Кимё фанидан абитуриентлар



Download 2,23 Mb.
bet13/18
Sana01.01.2022
Hajmi2,23 Mb.
#280555
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
Bog'liq
Kimyo qo'llanma 2-qism 5208861586

+]

10-1

10-2

10-3

10-4

10-5

10-6

10-7

10-8

10-9

10-10

10-11

10-12

10-13

10-14

рН

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Эритма мухит

Кучли кислотали

Кучсиз кислотали

нейтрал

Кучсиз ишқорий

Кучли ишкорий

Узгариши

Кислоталилик ортади ←

0

Ишқорийлик ортади



XXII. METALLAR.

Qora metallar - temir va uni qaYta ishlashning asosiy mahsulotlari cho’yan va po’latlardir.

Rangli metallar - temirdan boshqa metallar va ularni qayta ishlangan mahsulotlaridir.

Rangli metallar temir zichligiga (7874 kg/m3) nisbatan zichligining katta va kichikligiga qarab:

Yengil metallar (litiy, natriy, kaliy, kalsiy, aluminiy, magniy, titan, rux, surma va b.);

Og’ir metallar (texnetsiy, kadmiy, nikel, simob, qalay, qo’rg’oshin, mis, kobalt va b.).

Tashqi ta'sirlarga chidamli va zargarlik, ziynat buyumlari tayyorlash uchun ishlatilishiga qarab:

Nodir metallar (kumush, oltin, platina, radiy, palladiy va b.).

Tabiatda kam tarqalgani (siyrak-yer elementlari), boshqa metallardan keskin farqlanuvchi ayrim xossalariga (yarim o’tkazgichligi, radioaktivligi, yuqori haroratda suyuqlanishiga) qarab:

Noyob metallar (aktinoidlar, lantanoidlar, molibden, volfram, vanadiy, niobiy, tantal, radiy, toriy va b.). kabi tiplarga bo’linadi.


  1. Metallar va ular birikmalarining xossalari.




  1. Na3PO4  Na2HPO4  NaH2PO4 (ishqoriy metallarda)

e ruvchanligi kamayib boradi

  1. Ca3(PO4)2  CaHPO4  Ca(H2PO4)2 (ishqoriy yer metallarda)

e ruvchanligi ortib boradi
2Mg chapda 2Me(NO2)n+nO2

Me(NO3)n 4Mg - Cu 2Me2On+4nNO2+nO2

Cu o’ngda Me+2nNO2+nO2

4 ) Li Os

Engil metallar Og’ir metallar

0,53 g/sm3 5 g/sm3 22,6 g/sm3


5 ) Hg W

oson suyuqlanadigan qiyin suyuqlanadigan

-390C +10000C +33900C

6) Metalarni issiqlikni o’tkazuvchanligi kamayib borish tartibi.

Ag,Cu,Au,Zn,Ni,Fe,Pt,Hg.

7) Metallarni elektr tokini o’tkazuvchanligi kamayib borish tartibi.

Ag, Cu,Au,Cr,AI,Mg,Na,Ir, W,Be,Li,Fe,Hg,Bi.

II) Metallarning olinishi (Metallarni tabiiy birikmalaridan ajratish usullari)







Olinish usuli

Asosiy reagent

Misollar

Qaysi metallar olinadi.

1

Pirometallurgiya (karbotermiya)

Me2Ox ni C yoki CO bilan

FeO+CO Fe+CO2

Fe

2

Vodorodotermiya

Me2Ox ni H2 bilan

CuO+H2  Cu+H2O

Cu

3

Metallotermiya

AI

Cr2O3+2AI  2Cr+AI2O3

Cr

4

Gidrometallurgiya

Linadigan metall tuzining eritmasiga aktivroq metal ta’sir ettirib olinadi.

CuSO4+Fe  Cu+FeSO4 (eritmada sodir bo’ladi)

Cu

5

Elektrometallurgiya

Metall birikmalarini elekrtoliz qilish

2NaCI  2Na+CI2

yuqori temperaturadagi suyuqlanmasida sodir bo’ladi



Ishqoriy er metallar va AI.

Beketov qatori



Li,Cs,Ba,Ca,Na,Mg,AI,Mn,Zn,Gr,Cd,Co,Fe,Ni,Sn,Pb,(H)Sb,Bi,Cu,Hg,Ag,Pi,Au,Fe.


<— Oddiy moddalarning qaytaruvchilik xossalarining kuchayishi, -ne~

Li

Cs

K

Ca

Na

Mg

Al

Mn

Zn

Cr

Fe

Ni

Sn

Pb

H

Cu

Ag

Hg

Au

-3,04

-3,01

-2,92

-2,87

-2,71

-2,37

-1,66

-1,18

-0,76

-0,74

-0,44

-0,25

-0,14

-0,13

0,00

+0,34

+0,80

+0,85

+1,50

Li+

Cs+

K+

Ca+2

Na+

Mg+2

Al+3

Mn+2

Zn+2

Cr+3

Fe+2

Ni+2

Sn+2

Pb+2

2H+

Cu+2

Ag+

Hg+2

Au+3

Gidratlangan ionlarning oksidlovchilik xossalarining kuchayishi, + ne~—>


O’G’ITLAR

Makroelementlar - C, O, H, N, P, S, Mg, K, Ca;

Mikroelementlar — Fe, Mn, B, Cu, Zn, Mo, Co;

Azot fosfor va kaliy elementlari o’simliklar uchun muhim.

Ayrim mineral o’g’itlar tarkibidagi ozuqa elementlari


Nomi

Asosiy komponent formulasi

Nomi

Asosiy komponent formulasi

Azotli

Kaliyli

Ammiakli selitra

Ammoniy sulfat

Natnyli selitra

Kalsiyli selitra

Ammiak (suvsiz suyuq)

Ammiakli suv



NH4N03

(NH4)2S04

NaN03

Ca(N03)2

NH3

NH3



Silvinit

Kaliy xlorid

Kaliy sulfat


KCl • NaCl

KCl


K2S04

Fosforli

Kompleks

Fosforit uni

Oddiy superfosfat

Qo’sh superfosfat

Pretsipitat



Ca3(P04)3

Ca(H2P04)2 • CaS04

Ca(H2P04)2

CaHPO4 • 2H20



Ammofos

Kaliyli selitra

Nitrofoska


NH4H2P04, (NH4)2HP04

KN03

CaHP04, NH4N03, KC1,

ammoniy fosfatlari








номи

мисол

1

Оддий

K2CO3, NH4NO3, NaNO3, Ca(NO3)2, KCl, (NH4)2CO3,NH4Cl, CO(NO3)2,

Ca3(PO4)2, Ca(H2PO4)2, CaHPO4



2

Мураккаб

KNO3, NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, K3PO4

3

аралаш

NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, Ca(H2PO4)2*CaSO4, KCl* KNO3

Inson tanasining 99,4% ini H, O, C, N, Ca tashkil etadi. Ularning barchasi makrobiogen elementlar deb ataladi.

Tirik organizmda 0,01% dan kam miqdorda uchraydigan 10 ta element: Fe, Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, B mikrobiogen elementlar deb ataladi.
SUVNING QATTIQLIGI

Vaqtinchalik qattiqlik-suvda magniy va kalsiy gidrokarbonatlar [Ca(HCO3)2; Mg(HC03)2] mavjudligi bilan bog’liq.

Doimiy qattiqlik-suvda magniy va kalsiy sulfatlar va xloridlar [CaS04, CaCl2; MgS04, MgCl2] mavjudligi bilan bog’liq.

Kalsiy qattiqligi-suvda kalsiy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.

Magniy qattiqligi-suvda magniy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.

Umumiy qattiqlik-suvning kalsiy va magniy qattiqligi yig’indisi.

ORGANIK BIRIKMALARNING TUZILISH NAZARIYASI.

Organik kimyoning ilmiy asosini kimyoviy tuzilish nazariyasi tashkil qiladi.

1858-1861-yillarda rus olimi A.M.Butlerov Parij va Shpeyer (1861-yil 16-sentabr) shaharlarida kimyoviy tuzilish nazariyasi asoslariga doir ma'ruza qilgan:

1. Atom va molekulalar real mavjud. Atomlar molekulada tartibsiz holda emas, balki valentliklariga mos ravishda ma'lum izchillikda bir-biri bilan kimyoviy bog’lar orqali birikadi;

2. Moddaning xossalari nafaqat sifat va miqdoriy tarkibga, balki molekulalarning kimyoviy tuzilishiga ham bog’liq;

3. Molekuladagi atom yoki atomlar guruhi bir-biriga bevosita va bilvosita ta'sir ko’rsatadi.


• Geometrik stereoizomeriya-o’rinbosarlarning qo’shbog’ atrofida fazoviy joylashuvining turlichaligi natijasida vujudga keladigan izomeriya.

• Strukturaviy izomeriya-uglerod zanjirining tarmoqlanishi va qo’shbog’ning joylashishi bilan bog’liq bo’lgan izomeriya.




Formulasi

Nomlanishi

Empirik

Tarixiy

Xalqaro

HCOOH

Chumoli kislota

Metan kislota

CH3COOH

Sirka kislota

Etan kislota

C2H5COOH

Propion kislota

Propan kislota

C3H7COOH

Moy kislota

Butan kislota

C3H7COOH

Izomoy kislota

2-metilpropan kislota

C4H9COOH

4 9


Valerian kislota

Pentan kislota

C5H11COOH

Kapron kislota

Geksan kislota

Cl5H31COOH

Palmitin kislota

Geksadekan kislota

C16H33COOH

! 16 33


Margarin kislota

Geptadekan kislota

C17H35COOH

Stearin kislota

Oktadekan kislota

Tabiatda uchraydigan ayrim aminokislotalar



Formulasi

Nomlanishi

Empirik

Tarixiy

Xalqaro

NH2CH2COOH

Glitsin

Aminoetan kislota

CH3CH(NH2)COOH

Alanin

-aminopropankarbon kislota

CH3CH(CH3)CH2CH(NH2)COOH

Leysin

-amino-p-metilpentan-karbon kislota

CH3CH2CH(CH3)CH(NH2)COOH

Izoleysin

-amino-p-metilpentan-karbon kislota

NH2(CH2)4CH(NH2)COOH

Lizin

,e-diaminogeksankarbon kislota

HOOC(CH2)2CH(NH2)COOH

Glutamin

-aminopentadikarbon kislota

C6H5-CH2CH(NH2)COOH

Fenilalanin

-amino--fenilpropan-karbon kislota

HO-CH2CH(NH2)COOH

Serin

-amino--gidroksipro-pankarbon kislota

HS-CH2CH(NH2)COOH

Sistein

-amino--tiolpropan-karbon kislota

XXIII. Organik moddalar.



1. Изомерия

Бир хил атомлардан ташкил топган моддалар турлича тузилган бўлиши мумкин:





Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish