Kim astı sawdasın ótkeriwge tayarlanıw

Atqarıw jumısı júrgiziw predmeti túsinigi jáne onıń qásiyetleri
Házirgi zaman páninde ayırım yuristler atqarıw jumısı júrgiziw puqaralıq
yamasa xojalıq protsessining basqıshı, degen pikirdeler. Basqa
yuristler bolsa atqarıw jumısı júrgiziw basqarıw protsess sistemasınıń
bólek bólegi, degen pikirdi tiykarlawǵa háreket etpekteler. Biraq keyingi
waqıtta kópshilik ilimpazlar atqarıw jumısı júrgiziw huqıqtıń ǵárezsiz tarawı,
degen pikirge kelip atır.
Biziń pikirmizcha, atqarıw jumısı júrgiziw puqaralıq, xojalıq yamasa basqarıw
protsessning basqıshı bolıwı múmkin emes. 0 'zbekiston Respublikası
Konstituciyasiniń 11-statyasına kóre, mámleket hákimiyatınıń sisteması
hákimiyattı nızam shıǵarıwshı, atqarıw etiwshi hám sud hákimiyatqa
bóliniwi Principine tiykarlanadı. 0 'zbekiston Respublikasınıń «Sud
tap 'g'risida»gi Q onunining 3-m oddasiga muwapıq O 'zbekiston
Respublikasında ádil sudlov tek sud tárepinen ámelge asıriladı. Bul
sonı ańlatadıki, sudning funksiyasın ámelge asırıw basqa
organlarǵa júkleniwine yamasa bul funksiyanı basqa organlar yamasa
lawazımlı shaxslar tárepinen ózlestiriwine jol qoyılmaydı.
Nızamǵa kóre, sud hújjetleri hám basqa organlar hújjetlerin májburiy
jırlaw 0 'zbekiston Respublikası Ádillik ministrligi janındaǵı Sud
qararların jırlaw, sud iskerligin materiallıq-texnikalıqa tárepinen hám
finanslıq támiyinlew departamenti shólkemleri sud atqarıwshıları moynına
júkletilgen. Barlıq atqarıw háreketlerin sud emes, bálki áyne sud atqarıwshısı
ámelge asıradı. Sonı da názerde tutıw kerek, Ózbekstan
Respublikasınıń «Sud hújjetleri hám basqa organlar hújjetlerin jırlaw
tuwrısında»gi Nızamına kóre, sud atqarıwshısı kepilliklerinde tekǵana sud
hújjetlerin májburiy jırlaw, bálki nızamda belgilengen wákilliklerin
ámelge asırıp atırǵanlarında fizikalıq yamasa yuridikalıq shaxslar moynına
pul qarjları hám basqa buyım-mulkni ózge shaxslarǵa beriw yoxud
olar paydasına arnawlı bir háreketlerdi anialga asırıw yamasa bunday
háreketlerdi ámelge asırıwdan ózin tiyish minnetlemein júklew huqıqı
berilgen basqa organlardıń (lawazımlı adamlardıń ) hújjetlerin de
májburiy jırlaw názerde tutılǵan.
Sud atqarıwshısı atqarıw hákimiyatı wákili bolıp, atqarıw háreketlerin barlıq
atqarıw hújjetleri ushın birden-bir tártipti ornatıwshı sud hújjetleri hám basqa
organlar hújjetlerin jırlaw tuwrısındaǵı nızam hújjetlerin qollap
ámelge asıradı.
Atqarıw jumısı júrgiziwdiń huqıq sistemasındaǵı ornın belgilew sovetlar dáwirinde
da mashqala esaplanǵan. 0 'sha dáwirdeyoq ayırım aldıńǵı pikirli
protsessualist-ilimpazlar (mısalı, professor Yukov M. K.) atqarıw jumısı júrgiziwge
huqıqtıń bólek tarawı — atqarıw huqıqı retinde qaraw kerekligi haqqındaǵı
likrlarni aytqanlar. 0 'sha dáwirlerde atqarıw jumısı júrgiziw (sud qararlardı atqarıw
ctish) dástúriy tárzde puqaralıq protsessining basqıshı esaplanǵan. Sud
qararların májburiy jırlawdı tártipke soluvchi normalar 0 'zbekiston
Respublikasınıń 1963-jılda qabıl etilgen Puqaralıq protsessual kodeksinde óz sawleleniwin tapqan. Sud atqarıwshıları sudhuzuridabo'lib, olar tárepinen
ámelge asırilatuǵın barlıq atqarıw háreketleri sudya tárepinen qadaǵalaw
etilgen hám sud atqarıwshıları ózleri tárepinen qabıl etiletuǵın hújjetlerdi
siiclya menen kelisip alǵanlar. 0 'sha dáwirde ilimpazlar ortasında atqarıw jumısı
ym ilishning huqıqıy tábiyaatı haqqında kelip shıqqan tartıslarǵa sud hákimiyat
hákimiyattiń funksiyasın orınlawı, yaǵnıy sud quramında iskerlik
kórseluvc'hi lawazımlı shaxs — sud atqarıwshısı, tekǵana sud qararların
halki ishki jumıslar organlarqarorlarini hám de notariuslartomonidanberilgan
111 c> xallnrini liain jırlawı sebep bolǵan edi.
O'zbckiston Respublikasınıń «Sud hújjetleri hám basqa organlar
hújjetlerin jırlaw tuwrısında»gi Nızamı qabıl etiliwi menen atqarıw jumısı
vm ilislmiiig muslaqilligi jáne de anıq kórinip qaldı. Atqarıw jumısı júrgiziwdiń
n p'i lurli atqarıw hujjallarini jırlawda payda bolatuǵın huqıqıy
munosaballar hám liic|arolik protsessidagi huqıqıy munasábetler bir-birinen
ishi liamcla túrli-tumanlıǵı menen baylanıslı. Sud hám ishda qatnasıw
rluvclu sliaxslar o'rlasicla payda bolatuǵın protsessual munasábetlerdi,
sucl atqarıwshısı hám atqarıw islii júrgiziw subektleri (undiruvchi hám qarızdar )
o'ilasida vujudga kcladigan atqarıw munasábetleri menen teńlestirip
bolmaycli.
I'iiqarolik protscssi hám atqarıw islii júrgiziw tárepleri bir-birinen parıq
etetuǵın túrli protsessual mártebege iye esaplanadılar. Puqaralıq
protsessida dawager
hám juwapker bir qatar dispozitiv huqıqlar hám protsessual minnetlemelerge
cga. Ihilar ishinde cng muhirrii dawager tárepinen bildirilgen dawa
lalablarini tastıyıqlaw onıń minnetlemesi ekenligi hám tiyislishe juwapker
Dawaǵa qarsı bildirgen kelispewshiliklerine tiykar etip kórsetken jaǵdaylardı
tastıyıqlashi shártligi bolıp tabıladı. Atqarıw jumısı júrgiziwde bolsa tastıyıqlaw minnetlemeleri
joq, undiruvchi hám qarızdar pútkilley basqa huqıq hám
minnetlemelerge iye.
Sud hám sud atqarıwshısinining protsessual háreketleri tábiyaatı ulıwma
parıq etedi. Egerde sud jumıstı kórip shıǵıp, tárepler ortasında vujudga
kelgen konfliktti mazmunan hal etip, tiyisli qarar shıǵaratuǵın bolsa,
sud atqarıwshısı bolsa undimvni qarızdardıń molk-múlki, mıynet haqı hám oǵan
teńlestirilgen tap 'lovlarga qaratıwdan ibarat májburiy jırlaw
ilajların qollaydı.
0 'zbekiston Respublikasınıń ámeldegi nızam hújjetleri sudning
wákilliklerin hám sud atqarıwshılarınıń wákilliklerin anıq parıqlaydı hám de sud
ádil sudlovni ámelge asırıwı, sud atqarıwshıları bolsa sud hújjetleri hám basqa
organlar hújjetlerin májburiy jırlaw tuwrısındaǵı qaǵıydaların
bekkemleydi. Suddıń ádil sudlovni ámelge asırıw menen baylanıslı iskerligi
0 'zbekiston Respublikasınıń Puqaralıq protsessual, Xojalik protsessual,
Jınayat -protsessual kodekslari hám de O'zbekiston Respublikasınıń
«Sudto'g'risida»gi Nızamı menen tártiplestiriledi. Sud atqarıwshısı iskerligi
bolsa 0 'zbekiston Respublikasınıń «Sud hújjetleri hám basqa organlar
hújjetlerin jırlaw tuwrısında»gi Nızamı hám basqa normativlik-huqıqıy
hújjetler menen tártiplestiriledi. Sud sud hákimiyattı ámelge asıradı,
sud atqarıwshısı bolsa atqarıw hákimiyatınıń wákili bolıp tabıladı.
Sud atqarıwshısı ádil sudlovni ámelge asırıwǵa kepillikli bolmaǵanlıǵı
sıyaqlı, sud da atqarıw hújjetlerin májburiy atqarıw eta almaydı. Sonday eken, atqarıw
jumısı júrgiziw na puqaralıq protsessining, na xojalik yamasa jınayat
protsessining basqıshı bo'lolmaydi. D. X. valeyevning pikrine qaraǵanda, atqarıw jumısı
júrgiziw salasınıń isloh etiliwi hám tiyisli nızam hújjetleriniń
jańalanıwı atqarıw jumısı júrgiziwdi basqarıw huqıq óz ishine aladı, degen
jańa konsepsiya payda bolıwına alıp keldi. Usı konsepsiya
tárepdarları atqarıw jumısı júrgiziw basqarıw huqıqtıń yamasa basqarıw
protsessual huqıqtıń bir bólegi bolıp, atqarıw jumısı júrgiziwde vujudga
keletuǵın munasábetler bolsa tiyiwincha basqarıw yamasa
basqarıwprotsessual munasábetler bolıp tabıladı, degen tiykar
keltiredilar.