Кимё фанидан абитуриентлар

IX. GIBRIDLANISH TURLARI

Gibridlanish	Xolati	Burchagi	Misollar
sp	Tekislik (chiziqli)	180^o	C (karbin), alkin, CH2=C=CH2, CO2, CS2, BeCl2 (birikmalari), CO
sp^2	Tekislik (burchakli)	120^o	C(grafit), alken, bemzol, vinil benzol (stirol), BCl3 (birikmalari), AlCl3 (birikmalari), SO2, SO3, H2SO3, HNO3, HNO2, KrOF2, COF2, O2, O3, H2CO3, aldegid, keton, HCOON
sp^3	Fazoda(tetreedr yoki trigonal piramida)	109^028’	С(olmos), alkan, sikloalkan, H2SO4, NH3, NH4^+, H2O, H3O+, HCl, HClO, HClO2, HClO3, HClO4 (tuzlari), P4, F2O, CCl4, SiO2, POCl3, CH3-NO2 (metal nitrat)
sp^3d	Fazoda uchburchakli Bipiramida		PF5, PCl5
sp^3d^2	Fazoda (aktaedr)		SF6, SCl6, Ba2[XeO6], K4[Fe(CN)6], K3[Fe(CN)6], [Cr(NH3)6]Cl2

X MOLEKULALARNING FAZOVIY SHAKLLARI

	Fazodagi holati	Misol
1	Uchburchakli piramida	BF3, PH3, NH3
2	Chiziqli	CO, C2H2, BeCl2,
3	Yassi	C2H4, C6H6, HCHO
4	Teng tomonli uchburchak	AlCl3, NO3^-, SO3
5	Tetraedrik	NaClO3, NH4^+, SO4^2-, CH4
6	Burchakli	NO2^-, SO2
7	Kubsimon	NaCl, KCl

XI KRISTAL PANJARA TURLARI

Kristada panjara turi	Suyuqlanish temperaturasi	Elektr o’tkazuvchilar	Moddalarga hos hususiyatlar	Misollar
Molekulyar	Past	Dielektrik elektr o’tkazmaydi	Suvda yomon organik erituvchilarda yahshi eriydi, oson suyuqlanadi	H2,CI2,CO2,(quruq muz) C6H6 krahmal deyarli barcha organik moddalarda spirtlar, NH3,J2, H2O muz. Gal(kristallari) O3, O2, F2 inert gazlar, oq P4 S (allotropiyasi) barcha gazlar mochevina (CO(NH2)2), N2, galogenlar
Atomli	Juda yuqori	Dielektrik yoki yarim o’tkazgich	Juda qattiq, suyuqlanish temperaturasi yuqori, suvda erimaydi	Olmos, kremniy, B, SiO2, SiC, B4C3, Si, Ge, grafit, karbin, P(qizil), P(qora), TiO, TiO2
Ionli	Yuqori	Suyuqlanma holatida tok o’tkazadi	Tuzsimon, suvda yaxshi eriydi, yaxshi dissosilanadi.	NaCl, KOH, CaO, K2O, Tuzlar, oksidlar, asos (ishqor)
Metalli	Keng miqyosda o’zgaruvchan	Yaxshi o’tkazadi	Metallarga xos fizik hususiyatlar	Metallar va qotishmalar

XII. OKSIDLANISH DARAJASI.

Oddiy moddalarda atomlarning oksidlanish darajasi nolga teng. (N₂, 0₂, Cl₂, N₂, 0₃, P, S, C, Na, Mg, Al, Fe ...).

Metall atomlari hamisha musbat oksidlanish darajasiga ega.

Metallmaslardan ftor faqat -1 oksidlanish darajasiga ega. Qolgan metallmaslar ham manfiy, ham musbat oksidlanish darajasini namoyon qila oladi.

Masalan, vodorod metallar bilan hosil qilgan gidridlarida -1, qolgan birikmalarda esa +1 oksidlanish darajasini hosii qiladi. Kislorod atomi esa ftorga elektron beradi va +2, qolgan birikmalarida -2 oksidlanish darajasini hosil qiladi. Peroksidlarda esa -1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.

Asosiy guruhcha elementlarining yuqori oksidlanish darajasi, shu elementning guruh raqamiga teng. Na⁺, Mg⁺², Al⁺³, Si⁺⁴, P⁺⁵, S⁺⁶, Cl⁺⁷.

Elementning quyi oksidlanish darajasi sakkizdan valent elektronlarining ayirmasiga teng.
OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARI

Elementlar oksidlanish darajalarining o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deb ataladi.

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron olgan element yoki ion oksidlovchi, elektron bergan elementi ion qaytaruvchi deb ataladi. Oksidlovchi ayni kimyoviy jarayonda elektron olib qaytariladi. Qaytaruvchi ayni kimyoviy jarayonda elektron berib oksidlanadi.
OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI

№	Turlari	Misollar
1	Atomlararo yoki molekulalararo	S+O2 SO2 3Cu+8HNO3 3Cu(NO3)2+2NO+4H2O MnO2+4HCl MnCl2+Cl2+2H2O 5KClO3+6P 5KCl+3P2O3
2	Ichki molekulyar	2KMnO4  K2MnO4 + MnO2+O2 2KClO3 2KCl+3O2
3	Disproporsiyalanish	2H2O2 H2O +O2 2KOH+Cl2 KCl+KClO+H2O 3K2MnO4+2H2O  2KMnO4 + MnO2+4KOH 3HNO2  HNO3 +2NO+H2O 2HOCl  HCl +HclO2
4	Sinproporsiyalanish	NH4NO2 N2+2H2O NH4NO3 N2O +2H2O 2H2S+SO2 3S + 2H2O

XIV. ENG MUHIM OKSIDLOVCHI VA QAYTARUVCHILAR

Oksidlovchilar	Qaytaruvchilar
1. Metalmaslar galogenlar, kislorod,azot, oltingugurt,azon,fosfor,uglerod, vodorod va boshqalar	1. Metallar
2. Metalmaslarning eng yuqori musbat oksidlanish darajasidagi birikmalari…. HCIO2, KCIO4, H2SeO4, HOCI HNO3 oksidlar, peroksidlar va boshqalar.	2. Organik oksidlanish darajasidagi metallar birikmalarni Fe^2+,Mn^2+, Cr^2+, Cr^3+, Sn^2+ va boshqalar
3. Konsentrlangan HCIO4 HNO3 va HNO3+HF lar aralashmalarda	3. Metalmaslar gididlari HJ,HBr,HCI,H2S NH3 CH4, H2 va boshqalar
4. Metallarni eng yuqori oksidlanish darajalaridagi birikmalari.---KMnO4, K2Cr2O7, K2CrO4, CrO3, CuO, K2 FeO4 va boshqalar	4. Oraliq oksidlanish darajasidagi metalmaslarning birikmalari CO H2O2 HNO2 H2SO3 va boshqalar
5. Metallar va metalmaslarning oraliq oksidlanish larajalaridagi birikmalari. SO2, NO2,HNO2, K2MnO4, MnO2, PbO2 va boshqalar	5. Organik moddalar (uglevodorodlar, spirtlar,aldegidlar, ketonlar va boshqalar)
6. Elektroliz jarayonida anod	6. Elektroliz jarayonida katod.

XV. Moddalarning hossalarini davriy sistemaga davriy bog’liqligi.

1 )H E M ortadi 2)Ionlanish patensiali ortadi 3)Atom radiusi kichrayadi 4)Oksidlovchi­lik ortadi 5)Metalmaslik hossasi ortadi 6)Qaytaruvchilik hossasi kamayadi

1 ) Kislotaligi ortadi 2)Asosligi kamayadi 3)Molekula radiusi kamayadi

1. 
   K islotalilik kamayadi (kislorodsiz kislotalarda).
   
2. 
   Kislotalilik ortadi (kislorodli kislotalarda)
   
3. 
   Bog’ barqarorligi ortadi.
   
4. 
   Radius kamayadi.
   
5. 
   Oksidlovchiligi ortadi.
   
6. 
   Asoslilik ortadi.
   
7. 
   Bog’ uzunligi kamayadi.
   
8. 
   Bog’ energiyasi ortadi.
   

XVI. ERITMALAR

	Muhit	Faza	Misollar
1	Gaz	Gaz	Havo, tabiiy va yo’ldosh gazlar, koks gazi, gaz aralashmalari
2	Gaz	Suyuq	Tuman, bulutlar
3	Gaz	Qattiq	Chang, tutun
4	Suyuq	Gaz	Koka-kola, gazli suv, ko’piklar
5	Suyuq	Suyuq	Yog’ning suvdagi eritmasi, spirtning suvdagi eritmasi, (emulsiyalar)
6	Suyuq	Qattiq	Tuz, ishqorlarni suvli eritmasi, (suspenziyalar)
7	Qattiq	Gaz	Gisht, pemza, po’pak, penoplastlar, bo’rka, non, toshko’mir
8	Qattiq	Suyuq	toshko’mir
9	Qattiq	Qattiq	Qotishmalar, cho’yan, po’lat

N	Eritma	Zarracha o’lchami	misollar		Xossalari
1	Chin	1 nm dan kichik	Kislota, asos, tuz, uglevod, spirt, keton, aminokislota eritmalari		Tiniq, nur o’tkazuvchan barqaror
2	kolloid	1nm-100nm	Tuxum oqi, kley, sut		Tiniq, barqaror
3	Dag’al-dispers sistema	100 nm dan katta	Emulsiya	Yog’ suv aralashmasi	Tiniq emas, beqaror
			suspenziya	Qattiq moddaning suvdagi aralashmasi

1. Eritma prosent konsentrasiyasini quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m₁-erigan modda massasi, m₂-erituvchi massasi, C%-eritmaning prosent konsentrasiyasi.
2. Eritmaning molyar konsentrasiyasi quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m-erigan modda massasi, M-erigan moddani molyar massasi, V-eritmaning hajmi, C_m-eritmaning molyar konsentrasiyasi.
3. Eritmaning normal konsentrasiyasi quyidagi formula asosida topiladi:

, bu erda m-erigan modda massasi, E-erigan moddani ekvivalent massasi, V-eritmaning hajmi, C_N-eritmaning normal konsentrasiyasi.

C_N1V₁=C_N2V₂ bu erda V₁, V₂ – reaksiyaga kirishuvchi eritmalarning hajmi, C_N1, C_N2 – eritmalarning normal konsentrasiyasi.

4. Eritma titrini aniqlash.

1 ml eritmadagi erigan moddani massasi shu eritmani titri deyiladi.

5. Prosent konsentrasiyadan normallikka, normal konsentrasiyadan prosent konsentrasiyaga o’tish

formuladan formula kelib chiqadi. Bu yerda C%-prosent konsentrasiya, C_n-normal konsentrasiya, e-erigan moddaning ekvivalenti (g), -zichlik (g/ml)