|
Elektrolitik dissotsiyalanish.
Suvdagi eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini o’tkazuvchi moddalar elektrolitlar deyiladi; kislota, asos va tuzlar elektrolitlardir. Suvdagi eritmalari elektr tokini o’tkazmaydigan moddalar noelektrolitlar deyiladi.
Vant-Goff va Raul qonunlariga noelektrolit moddalarning suvdagi suyuq eritmalari buysunadi. Tuz, kislota va asoslarning eritmalari bu qonunlardan chetga chiqadi. CHunonchi, elektrolit eritmalarda muzlash temperaturasining pasayishi Raul qonuni bo’yicha hisoblangan pasayishga qaraganda ortiqroq bo’ladi. Bunday eritmalar bug’i bosimining pasayishi, osmotik bosimi va qaynash temperaturasining ko’tarilishi ham nazariy kutilgandan ortiq bo’ladi. Lekin erigan moddaning krisokopik yoki ebulioskopik usullar bilan topilgan molekulyar massasi uning haqiqiy qiymatidan kichik bo’ladi.
Noelektrolit moddalarning eritmalari uchun Vant-Goff tenglamasi R=SKT shaklida yozilgan edi. Bu tenglamani elektrolit eritmalarga tatbiq etish uchun tenglamaga izotonik koeffitsient (1) ni kiritish kerak:
R=iCKT
bu yerda; i – Vant-Goff kiritgan izotonik koeffitsient; u tajribadan topiladi.
i ning qiymati eritma kontsentratsiyasining kamayishi bilan ortib boradi. Uning qiymati NaCl kabi tuzlar eritmasi 2 ga, Na2SO4 eritmasida 3 ga, K3[Fe(CN)6] ning eritmasida 4 ga (ya’ni elektrolitlarining molekulalaridagi ionlar soniga) yaqinlashadi.
Bu faktlarni tushuntirish uchun 1887 yilda shved olimi Svante Arrenius eritmalarning elektr o’tkazuvchanligini o’lchash asosida elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasini taklif qildi. Bu nazariyaga muvofiq kislota, asos va tuzlar suvda eriganda qarama-qarshi zaryadli ionlarga ajraladi. Arreniusdan ilgari, Klauzius, Grotgus, Faradey va boshqa olimlarning fikricha, faqat eritmadan elektr toki o’tgandagina ionlar hosil bo’lishi, elektr toki o’tishi to’xtagach ionlar yana bir-biri bilan birikishi lozim.
Arrenius fikricha, molekulalarning ionlarga ajralishi uchun elektr tokining hech qanday ahamiyati yo’q; Elektrolitlar suvda erish jarayonida ionlarga ajraladi. Buning natijasida eritmalardagi zarrachalarning soni ortadi va shuning uchun elektrolit eritmalarning osmotik bosimi huddi shunday kontsentratsiyadagi noelektrolit modda eritmasining osmotik bosimidan bir necha marta ko’p bo’ladi. Elektroo\lit molekulalarning ionlarga ajralishi qaytar jarayondir; masalan:
Eritma, umuman olganda elektroneytral bo’lgani uchun eritmadagi manfiy zaryadlar soni musbat zayadlar soniga teng bo’lishi kerak.
Arrenius nazariyasi kimyo fani taraqqiyotiga munosib hissa qo’shdi va kuchsiz elektrolitlar uchun hozirga qadar tatbiq qilib kelinmoqda.
Arrenius nazariyasi elektrolitlarning suvdagi eritmalari orqali elektr toki o’tishi sababini izohlab berdi. Bu nazariyaga ko’ra, noelektrolit moddalarning suvdagi eritmalarida ionlar bo’lmaydi, elektrolitlarning eritmalaridagina ionlar bo’ladi. SHuning uchun ham elektrolitlar orqali tok o’tadi, chunki ionlar elektrni “tashiydi”. Arrenius nazariyasi elektroliz vaqtida musbat ionlarning katodga, manfiy ionlarning anodga borishi sababini ham to’la izohlab berdi.
Arrenius nazariyasi elektrolitlarning eritmalari, noelektrolitlarning huddi o’shanday kontsentratsiyadagi eritmalariga qaraganda pastroq temperaturada muzlashi va yuqoriroq temperaturada qaynashi sababini ham qoniqarli ravishda tushuntirib berdi.
Arrenius nazariyasi tarkibida bir xil ionlar bo’ladigan moddalarning eritmalari reaktsiyaga bir xilda kirishini ham izohlab berdi.
Arrenius o’z nazariyasiga asoslanib kislota va asoslarni ta’riflaydi. Arrenius nazariyasiga muvofiq suvda eriganda vodorod ionlarini ajratadigan elektrolitlar kislotalar deb ataladi. Eritmada vodorod ionlarining kontsentratsiyasi qanchalik katta bo’lsa, kislota shunchalik kuchli bo’ladi. Suvda eriganda gidroksil ionlarini ajratadigan elektrolitlar asoslar deb ataladi.
Gidratlanish hodisasi gidratlanish energiyasi (gidratlanish issiqligi) bilan tavsiflanadi. Gaz holatidagi ionlarni eritmaga o’tkazish jarayonida ajralib chiqadigan energiya miqdori o’sha ionning gidratlanish energiyasi deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
