qalqib chiqish degan ma'noni anglatadi. Bu usul keng tarqalgan bo'lib, bu usulda
polimetall sulfidli rudalar boyitiladi. Apatitlar neFilindan ajratiladi, oltingugurtli
xilligidan foydalaniladi. Materiallarning ho'llanish me'yori — darajasi, bu qattiq
qiladi. Sirt taranglik kuchi suyuqlik sathini
tenglashtirishga intiladi, natijada gidrofob
zarracha suyuqlikdan itarilib yuzaga qalqib chiqadi. Gidrofil zarrachalar esa, suyuqlik
ostiga tushadi. Bu hodisa, mineral zichligiga bog'liq emas, ko'pchilik hollarda og'ir
gidrofob zarrachalar yuzaga qalqib chiqadi, yengillari esa cho'kadi. Zarrachaning
o'lchami qanchalik kichik bo'lsa, ho'llanish kuchliro bo'ladi. Pulpa orqali havoning
mayda pufakchalari puflansa, o'zi bilan birga gidrofob zarrachalarini ham olib
yuzaga qalqib chiqadi. Qattiq zarrachaning ho'llanmaslik darajasi va ho'llanish
chekka burchagi qanchalik katta bo'lsa, uning havo pufakchasiga yopishish va yuzaga
qalqib chiqish ehtimoli shunchalik katta bo'ladi. Natijada suyuqlik yuzasida gidrofob
material zarrachalarini olib chiqqan ko'pikchalar qavati hosil bo'ladi. Uni osongina
ajratib olish mumkin. Yaxshi ho'llanadigan zarrachalar asta-sekin suyuqlik ostiga
cho'kib to'planadi.
Tabiiy minerallar ho'llanish darajasi bilan bir-biridan kam farq qiladi.
Shuning uchun ham flotatsiyaga qulay muhit yaratish uchun pulpaga turli
flotareagentlar qo'shiladi. Barcha flotareagentlar: ko'pik hosil qiluvchilar,
yig'gichlar va to'g'rilagichlar (regulatorlar) ga bo'linadi.
Ko'pik hosil qiluvchilar organik sirt aktiv moddalar bo'lib, ko'pikning tashqi
qavatida absorbsion parda hosil qiladi hamda ko'pikning barqarorligini,
mustahkamligini oshiradi. Ko'pik hosil qiluvchi sifatida qarag'ay moyi, yog'och
diyogoti, toshko'mir smolasining ba'zi fraksiyalari, OH-guruh saqlovchi moddalar
(yuqori alifatik spirtlar, fenollar, krezollar) va boshqalardan foydalaniladi.
Yig'gichlar — organik moddalar bo'lib, molekulasi qutbsiz (uglevodorodli) va
qutbli (karboksil, gidroksil, amin va boshqa) qismlardan tuzilgan bo'ladi. Bunday
moddalar o'zining qutbli guruhlari bilan qattiq zarracha yuzasiga adsorbatsiyalanib,
uning gidrofobligini keskin oshiradi. Natijada unday zarrachalar pufakchalar
(ko'pikchalar) sirtida yig'iladi va suyuqlik yuzasiga qalqib chiqadi. Yig'gichlar
sifatida, sulfidli rudalar uchun kisantogenotlar va ditiofosfatlar, ishqoriy yer
elementlari tuzlarini yoki metall oksidlarini (SnO
2
Fe
2
O
3
, MnO
2
) saqlovchi
minerallar (apatit (Ca
3
(PO
4
)
2
• CuF,), flyurit (NaAlF
6
), barit (BaSO
4
) va boshqalar)
uchun yuqori alifatik aminlar ishlatiladi.
Regulator — to'g'rilovchi, reagentlarning tanlab ta'sir etish xossasini oshirish
uchun xizmat qiladi. To'g'rilovchilardan bir xillari yig'gichlarni adsorbsiyalanishini
tezlashtirsa, boshqalari esa flotatsiyalanishi kerak bo'lmagan zarrachalarga
adsorbatsiyalanib, ularning gidrofilligini oshiradi. Regulatorlar molekulasida
gidrofob guruhlari bo'lmaydi. Masalan, suyuq shisha silikat minerallarni, ohak
kabilarni flotatsiyalanishini kamaytiradi. Shunday qilib, ko'p marta selektiv
flotatsiyalash natijasida nafaqat foydali komponentni bekorchi jinslardan ajratish,
boyitish, balki ularni to'liq ajratish ham mumkin. Flotareagent sarfi katta
bo'lmaydi. Bir tonna jinsga 100 grammgacha flotareagent sarflanadi, xolos.
Xomashyoni boyitish uchun ikki turdagi flotatsiya mashinalari ishlatiladi:
1. Kamerali (bo'lmali), bunda pulpa havo bilan mexanik usulda
aralashtiriladi.
2. Tog'orali mashina. Pnevmatik (siqilgan havo yordamida ishlovchi) usulda
aralashtiriladi.
Kamerali mashinalarda b ir necha b o ' l i m l a r bir-b iribilan tutashtirilgan
bo'lib, har b ir bo'lma (kamera) ichida va bo'lmalar tutashgan joyda: teshiklari
bo'lgan disk (to'garak) panjara, to'siq, otseklar (bo'lmalarni ajratuvchi bo'shliq)
joylashtirilgan bo'lib, ular yordamida pulpa sathi har xil darajada saqlab turiladi va
flotatsiyaga turli sharoit yaratiladi. 7-rasmda bu mashinaning bitta bo'lmasini
uzunasiga kesmasi ko'rsatilgan.
Bo'lmaning ostki qismida quvurchalar orqali ko'pik hosil qilis h uchun havo
hamda flotareagentlari bo'lgan toza pulpa kiritiladi. Bo'lma gorizontal holda
o'rnatilgan chambara yordamida ostki aralashtiruvchi va ustki ajratuvchi qismlarga
ajratilgan.
7-rasm
Ustki ajratuvchi bo'limidan konsentrat saqlovchi ko'pik olinadi. Ostki
bo'limidan esa ruda qoldiqlari chiqarib olinadi. Agar qoldiqlar tarkibida kerakli
komponentlar saqlansa, u keyingi flotatsiyalovchi bo'limga o'tadi va boshqa
flotareagentlar yordamida flotatsiyalanadi. Bo'l-masa chiqindi sifatida tashlanadi.
Konsentrat tindirgichlarda suvdan, ko'pikdan a jra t ila di. Filtrdan o'tkaziladi va
quritiladi.
Pnevmatik mashinalarda esa, maydalangan jinslar pulpaga solinadi va gidrofob
zarralami flotatsiyalash xizmatini o'tovchi havo yordamida aralashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
