|
Korporatsiya atamasi lotincha «corporation» so'zidan olingan bo' lib, birlashma, hamjamiyat ma'nosini beradi. Korporatsiya yirik aksioner jamiyatlar birlashmasi hisoblanib, bir xii mahsulot ishlab chiqaruvchilarni birlashtiradi. Natijada ishlab chiqarish monopollashadi.
Korporatsiya investitsiya kapitalining markazlashuvini, ilm-fan taraqqiyotini, mahsulotning raqobatbardosh bo' lishi va uzoq hayotiy davrini ta'minlaydi. Korporatsiyalar tadbirkorlik bilan shug'ullanuvchi aksioner jamiyatlarining xohish-ixtiyori bilan paydo bo'ladi. Har bir korxona faoliyatini yuritish uchun o'z holicha turli vazifalarni, ya'ni:
-xornashyo, materiallar, energiya, uskuna gidirib topish, sotib olish va texnologik takornillashtirish;
-rnahsulot sifatini oshirish va ishlab chigariladigan mahsulotni yangilash;
-tayyor rnahsulotni sotish bo'yicha gator ishlami bajarishi lozirn bo'ladi.
Bir xii rnahsulot ishlab chigaruvchi bir gancha korxonalar birlashib, barcha uchun urnumiy korxonalar faoliyatini ta'rninlovchi vazifalami bajaradigan bir idora, rnuassasa tuzishni rejalashtirgan. Natijada shunday birlashrna yuzaga kelganki, unda korxonalar o' z rnulki va igtisodiy rnustagilligini saglagan hoIda umumiy vazifalami bajarishdan ozod bo' lib, rnazkur vazifalami bajarish uchun umurniy idora-rnuassasaga hag to'langan.
O'z tarkibidagi aksiyadorlik jamiyatlari nazorat paketlarini egallash bilan korporatsiyalar xolding kompaniyalariga aylanadi.
Xolding iborasi inglizcha «xolding» so'zidan olingan bo'lib, ega ma'nosini beradi. Xolding kompaniya rnulk egalari tornonidan bir gancha mustagil aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini nazorat gilish magsadida tashkil etilgan hissadorlik jamiyatidir. Xolding kornpaniyasi tarkibiga kiruvchi aksiyadorlik jarniyatlari «aksiyalarining nazorat paketi» kornpaniyaning ixtiyorida bo' ladi. Bundan magsad aksiyadorlik jarniyatlari faoliyatlari ustidan nazorat o' matish va dividendlar ko' rinishida foyda olishdir.
Xolding kornpaniyalaming mohiyati shundaki, ular biror-bir ishlab chigarish vazifalarini bajarrnaydi. Ulaming vazifasi sof boshgaruvchilik, ya'ni ishonchli mulk egasi sifatiJa ularga u'L. ak:.iyalari yuki aksiyalar nazorat paketini beruvchi kompaniyalaming faoliyatiga urnumiy xo'jalik rahbarligini bajarishdan iboratdir. O' zbekiston Respublikasida xolding kornpaniyalaming hugugiy rnagomi Vazirlar Mahkarnasining 1995-yil 12- oktyabrdagi 398-sonli garori bilan tasdiglangan Nizorn (xoldinglar to' g'risidagi Nizorn) asosida belgilanadi. Bu Nizornga rnuvofig, aktivlari tarkibiga boshga korxonalaming aksiyalar nazorat paketi kiruvchi ochig turdagi aksiyadorlik jarniyati xolding hisoblanadi.
Xolding birlashgan korxonalar, ya'ni xolding aktivlari tarkibiga kiruvchi, aksiyalar paketini nazorat giluvchi korxonalar shu'ba korxonalar deb ataladi. Ular mustagil yuridik shaxs hisoblanadi. Shu'ba korxona, ko'pincha, korxonaning rivojlanib borishi davornida bosh korxona (xolding kornpaniyasi) tornonidan tashkil etiladi.
Xoldinglar davlatga qarashli yoki xususiy bo' lishi mumkin. Davlat xoldingida aksiyalar nazorat paketi davlat mulkiga, shu'ba korxonalar aksiyalari esa bosh xolding kompaniyasining mulkiga aylanadi. Shu'ba korxonalar o' z majburiyatlari bo'yicha o' zlariga tegishli mulk, shu jumladan, asosiy korxona, ya'ni xoldingga tegishli aksiyalar nazorat paketining qiymati bilan ham javob beradi. Xolding shu'ba korxona qarzi bo'yicha uning ta'sis shartnomasida aytilgan shartlardajavobgar bo'ladi.
Xolding kompaniyalari ikki turda bo'lishi mumkin:
-moliyaviy xolding;
-aralash xolding.
Moliyaviy xolding faqat maxsus nazorat va boshqaruv maqsadlarida tuziladi. Sarmoyasining 50 foizidan ko' pini boshqa emitentlarning qimmatli qog'ozlari va boshqa moliyaviy aktivlar tashkil etadigan xolding moliyaviy xolding hisoblanadi. Moliyaviy xoldinglar aktivlari tarkibiga faqat qimmatli qog'ozlar va boshqa moliyaviy aktivlar, shuningdek xoldingni boshqarish apparati faoliyatini ta'minlash uchun bevosita zarur mol-mulk kirishi mumkin.
Moliyaviy xoldinglar faqat investltsiya faoliyati bilan shug'ullanish huquqiga ega, faoliyatining boshqa turlari bilan shug'ullanishga ruxsat berilmaydi . Ular shu'ba korxonalarning ishlab chiqarish va tijorat faoliyatlariga aralashish huquqiga ega emas. Moliyaviy xolding vakillari faqat shu'ba korxonalarning aksiyadorlari yig' ilishlarida qatnashishi mumkin. Ularga kuzatuv kengashi, boshqaruv va shu'ba korxonalarini boshqaradigan boshqa organlarga kirishga ruxsat berilmaydi.
Moliyaviy xoldinglar tegishli aksiyalar bilan faqat tashkil qilingan qimmatli qog'ozlar bozorida, ya'ni fond birjalarida bitimlami amalga oshiradi. Bu talabni bajarmaslik amalga oshirilgan bitimlaming bekor qilinishiga sabab bo' ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
