlab, isteʼmol mahsulotlari va ishlab chiqarish vositalariga aylantirishning iqtisodiy va ekologik jihatdan qulay usullari va jarayonlari haqidagi fan. Kimyoviy texnologiya usullari va jarayonlarining fizik-kimyoviy sharoitlarini tekshirish, texnologik jarayonlarning sxemalarini ishlab chiqish, asbob va uskunalarning tuzilishi va ularni tayyorlash uchun zarur materiallarni aniqlash Kimyoviy texnologiya ning vazifasidir. 
79. Texnologiya nima?
Texnologiya (grekcha: „techno“ — hunar, usta va „logos“ — fan, taʼlim)^[1] — ilmiy-praktika asosida xom-ashyoni tayyor mahsulotga aylantirishning usullari.Texnologiya (yunoncha techne — sanʼat, mohirlik, uquv) — sanoat, qurilish, transport, qishloq xoʻjaligi va boshqa sohalarda mahsulotlar olish, ularga ishlov berish va ularni qayta ishlash usullari tartibga solingan tizim; shu usullarni ishlab chiqish, joriy qilish va takomillashtirish bilan shugʻullanadigan fan. Har bir sohaning oʻziga xos texnologiyasi boʻladi: kon ishlari texnologiyasi, mashinasozlik texnologiyasi, qurilish texnologiyasi, qishloq xoʻjaligi va boshqalar.

80. Kimyoviy texnologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

Kimyoviy texnologiya boshqa fanlarga aloqador shuning uchun bu ilmiy sohadagi ko'p tarmoqli intizom deb aytiladi. Ularning aloqalari orasida biz fizika, matematika, biologiya va astronomiya va boshqalarni topamiz.Masalan, tirik mavjudotlarning kimyoviy tarkibini o'rganadigan biologiyaning bir bo'limi bo'lgan biokimyo hosil qilish uchun kimyo biologiya bilan bog'liq; DNK, lipidlar, oqsillar va boshqa molekulalar qatorida. Yana bir misol - olamdagi yulduzlar, sayyoralar va boshqa jismlarning kimyoviy tarkibini o'rganadigan astrokimyo.

81. Kimyoviy texnologiya ob’ektlari.

Har qanday Kimyoviy texnologiya jarayonining asosiy elementlari — xom ashyo, energiya, asbob va uskunalardir. Kimyo, metallurgiya, qurilish materiallari, yoqilgʻi, toʻqimachilik, koʻn, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlarida Kimyoviy texnologiya usullaridan foydalaniladi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish usullari va jarayonlarining umumiy, muhim asoslari va qonuniyatlarini oʻrganadigan umumiy Kimyoviy texnologiya ham mavjud. Kimyoviy texnologiya tayyor mahsulot olish maqsadida xom ashyo va yarim mahsulotni tayyorlash, uning holati, xossalari, shaklini maʼlum ishlab chiqarish vositalari yordamida oʻzgartirish usullari va jarayonlarini oʻrganadi.

82. Kimyoviy texnologiyaning fan sifatidagi xususiyatlari.

Kimyoviy texnologiya - tabi iy xom ashyo, sanoat chiqindilari, shuningdek, sintetik yarim mahsulotlarni kimyoviy yoʻl bilan qayta ishlab, isteʼmol mahsulotlari va ishlab chiqarish vositalariga aylantirishning iqtisodiy va ekologik jihatdan qulay usullari va jarayonlari haqidagi fan

83. Kimyoviy jarayon nima?

Kimyoviy jarayoni(LATdan. prokurus.- Reklama) bu moddaning ketma-ket o'zgarishi, rivojlanish bosqichlarining yaqinlashishi, bu doimiy, bitta harakatni anglatadi. Kimyoviy jarayonlar ta'limoti - bu fizika, kimyo va biologiya bo'yicha eng chuqur antenratsiya mavjud. Kimyoviy jarayonlar quyidagilarga bo'linadi: xom-va turli-tuman(ga qarab umumiy holat Qayta tiklash tizimlari) exo-va endotermik(chiqarilgan issiqlik miqdoriga qarab), oksidlovchi, tiklanish(Kislorod bilan munosabatlarga qarab) va boshqalar.

84. Kimyoviy-texnologik jarayon atamasini izohlang.

Kimyoviy texnologiya usullari va jarayonlarining fizik-kimyoviy sharoitlarini tekshirish, texnologik jarayonlarning sxemalarini ishlab chiqish, asbob va uskunalarning tuzilishi va ularni tayyorlash uchun zarur materiallarni aniqlash Kimyoviy texnologiya ning vazifasidir. Har qanday Kimyoviy texnologiya jarayonining asosiy elementlari — xom ashyo, energiya, asbob va uskunalardir. Kimyo, metallurgiya, qurilish materiallari, yoqilgʻi, toʻqimachilik, koʻn, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlarida Kimyoviy texnologiya usullaridan foydalaniladi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish usullari va jarayonlarining umumiy, muhim asoslari va qonuniyatlarini oʻrganadigan umumiy Kimyoviy texnologiya ham mavjud.

85. Kimyoviy va texnologik jarayonning sxematik diagrammasi.

Ishlab chiqarishning texnologik sxemalarini tanlash sanoat korxonalarini loyihalashdagi asosiy vazifalardan biridir, chunki bu operatsiyalar ketma-ketligini, ularning davomiyligi va rejimini aniqlashga, shuningdek, yordamchi qismlar, ziravorlar va konteynerlarning etkazib beriladigan joyini aniqlashga imkon beradigan texnologik sxema, uskunalarning etarlicha to'liq yuklanishi bilan kamaytirishni ta'minlashga imkon beradi. texnologik tsiklning davomiyligi, mahsulotlarning rentabelligini oshirish va qayta ishlashning alohida bosqichlarida yo'qotishlarni kamaytirish, qayta ishlash jarayonida xom ashyo sifatining yomonlashishini istisno qiladi. Shu bilan birga, mahsulotlarning alohida guruhlarini ishlab chiqarish va yangi progressiv uskunalarni joriy qilish texnologiyasining zamonaviy tendentsiyalarini hisobga olish kerak.

86. Kimyoviy reaksiya tezligi.

Kimyoviy reaksiyalarning tezligi deganda hajm birligida vaqt birligi ichida sodir bo’ladigan to’qnashishlar soniga aytiladi. Reaksiya tezligi odatda reaksiyaga kirishayotgan yoki hosil bo’layotgan moddalardan birortasining kontsentrasiyasini vaqt birligi ichida o’zgarishi bilan xarakterlanadi.
Reaksiyaning tezligi to’g’risida sistemaning biror-bir xossasi o’zgarishi (elektr o’tkazuvchanligi, rangi, bosimi, spektri) bilan fikr yuritish mumkin. Agar t 1 vaqtdan t2 vaqtgacha reaksiyaga kirishuvchi moddalardan birortasining kontsentrasiyasi S1 dan S2 ga o’zgarsa, t1 dan t2 gacha bo’lgan vaqt oralig’ida reaksiyaning o’rtacha tezligi :
S2 - S1 D S
V =± ------- = ± ---- formula bilan ifodalanadi.
t 2 - t 1 Dt
Reaksiya tezligi musbat ishorali bo’lishi kerak. Shu sababli, reaksiyaga kirishayotgan modda kontsentrasiyasi vaqt o’tishi bilan kamayib borganligi uchun kontsentrasiya o’zgarishi manfiy qiymat bilan olinadi.

87. Gidromexanik jarayonlar deb qanday jarayonlarga aytiladi?

Gidromexanik jarayonlar deb tezligi gidromexanika qonunlari bilan aniqlanuvchi jarayonlarga aytiladi. Ularga suyuqlik va gazlarni uzatish, suyuqlik muhitlarida aralashtirish, turli jinsli sistemalarni fazalarga ajratish kabi jarayonlar kiradi.

88. Siklonitrolash nima?

Siklonitrolash reaksiyasiga misol qilib: benzolni sulfat va nitrat kislotalari aralashmasida nitrolash reaksiyasi orqali nitrobenzol olinishini aytishimiz mumkin. Sanoatda nitrobenzolni gidrirlash reaksiyasi mis katalizatori yordamida buģ fazada amalga oshiriladi.

89. kimyo sanoati xom ashyosi

Kimyo sanoati — ogʻir sanoat tarmoqlaridan biri, xilma-xil kimyoviy mahsulotlar turlari: kon-kimyo xom ashyosi, asosiy kimyo mahsulotlari (ammiak, noorganiq kislotalar, ishqorlar, mineral oʻgʻitlar, soda, xlor va xlorli mahsulotlar, suyultirilgan gazlar va b.), plastmassa va sintetik smolalar, shu jumladan, kaprolaktam, sellyuloza atsetatlari, kimyoviy tola va iplar, plastmassa va shisha-plastiklardan materiallar va buyumlar, lok-boʻyoq materiallari, sintetik boʻyoqlar, kimyoviy reaktivlar, fotokimyo mahsulotlari, maishiy kimyo tovarlari va b. ni ishlab chiqaradi.

90. Xom ashyoni boyitish tamoyillari

Kimyoviy ishlab chiqarishlarda mahsuldorlikni oshirish,tayyor mahsulot sifatini yaxshilash, energetik va boshqa sarfiyotlarni kamaytirish jarayonini intensivlash maqsadida konsentrlangan xomashyo ishlatishga harakat qilinadi, Buning uchun xomashyo boyitiladi, ya'ni uning tarkibidagi foydali tarkibiy qismining miqdori oshiriladi. Xomashyo qazib olingan joyda, maxsus boyitish korxonalarida boyitiladi. Bu holat ortiqcha transport xarajatlarini (tashish, ortish, tushirish) tejaydi. Xomashyolaming agregat holatlariga qarab ularni boyitishning turli usullari
qo'llaniladi. Tog' jinslari (rudalar) boyitishdan ilgari zarrachalari (kris ta llari) orasidagi
bog’ni buzish uchun maydalaniladi, zarur bo'lsa suvsizlantiriladi.

91. Xom ashyodan kompleks foydalanish

Xomashyodan kompleks foydalanish xalq xo'jaligining eng muhim vazifalaridan biridir. XX asrdagi ilmiy-texnika revolyutsiyasi insoniyatning kam mablag‘ sarflab juda ko‘p miqdor tabiiy resurslami olish imkoniyatini tug‘dirdi. Hozirgi davrda dunyo sanoati 25 mlrd. t. tog‘jinslarini qayta ishlamoqda. Ammo uning atigi 2 % i tayyor mahsulotga aylantirilib qolgan 98 % dan ko‘prog‘i bekorchi jins sifatida tashlab yuborilmoqda. Bu holat insoniyat oldiga global muammolami qo‘ydi. Birinchi navbatda, tabiiy resurslaming tugab qolish xavfini va sanoat chiqindilarining atrof-muhitga xavfli ekologik ta’siri muammosi ko‘ndalang bo‘lib qoldi. Bu muammo ishlab chiqarishga chiqindisiz texnologiyani qo'llash bilan hal qilinishi mumkin. Qaysiki, u tabiiy resurslardan va energiyadan ratsional foydalanish hamda atrof-muhitni himoya qilish imkoniyatini beradi.
\ Chiqindisiz texnologiyani amalga oshirishning asosiy yo‘li bu xomashyoni kompleks qayta ishlash hisoblanadi.

92. Oziq-ovqat xom ashyosini nooziq-ovqat xom ashyosi bilan almashtirish

Soxtalashtirish - qalbakilashtirish, ma'lum bir sifatga ega mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayonida boshqasiga, unchalik qimmat bo'lmagan, nomiga mos kelmaydigan mahsulotga almashtirish va xudbin maqsadlarda sotish.Soxtalashtirish ob'ekti oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari hisoblanadi.Iqtisodiy sabablarga ko'ra oziq-ovqat mahsulotlarini qalbakilashtirish doimo katta muammo bo'lib kelgan.

93. Kimyo sanoatida suv

Eng yirik suv sarflovchi soha bu sanoatdir. Sanoatda suv xom ashyo, kiyoviy reagent, erituvchi, isituvchi va sovituvchi, bazi hollarda katalizator sifatida ham ishlatiladi,. Masalan suvdan elektroliz natijasida vodorod olosh mumkin. Kislotalar va ishqorlar olishda, organik moddalardan spirtlar, sirka aldegidi, fenollar olish va gidroliz, gidratsiya reaksiyalarini ötkazishda reagent sifatida ishlatiladi. Qattiq, suyuq, gaz holatdagi moddalarning eng yaxshi erituvshisi suvdir. Isituvchi va sovituvchi sifatida ishlatiladi, chunki suv katta issiqlik siģimiga ega bòlib, hariratini bosimga qarab osongina özgartish mumkin. Misol uchun, 1 tonna chòyan ishlab chiqarish uchun 300 metr kub, 1 tonna selluloza uchun 250 metr kub suv sarflanadi.

94. Kimyo sanoati energetika

Yoqilģi sanoati energetikaning yetakchi tarmoklaridan biri. Texnika taraqqiyoti va u bilan chambarchas bogʻliq holda xalq xoʻjaligida energiya isteʼmolini jadal koʻpaytiradigan i. ch.ni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, elektrlashtirish, issiqlik bilan taʼminlashning rivojlanishi yoqilgʻining ahamiyatini tobora oshirib boradi. Yoqilgʻi moddalari, ayniqsa neft va gaz kimyo sanoatida xom ashyo sifatida ishlatiladi.

95. Kimyoviy texnologiyaning asosiy qonunlari

96. Texnologik jarayonlardagi muvozanat

Barcha qaytar kimyoviy-texnologik jarayonlar muvozanatga intiladi. Bunda to‘g‘ri va teskari tomonga boruvchi jarayonlaming tezligi tenglashadi, natijada o‘zaro ta’sirlashuvchi sistemada komponentlar nisbati tashqi muhit o‘zgarmaguncha o‘zgarmaydi. Komponentlardan birining harorati, bosimi yoki konsentratsiyasi o‘zgarsa, muvozanat buziladi va sistemada o‘z-o‘zidan yangi sharoitda muvozonatni qayta tiklovchi kimyoviy hamda diffuzion jarayonlar boshlanadi. Kimyoviy muvozonatda termodinamikaning ikkinchi qonunini qo‘llash mumkin. Bu qonunga binoan izotsiyalangan (ajratilgan) sistemada kimyoviy muvozonatning shartlaridan biri bu entropiyaning (S) maksimum qiymatga ega bo‘lishidir.

97. Kimyoviy jarayonlarning tezligi

Olinishi kerak bo‘lgan tayyor mahsulotga nisbatan texnologik jarayonning tezligi bu to‘g‘ri, teskari va qo‘shimcha reaksiyalaming natijaviy tezliklari hamda dastlabki moddalaming reaksiya zonasiga va tayyor mahsulotning reaksiya zonasidan diffuziyalanishidar. Yuqorida ko‘rib o‘tgan muvozanat qonuniyati faqatgina olinishi mumkin bo'lgan yuqori nazariy mahsulot unumini aniqlash imkonini beradi. Ammo ishlab chiqarish jarayonlarida nazariy unumga odatda dastlabki moddalarning konsentratsiyasi kamayib borishi bilan reaksiyaning umumiy tezligi sekinlashuvi sababli u=u\-u2 erishib bo‘lmaydi.

98. Kimyoviy va texnologik jarayonlarning tasnifi

Kimyoviy texnologiya usullari va jarayonlarining fizik-kimyoviy sharoitlarini tekshirish, texnologik jarayonlarning sxemalarini ishlab chiqish, asbob va uskunalarning tuzilishi va ularni tayyorlash uchun zarur materiallarni aniqlash Kimyoviy texnologiya ning vazifasidir. Har qanday Kimyoviy texnologiya jarayonining asosiy elementlari — xom ashyo, energiya, asbob va uskunalardir. Kimyo, metallurgiya, qurilish materiallari, yoqilgʻi, toʻqimachilik, koʻn, oziq-ovqat va boshqa sanoat tarmoqlarida Kimyoviy texnologiya usullaridan foydalaniladi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish usullari va jarayonlarining umumiy, muhim asoslari va qonuniyatlarini oʻrganadigan umumiy Kimyoviy texnologiya ham mavjud. Kimyoviy texnologiya tayyor mahsulot olish maqsadida xom ashyo va yarim mahsulotni tayyorlash, uning holati, xossalari, shaklini maʼlum ishlab chiqarish vositalari yordamida oʻzgartirish usullari va jarayonlarini oʻrganadi.

99. Reaktivlarni aralashtirish

Kimyoviy reaktivlarni aralashtirish uskunalariga meshalkalar misol buladi

100. Texnologik jarayonlarning turlari

Kimyoviy ishlab chiqarish tехnоlоgik jarayonlarda kimyoviy rеaktsiyalardan tashqari
mехaniq va gidrоdinamik оpеratsiyalar (maydalash, navlash, хоm ashyoni uzatish, apparatdan
chiqarish, filtrlash, yuvish) hamda fizik-kimyoviy (eritish, yuttirish, gazni kоndеnsatsiyalash,
ekstraktsiyalash, хaydash, rеktifikatsiyalash) jarayonlar bоsqichidan o’tadi.
Birоr tехnоlоgik sхеmani yaratishda kimyoviy tехnоlоgiyaning umumiy printsiplaridan
qo’llaniladi. Ular – jarayon dоimiyligi, rеaktsiya issiqligidan fоydalanish, хоm ashyoni kоmplеks
(chiqindisiz) ishlatish, ishlab chiqarishni kоmbinirlash.
Davriy jarayonlar – rеaktsiоn apparatga хоm ashyo yoki yarim fabrikatning ayrim
pоrtsiyalari kiritiladi. Kеyinchalik rеaktsiya o’tkazilib, tugagandan kеyin apparatdan chiqariladi.
SHundan so’ng apparat to’хtatilib оpеratsiya yana a qaytariladi. Jarayonni amalga оshirishda
rеaktsiyani o’tkazish sharоitlari dоimо o’zgarib turadi. CHunki vaqt o’tishi rеaktsiyaning
dastlabki kоntsеntratsiyasi o’zgaradi, bu o’z navbatida rеaktsiya tеzligining pasayishiga,
tеmpеraturaning o’zgarishiga оlib kеladi. SHu kabilarga ko’ra davriy jarayonlar kam quvvatli
hisоblanadi. Dоimiy ishlab chiqarish jarayonlari – bunda хоm ashyo bеrilishi va mahsulоtning
chiqarilishi apparatni yoki sistеmani to’хtatmasdan оlib bоriladi. Bu turdagi jarayonlar quyidagi
afzalliklarga ega:
a) Apparatlarning turib qоlishining yo’qligi.
B) Jarayon sharоitlarining barqarоrligi, оptimal rеjimning dоimiyligi.
V) Apparatlar o’lchamining kichiqligi, shuning asоsida binоlar o’lchami kichrayadi va
kapital harajatlar kamayadi.

101. Cho‘ktirish bu -...

Moddalarni eritmalarda uch xil yo'l bilan: siqib chiqarish, vodorod ko'rsatkichni (vodorod ionlar konsentratsiyasini) o'zgartirish, yoki, erimaydigan birikmalarni hosil qilish bilan cho'ktirish mumkin. Agar ikki moddaning har biri alohida olinganida mazkur erituvchida erisa, bir-birida esa qiyin erisa, yaxshi eriydigan tegishli konsentratsiyada yomon eriydigan moddani siqib chiqaradi. Tuzga tushirish uchun anorganik yoki organik tuzni kukun yoki eritma holida modda eritmasiga qo'shiladi. Bu usul yordamida suv bilan qisman aralashadigan erituvchilar (spirtlar, efirlar, va ho kazo), organik kislotalar, aminokislotalar, peptidlar suvli eritmalardan ajratib olinadi. Cho'ktiruvchining tabiati yoki miqdorini o'zgartirib, eriydigan moddalarni erituvchilar aralashmasida qoldirib, moddalarni eritmadan tanlab cho'ktirish mumkin.

102. Issiqlik jarayonlarini tavsiflang.

Issiqlik — materiya harakati shakli; jismlar oʻrtasidagi issiqlik almashinish jarayonining energetik ifodasi. Materiyani tashkil qiluvchi mikrozarralar (molekula, atom, elektron va b.) ning betartib harakatlari miqdori I. ni ifodalaydi. I. va issiqlik miqdori atamalari bir xil maʼnoni bildiradi.
haqidagi maʼlumotlar juda qadimdan maʼlum. Qadim zamonlarda I. ni jismlarning har xil holatiga bogʻliq boʻlgan qandaydir asos, negiz deb qaralgan. 16-asr gacha jismlarning qizish darajasi sezgi organlari yordamida aniqlangan. 16-asr da G. Galiley birinchi marta termometr yasab, jismlarning qizish darajasini (temperaturani) aniqlagan.

103. Sovutish nima?

104. Kondensatsiya bu.....?

Kondensatsiya (lot. condensatio -quyuqlanish, zichlashish), kondensatlanish — 1) gazsimon holatdagi moddaning sovishi yoki siqilishi natijasida suyuq yoki qattiq holatga utishi. K. — bug'lanishning aksi. K. muayyan modda uchun kritik temperaturadan past temperaturadagina sodir boʻladi. Kritik nuqta bilan uchlama nuqta orasidagi temperaturaviy oralikda modda suyuq holatga, yanada pastroq temperaturalarda esa kristall holatga oʻtadi. Suyuq yoki kristall holatlar orasida muvozanatli K. yuz berib, gaz holatdan suyuq yoki qattiq holatga oʻtayotganida maʼlum miqdorda issiqlik ajraladi. Bu issiqlik moddaning shu temperatura va bosimda bugʻlanishiga sarflangan issiqlikka teng . K.ning solishtirma issikligi solishtirma bugʻlanish issikligiga teng . Bugʻlanish va K. bir vaqtda roʻy beradi.

105. Qanday jarayon bug‘lanish jarayoni deyiladi?

Bug'lanish - bu suyuqlik yuzasidan bug'lanish. Bug'lanishni quyidagicha izohlash mumkin.
To'qnashuvlar paytida molekulalarning tezligi o'zgaradi. Molekulalar tez -tez uchraydi, ularning tezligi shu qadar balandki, ular qo'shni molekulalarning tortilishini engib, suyuqlik yuzasidan ajralib ketadi. (Moddaning molekulyar tuzilishi). Suyuqlikning kichik hajmida ham molekulalar ko'p bo'lgani uchun bunday holatlar tez -tez uchrab turadi va doimiy bug'lanish jarayoni sodir bo'ladi.

106. Qanday bug‘lanishga ko‘p bug‘lanish deyiladi?

107. Massa o‘tkazish jarayonlari.

Moddaning bir fazadan ikkinchisiga ajratib turuvchi yuza orqali òtishi Massa òtkazish jarayoni deyiladi.
Kimyoviy reaksiyalar va massa ótish jarayonlari qaytar va qaytmas bólishi mumkin. Shunga qarab texnologik jarayon ham farqqiladi

108. Adsorbsiya jarayoni va uning turlari

Adsorbstiya jarayon 2 xil bo’ladi, ya’ni fizik va kimyoviy adsorbstiya. Agar, adsorbent va adsorbtiv
molekulalarining o’zaro tortishishi Van-der-Vaals kuchlari ta’siri ostida sodir bo’lsa, bunday jarayon fizik
adsorbstiya deb nomlanadi.
Fizik adsorbstiya jarayonida adsorbent va adsorbtivlar o’rtasida kimyoviy o’zaro ta’sir bo’lmaydi.
Adsorbstiya jarayonida buglarning yutilishi paytida ular kondensastiyalanadi, ya’ni adsorbent
kovaklari suyuqlik bilan to’lib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, adsorbentda kapillyar kondensastiya ro’y
beradi.
Kimyoviy adsorbstiya yoki xemosorbstiya adsorbent va yutilgan modda molekulalari orasida kimyoviy
boglar hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Bu albatta kimyoviy reakstiyaning natijasidir.

109. Adsorbsiya bu....?

ADSORBSIYA — qattiq yoki suyuq moddalar (adsorbentlar) sirtiga suyuq yoki gaz holidagi modda (adsorbat)larning konsentrlanishi (yutilishi). Adsorbsiya adsorbent sirtidagi molekulalararo kuch taʼsirida sodir boʻladi. Adsorbat molekulalari adsorbent sirtiga yaqinlashib, unga tortiladi va adsorbatning bir (mono-), ikki (bi-) va h. k. koʻp (poli-) molekulali adsorbsion qavati hosil boʻladi. Adsorbatning adsorbsion qavatdagi konsentratsiyasi maʼlum darajaga yetganidan keyin desorbsiya boshlanadi.

110. Absorbsiya va adsorbsiya orasidagi farq.

Absorbsiya va adsorbsiyaning asosiy farqi shundaki , yutilish jarayonida bitta modda ( modda yoki energiya ) boshqa moddani o'z ichiga oladi, adsorbsiyada faqat sirt darajasidagi o'zaro ta'sirlar sodir bo'ladi.Absorbsiya va adsorbsiya - bu sorbsiya jarayonlarining ikki shakli. Absorbsiya va adsorbsiyaning farqi shundaki, yutilish jarayonida bitta modda (modda yoki energiya) boshqa moddani o'z ichiga oladi, adsorbsiyada faqat sirt darajasidagi o'zaro ta'sirlar sodir bo'ladi.

111. Rektifikatsiya. Rektifikatsiya jarayoni.

112. Rektifikatsion kolonnalar.
REKTIFIKATSIYA (lot. rectus — oddiy va… fikatsiya) — suyuq aralashma komponentlarini rektifikatsion kolonnalarda haydash usulida ajratish. Rektifikatsiya muvozanatda boʻlmagan (suyuq va bugʻ) fazalar orasida issiklik va moddalarning diffuzion almashinishiga asoslangan. Rektifikatsiya qaynash tralari yaqin boʻlgan suyukliklar aralashmalarini ajratish zaruriyati boʻlganda qoʻllanadi. Rektifikatsion kolonnada koʻp toʻsikdar boʻlib, unda suyuq aralashma bugʻlari kondensatlanadi va pastdan chiqayotgan bugʻning yangi qismi koʻp marta uchrashadi. Kolonna qarshi oqim prinsipida ishlaydi. Yuqoriga koʻtarilayotgan bugʻ uchuvchi komponent b-n uzluksiz boyib turadi. Bunda bugʻ qaynash trasi past boʻlgan komponent bilan boyib, uning qaynash trasi pasayib boradi. Suyuqlik esa qaynash trasi yuqori boʻlgan komponentlar bilan boyib, uning kaynash trasi yuqorilashaveradi. Bu jarayon to muvozanat holat bunyod boʻlguncha davom etadi, lekin kolonnadan sovitkichlar sistemasi orqali bugʻ fazasi kondensatlab ajratib olinishi bilan muvozanat yana buziladi va 6u jarayon to toza komponentlar yoki kerakli komponentlar fraksiyasi toʻliq ajratib olingunicha uzluksiz davom etaveradi.

113. Ekstraksiya jarayoni

Ekstraksiyalash (lotincha: ajratayapman) — suyuq yoki qattiq moddalar aralashmasini maxsus (selektiv) erituvchi (ekstragent)lar yordamida toʻla yoki qisman ajratish. E.ning fizik mohiyati ajratib olinayotgan (ekstraksiyalanayotgan) moddaning toʻqnashuv paytida bir faza (suyuq yoki qattiq faza)dan ikkinchi faza — suyuq ekstragent fazaga oʻtishidan iborat.
E. quyidagi jarayonlarni: dastlabki modda aralashmasi bilan ekstragentni toʻqnashtirish (aralashtirish); hosil boʻlgan ikki fazani mexanik ajratish; ekstragentni har bir fazadan ajratib olish va regeneratsiyalashni oʻz ichiga oladi.

114. Dastlabki adsorbsiya bilan rektifikatsiya sxemasi.

115. Quritish. Quritish jarayoni imkoniyatlari.

Qattiq, nam materialga issiqlik ta’sir etish usuliga qarab quritish quyidagi turlarga bo’linadi:
1) konvektiv quritish - bunda nam material bilan qurituvchi eltkich bevosita o’zaro ta’sirda bo’ladi.
Odatda, qurituvchi eltkich sifatida qizdirilgan havo yoki tutun gazlari ishlatiladi;
2) kontaktli quritish - issiqlik tashuvchi eltkich va nam material orasida ajratuvchi devor bo’ladi.
Materialga issiqlik shu devor orqali izatiladi;
3) radiastion quritish - nam materialga issiqlik infraqizil nurlar orqali uzatiladi;
4) dielektrik quritish - nam material yuqori chastotali tok maydonida uzatiladi;
5) sublimastion quritish - nam material muzlagan holatda, yuqori vakuum ostida quritiladi

116. Quritish jarayonining tezligi.

117. Absorbsion qurilmalar (absorberlar)

Absorbsiya jarayoni fazalarni ajratuvchi yuzada sodir bо‘ladi. Shuning uchun
ham, suyuqlik va gaz fazalar tо‘qnashuv qiladigan absorberlar yuzasi iloji boricha
katta bо‘lishi kerak. Massa almashinish yuzalarini tashkil etish va loyihalash
bо‘yicha absorberlar 4 guruhga bо‘linadi: sirtiy va yupqa qatlamli absorberlar;
nasadkali absorberlar; barbotajli absorberlar; purkovchi absorberlar. Sirtiy absorberlarda harakatlanayotgan suyuqlik ustiga gaz uzatiladi. Bunday qurilmalarda suyuqlik tezligi juda kichik va tо‘qnashuv yuzasi kam bо‘lgan uchun bir nechta qurilma ketma - ket qilib о‘rnatiladi.

118. Qizdirish bu....?

Qizdirish asboblari — moddalar, narsalar va muhitni qizdirish, binolarni isitish uchun moʻljallangan issiklik texnikasi asboblarining umumiy nomi. Issiqlik ishlab chiqaruvchi (generatsiyalovchi) va issiqlik almashinuvchi turlarga boʻlinadi. Birinchisida turli xil energiya, mas, kimyoviy (yoqilgʻi yonganda ajraladigan) energiya issiqlik energiyasiga aylanadi, ikkinchisida har xil issiqlik eltuvchilar (mas, qaynoq suv, bugʻ) issiqligi atrofga tarqatiladi (qarang Isitish). Qizdirish asboblari, asosan, kimyoviy (gaz asboblari, kalorifer va boshqalar) va elektr asboblarga ajraladi.

119. Issiqlik jarayonining asosiy xususiyatlari

120. Kimyoviy va texnologik jarayonlarda tez-tez ishlatiladigan qurilmalar

121. Jarayon issiqlik nasosi bilan bug‘lanadi.

Issiqlik nasosi - issiklik energetika kurilmasi. Vazifasi — past trali issiqlik bergich (mas, suv) issiklik energiyasini yuqori trali issiklik qabul qilgichga uzatish. I. n. ning ishlashi uchun tashqi energiya (mexanik, elektr, kimyoviy) sarf boʻlishi kerak. I. n. da sodir boʻladigan jarayonlar sovitish mashinasida ish jismi amalga oshiriladigan jarayonlarga oʻxshash; lekin sovitish mashinasida sovuq, I. n. da issiklik bilan ish koʻriladi. I. n., asosan, yuqori bosimli kondensator, past bosimli buglat-kich, kompressor va drosselli ventildan iborat.

122. Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan asosiy mis minerallarini va ularning flotatsiya xossalarini ayting.

123. Mis konsentrati javob berishi kerak bo‘lgan asosiy talablarni sanab bering.
124. Mis rudalarini flotatsiya qilish jarayonida qimmatbaho metallarning xarakati haqida gapirib bering.
125. Aralash mis rudasini flotatsiyalash uchun qanday reagentlar ishlatiladi, ularning ta’sir mexanizmi qanday?
126. Mis rudalarini flotatsiyalashda sulfgidril va oksigidril yig‘gichlardan foydalanishning afzalliklari (kamchiliklari) ni sanab bering.
127. Jarayonga natriy sulfidning fraksion ta’minoti zarurligini oqlash
128. Qanday birikma g‘ishtga qizil rang beradi?
129. Yog‘ kislota yig‘uvchilar tomonidan flotatsiya uchun qaysi rudalar tavsiya etiladi?
130. Oksidlangan va aralash mis rudalarini qayta ishlashning asosiy usullarini sanab bering.
131. Aralash mis rudalarining qiyin konsentratsiyalanishining sabablari nimada?
132. Kimyoviy analiz uchun yuborilgan namunaning hajmi qanday bo‘lishi kerak?
133. Misning uyuma eritish texnologiyasi haqida gapirib bering.

134. Flotatsion reagentlar nima, ular qanday tasniflanadi va har bir guruhning maqsadi nima?