Kimyo. Masala va mashqlar to

10.4. OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARINING YO‘NALISHI

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining yo‘nalishini aniqlash uchun oksidlanish-qaytarilish potensiallaridan foydalanish qulay (5-ilova). Bir moddadan (elementdan) ikkinchisiga elektronning o'tishi natijasida yuzaga keladigan potensial oksidlanish-qaytarilish potensiali deb yuritiladi. 5-ilovada ayrim oksidlanish-qaytarilish juftlarining suvdagi eritmalar uchun normal oksidlanish-qaytarilish potensiallari keltirilgan. Normal oksidlanish-qaytarilish potensiallari yordamida oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining yo‘nalishi baholanadi. Buning uchun oksidlovchiga to‘g‘ri keladigan oksidlanish-qaytarilish juftining potensialidan qaytaruvchiga to‘g‘ri keladigan oksidlanish-qaytarilish juftining potensiali ayiriladi. Potensiallar farqi musbat bo‘lsa, reaksiya o‘ngga yo‘nalgan bo‘ladi. Aksincha, potensiallar farqi manfiy bo‘lsa, reaksiya chapga yo‘nalgan bo‘ladi. Musbat yoki manfiy qiymat qancha katta bo‘lsa, reaksiyaning u yoki bu tomonga yo‘nalganligi shuncha katta bo‘ladi.

Masalan: Fe²⁺+MnO₄^-+H⁺Fe³⁺+Mn²⁺+H₂O

oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida oksidlovchi tarkibiy qism  MnO₄^- ga MnO₄^-,H⁺/Mn²⁺,H₂O va qaytaruvchi tarkibiy qism  Fe²⁺ ga Fe³⁺/Fe²⁺ juftlar to‘g‘ri keladi.

5-ilovaga ko‘ra MnO₄^-,H⁺/Mn²⁺,H₂O juftning potensiali +1,55 V va Fe³⁺/Fe²⁺ juftning potensiali +0,771 V.

Potensiallar farqi: E=1,550,771=0,779 V. Demak, bu reaksiya o‘ngga  reaksiya mahsulotlari hosil bo‘lishi tomoniga yo‘nalgan.

10.23. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining yo‘nalishini aniqlang va o‘ngga yo‘nalgan reaksiyalar tenglamalariga koeffitsientlar tanlang:

a) Zn+HClZnCl₂+H₂; b) Zn+KOHK₂ZnO₂+H₂;

c) Zn+HNO₃Zn(NO₃)₂+NH₄NO₃+H₂O;

d) FeCl₂+SnCl₄FeCl₃+SnCl₂; e) Hg+SnCl₄HgCl₂+SnCl₂;

f) Cl₂+MnSO₄+K₂SO₄+H₂OKCl+KMnO₄+H₂SO₄;

g) KBr+K₂Cr₂O₇+H₂SO₄Br₂+Cr₂(SO₄)₃+K₂SO₄+H₂O;

h) SnSO₄+J₂+H₂SO₄Sn(SO₄)₂+HJ;

i) KCl+KMnO₄+H₂SO₄Cl₂+MnSO₄+K₂SO₄+H₂O;

j) CuCl₂+S+H₂OCuS+H₂O₂+HCl;

(Javob: o‘ngga  a, b ,c, g, h, i; chapga  d, e, f, j).