Кимёвий технологик жараён



Download 0,68 Mb.
bet6/21
Sana24.02.2022
Hajmi0,68 Mb.
#185903
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Bog'liq
Кимёвий тех лаборатория ишлари

Каттик чикиндилар

Кимё саноати ва кимё саноати билан хамкорликда булган металлургия ва каттик ёкилгиларни (тошкумир) ишлаб чикаришларида жуда куп микдорда каттик чикиндилар хосил булади. Каттик чикиндилар ер юзасини коплаб хосилдор ерларни камайтиради ва тупрокни захарлайди.

Кимё саноати ва металлургия заводларига якин жойларда, ажралиб чикадиган каттик чикиндиларни кайта ишлаш учун цемент заводлари, гишт ва шлакоблок цехлари курилмокда.

Масалан: Ангрен кумир ишлаб чикариш очик хавзасига якин жойда катта иссиклик электростанцияси курилган. Ангрен кумирининг сифати яхши булмаганлиги сабабли куп микдорда кул ва шлак ажралади. Хозирги пайтда иссиклик электростанцияси ёнида гишт ва шлакоблок ишлаб чикариш цехлари курилган. Узбекистонда Газли ва Учкудук майдонлари атрофида фосфор угитлари хомашёлари мавжуд. Олдинлари бу хомашё Козогистон республикасидан олиб келинар эди. Фосфор угитлари хомашёсини кайта ишлаб, 1 тонна фосфор кислота олишда 4,58,4 тонна фосфогипс, яъни гипс (CaSO42H2O) ва жуда оз микдорда фосфор кислота колдиклари булган чикинди хосил булади. Фосфор угитлари ишлаб чикарадиган заводлар ёнида цемент заводлари к уриш максадга мувофик хисобланади.

Хамдустлик давлатларида сульфат кислота асосан пирит минералини кайта ишлаб олинади. Сульфат кислота ишлаб чикарадиган заводлар ёнида куп микдорда пирит шлаклари хосил булади. Бу шлаклар таркибининг ярмидан купрогини темир ташкил этади. Бундан ташкари шлак таркибида 2 % гача мис, озрок микдорда кумуш, олтин ва кимматбахо металлар мавжуд. Пирит шлакларини цемент саноати ва шиша ишлаб чикаришда хом ашё сифатида ишлатиш мумкин.

Саноатда ишлатиб булмайдиган чикиндиларни зарарсизлантириш ва кумишнинг куйидаги усуллари мавжуд:


  1. Темир ишлов бериш


  2. Каттик чикиндиларни ер юзасидаги омборхоналарга йигиш.


  3. Ута захарли каттик чикиндиларни, халк хужалигида кераксиз жойларда кумиш.


1. Термик ишлов бериш каттик чикиндиларни зарарсизлантириш­нинг энг кулай усули хисобланади.

Каттик чикиндиларни куритиш учун харорати 800-10000С булган печлардан чиккан газлар ишлатилади.

Куритилган чикиндилар печларга юборилади. Иссик мухитда 3000С смолалар хосил булиб, чикиндининг органик кисми 6000С да куя бошлайди.

Ёниш харорати 1100-15000С атрофида сакланади. Натижада захарли каттик чикиндиларни куп органик кисми ёндирилиб зарарсизланади.

Охирги пайтларда термик ишлов беришнинг пиролиз усули ишлатилмокда. Пиролиз махсулотлари ёкилги ва органик синтез хомашёси сифатида ишлатилмокда.

Пиролиз 300-9000С да электр ёйлари ёрдамида хаво иштирокисиз бажарилади. Кукун ва токсин моддалар хосил булмаслиги учун пиролиз бажариладиган жойга сув буглари юборилади. Пиролиздан колган каттик жисмлар пластмассалар, резинотехникада кушимчалар сифатида хамда газ юткичлар – абсорбентлар сифатида ишлатилиши мумкин.

2. Каттик чикиндиларни ер юзасидаги омборхоналарда йигиш энг куп кулланиладиган усуллардан бири хисобланиб, каттик чикиндилар алохида жойларда йигиштирилади. Бу усулнинг асосий камчилиги: халк хужалигида керакли майдонларни ажратиш, ер усти ва ер остиларнинг бир кисм захарлиниши. Бундай омборларнинг чегаралари аник булиши шарт. Бу чегарада ер ости кувурлари (дренаж) урнатилган булиши шарт.

3. Ута захарли каттик чикиндилар, таркибидан симоб, мишяк ционидлар ва кам радиоактив моддалар олдин махсус моддалар билан ишлаб берилади. Махсус моддалар сифатида суюк шиша, цемент коришмалари, битум ишлатилиши мумкин.

Бирлаштирувчи коришмалар билан ишлов берилган захарли чикинди хар хил блоклар шаклида бажарилиб горларга, ташлаб кетилган конларга, табиий ёки сунъий казилган чукурликларга кумилади.

Атом электростанцияларидан колган радиоактив чикиндилар махсус ишлов берилиб, калинлиги 100 мм дан км булмаган, кургошинли контейнерларга жойлаштирилиб, саноат ва ахоли жойларидан жуда узок булган жойларда камида калинлиги 3 метр тупрок тагида кумилади.

2001 йилда Россия думасининг карори билан Европа ва Америка атом электростанциялари чикиндиларини кайта ишлаш ва кумиш Сибир зонасида бажарилади ва бундан Россия 20 миллиард доллар даромад килади.

Экологиянинг яна бир мухим муаммоси, бу катта шахар маиший чикиндиларини шахардан четлаштириш ва ишлов беришдир.

Узбекистон пойтахти Тошкент шахрида чикиндиларни йигиш яхши йулга куйилган. Европа давлатлари билан тузилган кушма корхоналарда махсус контейнер ишлаб чикилган. Контейнерлар ичи пленка пардалар билан копланган. Маиший чикиндилар бир неча заводларда ишлов берилади. Заводга келтирилган чикиннди биринчи навбатда магнит сепараторлар оркали металл парчаларидан ажратилади. Металл парчалари огирлиги 60-100 кг булган блокларга прессланади. Бундан кейин чикиндилар майдаланади ва биологик барабанларга юборилади. Биобарабан реактори секин-аста айлантирилиб чикиндиларга тескари шароитда 1-3 кеча-кундуз хаво юборилади. Микрорганизмлар хаёти таъсирида харорат 50-600С гача кутарилади. Хосил булган зарарсизланган махаллий угитга ухшаган енгил коришма Тошкент шахри атрофидаги хосилдор ерларга ва иссик хоналарга угит сифатида юборилади. Угит шаклида булмаган чикиндилар (тукималар, резина, пластмасса, ёгоч ва бошкалар) алохида ажратилиб пиролизлаш учун юборилади.

Кимё технологиясининг турли тармоклари учун умумий булган жараён ва аппаратлар асосий жараёнлар ва аппаратлар деб юритилади. Масалан, суюклик аралашмаларини ажратишда кенг ишлатиладиган хайдаш жараёнини курамиз. Хайдаш жараёни кислород ишлаб чикаришда суюк хавони ажратиш. Нитрат кислота ишлаб чикаришда сув ва азот кислотани ажратиш, синтетик каучук ишлаб чикаришда мураккаб органик махсулотларни ажратиш ва бошка бир катор ишлаб чикаришда кенг ишлатилади.

Асосий аппаратлар каторига, масалан, тарелкали ва насадкали колонналар киради. Бундай колонналар ёки аппаратлар хайдаш (суюк аралашмаларни иссиклик таъсирида ажратиш), абсорбциялаш (газ ва буг аралашмаларидан бирор компонентили ютувчи суюклик ёрдамида ажратиш), экстракциялаш (суюк аралашмаларни эритувчи ёрдамида ажратиш) каби жараёнларни амалга оширишда ишлатилади.

Даврий ишлайдиган ректификацион курилмалар. Кичик ишлаб чикаришларда даврий ишлайдиган ректификацион курилмалар кўлланилади. Дастлабки аралашма хайдаш кубига берилади. Куб ичига иситувчи змеевик жойлаштирилган бўлиб, аралашма кайнаш температурасигача иситилади. Хосил бўлган буглар ректификацион колоннанинг охирги тарелкасининг пастки кисмига ўтади. Буг колонна буйлаб кўтарилган сари енгил учувчан компонент билан тўйиниб боради. Дефлегматордан колоннага кайтган бир кисм дистиллят флегма деб юритилади. Флегма (суюк фаза) колоннанинг энг юкори тарелкасига берилади ва пастга караб харакат килади. Суюк фаза пастга харакат килишида уз таркибидаги енгил учувчан компонентни буг фазасига беради. Буг ва суюк фазаларнинг бир неча бор ўзаро контакти натижасида буг фазаси юкорига харакат килгани сари енгил учувчан компонент билан тўйиниб борса, суюклик эса пастга томон харакат килгани сари таркибида кийин учувчан компонентнинг микдори ошиб боради.

Колоннанинг юкориги кисмидан буглар дифлегматорга ўтади ва у ерда тўла ёки кисман конденсацияга учрайди. Буглар тўла конденсацияланганда хосил бўлган суюклик ажратгич ёрдамида икки кисм (дистиллят ва флегма)га ажралади. Охирги махсулот (дистиллят) совитгичда совитилгандан сўнг, йигиш идишига юборилади. Кубда колган колдик суюклик керакли таркибига эришгандагина жараён тухтатилади, колдик туширилади ва цикл кайтадан бошланади. Колдикни тегишли таркибга эга бўлишини унинг кайнаш температурасига караб аникланади(13-расм).




Download 0,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish