Tabiiy gazning tarkibi
Gaz nomi
|
Tarkibi va ularning ulushi, % (hajm bo'yicha)
|
|
CH4
|
C2H6
|
C3H8
|
C4H10
|
C5H12
va undan yuqori parafin-
lar
|
Noorganik gazlar
|
|
|
|
|
|
|
co2
|
N
|
H2S
|
Buxoro viloyati
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gazli
|
95,6
|
2,1
|
0,2
|
0,2
|
0,2
|
1,0
|
0,6
|
-
|
Qasbqadaryo viloyati
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Muborak gaz konlari
|
88,6
|
1,5
|
0,26
|
0,11
|
0.33
|
4,3
|
5
|
4,5
|
O'rtabuloq
|
85,8
|
1,8
|
0.27
|
0,15
|
0,36
|
5,2
|
1,4
|
5.0
|
Pomuq
|
89,2
|
3,8
|
0,94
|
0,23
|
1,72
|
3.4
|
0,4
|
0.08
|
Qoraqum
|
89,6
|
4,0
|
1,02
|
0,38
|
1,44
|
1,7
|
1,6
|
0,25
|
Zevarda
|
89,3
|
3,7
|
0,74
|
0,17
|
1.2
|
4,2
|
0,5
|
0,01
|
Kultoq
|
89,2
|
5,0
|
0.99
|
0,52
|
1,16
|
2,4
|
0,54
|
0,2
|
Alan
|
89,2
|
2
|
0,87
|
9,17
|
1.16
|
0.4
|
0,56
|
0.14
|
Andijon viloyati
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Polvontosh
|
75,7
|
7
|
2,8
|
3,3
|
-
|
0,2
|
11
|
-
|
Xo'jaobod
|
81,2
|
6
|
1,5
|
3,8
|
-
|
0,5
|
7
|
-
|
Gaz sanoatining jadal sur'atlar bilan rivojlanishi gazning ajoyib yoqilg'i ekanligi bilan bog'liq. U yonganda to'liq yonadi, tutun va zaharli moddalar hamda kul hosil qilmaydi, tashish (o'zi oqib borganligi sababli) qulay va iqtisodiy jihatdan arzon, siqilgan va suyultirilgan holda saqlash mumkin, qazib olish ancha arzon (shartli yoqilg'i birligiga aylantirib hisoblanganda ko'mir qiymatining 10% ni tashkil etadi). Mamalakatda ishlatiladigan jami gazning 55% sanoatga sarflanadi, 26 % elektr stansiyalarda yoqiladi, 15 % turmush ehtiyojlari uchun va 4% xalq xo'jaligining turli tarmoqlarida sarflanadi. Hozirgi kunda po'latning 90%, cho'yannning 85 %, sementning 60 % va o'g'itning 85 % gazdan foydalanib ishlab chiqarilmoqda. Tabiiy gazning barcha tarkibiy qismlardan kimyo sanoatida keng foydalaniladi. Ayniqsa, neft kimyo sanoati uchun neftni qayta ishlashdan hosil bo'lgan to'yinmagan uglevodorodlar saqlovchi gazlar muhim xomashyodir. Neftni qayta ishlash natijasida qayta ishlash usullariga qarab hosil bo'lgan gazlarning tarkibi (o'rtacha) bo’ladi. (jadvalda berilgan).
Xulosa
Hozirgi kunga yurtimiz dunyoning istalgan mamlakati bilan ishlab chiqarish sohasida hamkorlik qila oladi chunki mamlakatimiz sanoati uchun muhim bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarilishda mahalliy imkoniyatlardan foydalanilib ularning turi sifati va turli atoqli xususiyatlarga boy mahsulotlarni ishlab chiqarishga keng imkoniyatlar ochib berilmoqda.
O’zbekistonda tabiiy gazdan yoqilg’i o’rnida ham, xomashyo o’rnida ham foydalanish samaralidir. Tabiiy gazdan kimyoviy tola ishlab chiqarish, Rossiya Federatsiyasidan 40-50 foiz arzonga tushadi. Gazli, Muborak, Uchqir, Odamtosh, Sho’rtan kabi tabir gaz konlaridan olinayotgan gaz yuqori kondensatligi bilan ajralib turadi. Gaz kondensati organik sintezning asosidir. Uning har tonnasidan 50 kg sun’iy kauchuk, 150 kg plastik massa, 150 kg sun’iy tola, 100 kg erituvchi modda, 400 kg motor yoqilg’isi olish mumkin.
O’zbekiston neftgaz sanoati ayni kunda mamlakat iqtisodiyotining eng yirik tarmog’i hisoblanadi va energitikaning muhim asosini tashkil etadi.
Gaz quduqlarini qazish neft qazishdan amalda farq qilmaydi. Respublikamizda sanoat miqyosida gaz qazib olish asosan 1965-yillardan keyin boshlandi. Foydalaniladigan yirik gaz konlari Buxorodagi-Gazli, Qorovulbozor, Dengizko'l, Jarqoq, Qashqadaryoda - Sho'rtan, Zevarda, Shimoliy va Janubiy Muborak, O'rtabuloq, Pomir, Qoraqum, Qultoq, Apan va boshqalar, jami 30 dan ortiq. O'zbekiston 1976- yilga kelib 36,1 mlrd m3 gaz ishlab chiqardi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.I.A.Karimov “Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” Toshkent “O’zbekiston” nashriyoti 1997-yil
I.A.Karimov “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida” Toshkent “O’zbekiston” nashriyoti 1997-yil
I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” Toshkent “Ma’naviyat” nashriyoti, 2008-yil
B.V.Umarov “Organik kimyo” Toshkent “Moliya-iqtisod” nashriyoti 2007
R.A.Shoymardonov “Organik kimyo” o’quv qo’llanma 2008-yil
Z.Sobirov “Organik kimyo” Toshkent “Aloqachi” nashriyoti 2005-yil
I.A.Toshev, R.I.Ismoilov va boshqalar “Organik kimyo” Toshkent, 2004
M.M.Abdulhayeva, O’.M.Mardonov “Kimyo” Toshkent “O’zbekiston” nashriyoti 2002-yil
Do'stlaringiz bilan baham: |