|
Oz'bekiston eks:porti"nme: tovar tark"1b"1
10.1.1-jadval
Ko·rsatkichlar
|
2000-y.
|
2005-y.
|
2008-y.
|
2009-y.
|
2010-y.
|
Eksport jami (min. AQSH
doll.)
|
3267,6
|
4853,0
|
11493,3
|
11771,3
|
13044,5
|
Eksport jami, foizda
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
Shu jumladan Gamiga nisbatan foizda):
|
|
|
|
|
|
Paxta tolasi
|
27,5
|
19,1
|
9,3
|
8,6
|
11,3
|
Kimyo mahsulotlari, plastmassa va plastmassa
mahsulotlari
|
2,9
|
5,3
|
5,6
|
5,0
|
5,1
|
Qora va rangli metallar
|
6,6
|
9,2
|
7,0
|
5,0
|
6,8
|
Mashina va uskunalar
|
3,4
|
8,4
|
7,6
|
2,9
|
5,5
|
Oziq-ovqat mahsulotlari
|
5,4
|
3,8
|
4.5
|
6.0
|
9,7
|
Energiya resurslari
|
10,3
|
11,1
|
24,7
|
34,2
|
24,8
|
Xizmatlar
|
13,7
|
12,2
|
10,4
|
8,8
|
9,1
|
Boshqalar
|
30,2
|
30,5
|
30,9
|
29,5
|
27,7
|
2000-2009-yillar davomida ekport va importni diversifikatsiya qilish, uning tarkibini takomillashtirish borasidagi chora-tadbirlar natijasida mamlakatimiz eksportining tovar tarkibida ijobiy siljishlar ro·y berdi.
Xususan, boshqa tovarlar pozitsiyalari bo'yicha eksport hajmining jadal o'sishi paxta tolasining jami eksportdagi ulushini 2000-yildagi 27,5 foizdan, 2008-yilda 9,3 foizga, 2009-yil yakunlariga ko'ra esa 8,6 foizgacha pasayishiga olib keldi.
ff zbek"1ston 1m l)OrfI.DID !: tovar tark"1b"1
10.1.2-jadval
Ko·rsatkichlar
|
2000-v.
|
2005-v.
|
2008-v.
|
2009-v.
|
2010-v.
|
Import jami (min. AQSH doll.)
|
2944.5
|
4091,3
|
9704,0
|
9438,3
|
8799,7
|
Import jami, foizda
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
Shu jumladan (jamiga nisbatan foizda):
|
|
|
|
|
|
Kimyo mahsulotlari,
plastmassa va plastmassa mahsulotlari
|
13,6
|
13,6
|
l l ,6
|
l l, l
|
14,3
|
Qora va rangli metallar
|
8,6
|
10,3
|
7,7
|
6,3
|
8,4
|
Mashina va uskunalar
|
35,4
|
43,3
|
52,4
|
56,5
|
44,1
|
Oziq-ovqat mahsulotlari
|
12,3
|
7,0
|
8,3
|
9,0
|
10,9
|
Energiya resurslari
|
3,8
|
2,5
|
4,6
|
5,3
|
6,0
|
Xizmatlar
|
8,5
|
10,4
|
4,4
|
4,4
|
4,7
|
Boshqalar
|
17,8
|
12,9
|
11,0
|
9,2
|
11,6
|
2000-2009-yillarda respublikamiz importi tarkibida ijobiy siljishlar ro·y berdi. Mamlakatni modemizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan qayta qurollantirish tadbirlarining keng miyosda amalga oshirilishini ta'minlash jami import hajmida mashina va uskunalar importi ulushining jadal o'sishiga olib keldi.
Ekportning tovar va geografik tarkibini takomillashtirish
Tashqi savdo aylanmasi, xususan, eksportning geografik tarkibida MOH mamlakatlarining ulushi 2010-yil yakunlariga k·o ra, 43,1 foizni tashkil etdi. 2010-yilda mamlaktimiz korxonalari eksportining 29,2 foizi Rossiya Federatsiyasi, 9,5 foizi Xitoy, 8,3 foizi Qozog· iston hissasiga to·g·ri keldi.
Uzoq xorij davlatlariga qilingan eksportning jami eksportdagi ulushi 2008-yilda 65,8 foiz, 2009-yilda esa 66,7 foizni tashkil etdi. Bu mamlakatlar bo'yicha mamlakatimiz eksportining difersifikaQiyalashuv darajasi nisbatan chuqurroq b·o lib, 2009-yil ma' lumotlariga k·o ra faqat Xitoy (9,7%), Shveysariya (7,9%), Afg'oniston (3,3%), Turkiya (3,2%),
Eron (2,7%), Germaniya (2,2%), AQSH (1,7%) ning mamlakatimiz eksportidagi ulushi I foizdan yuqoridir.
10.2.1-rasm. O'zbekiston eksportining davlatlararo tarkibi
Respublikamiz eksporti va importining tovar va geografik tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish bir qator vazifalarning amalga oshirilishini taqozo etadi.
Tashqi savdo aylanmasining tovar va geografiK tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish
10.2.2-rasm. Tashqi savdo aylanmasining tovar va geografik tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish
Xorijiy davlatlarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yoki ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish mumkin bo'lgan mahsulotlarga talabni o'rganish, bunday tovarlar bozorlariga kirib borish va raqobat qilish strategiyasini ishlab chiqish eksport qilinayotgan tovarlar sonini va mamlakatlar geografiyasini kengaytirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Jahon bozorlarida korxonalarimiz mahsulotlarining raqobatbardoshligini ta'minlashda quyidagi chora-tadbirlaming amalga oshirilishi muhim ahamiyat kasb etadi:
eksport qiluvchi korxonalarga mahsulot tayyorlash va sotish xarajatlarini kamaytirishda ko'maklashish;
ularni tashqi bozor kon'yunkturasidagi o'zgarishlar, istiqbolli bozorlar, raqobatchilar to'g'risida olib borilgan tadqiqotlar natijalari bilan tanishtirish;
transport-kommunikau.iya tizimlarini rivojlantirish;
yangi transport yo' laklarini ochish orqali transport xarajatlarini kamaytirish va h.k.
Bu borada har bir tarmoq uchun ishlab chiqilishi ko' zda tutilayotgan 20I0-2012-yilga mo' ljallangan tayyor mahsulotni yangi tashqi bozorlarga chiqarish bo'yicha maxsus dasturlarda eksport hajmini oshirish, eksport qilinadigan yuklami tashish tJz1mm1 takomillashtirish, eksportchi korxonalami marketing, moliya va tashkiliy-huquqiy qo' llab-quvvatlash masalalari ·o z aksini topadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, eksport hajmini oshirish, uning tarkibini takomillashtirish, umuman tashqi savdo aylanmasini divesifikatsiya qilish iqtisodiyotimiz tarkibiy tuzilishida sifat
·o zgarishlariga erishish, uning raqobatbardoshligini oshirish orqali iqtisodiy yuksalish va aholi turmush farovonligini yanada ko'tarish maqsadlariga xizmat qiladi.
Qisqa xulosalar
Eksport diversifikatsiyasi, ya'ni xorijga sotilayotgan tovar va xizmatlar nomenklaturasining kengayishi, jami eksportda alohida tovar yoki xizmat turi (ayniqsa, xomashyo) ulushining katta bo'lishiga barham berilishi, mahsulotlarimiz eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasini kengaytirish eksport hajmining barqaror bo' lishini ta'minlaydi, milliy iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy o'zarishlarga ta'sirchanligi darajasini pasaytiradi.
Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib ketishi bu tovarlar narxi pasaygan yoki ularga tashqi talab
qisqargan holatlarda eksportchi korxonalarni og'ir ahvolga solib qo'yishi mumkin. Buning natijasida eksport hajmining qisqarishi valyuta tushumlarining kamayishi, tashqi savdo balansining yomonlashuvi va korxonalar moliyaviy ahvolining tanglikka yuz tutishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek eksport umumiy hajmining ba'zi davlatlarga bog' lanib qolishi ham qaltis holat hisoblanadi.
Eksport hajmini oshirish, uning tarkibini takomillashtirish, umuman tashqi savdo aylanmasini diversifikatsiya qilish iqtisodiyotimiz tarkibiy tuzilishida sifat o' zgarishlariga erishish, uning raqobatbardoshligini oshirish orqali iqtisodiy yuksalish va aholi turmush farovonligini yanada ko'tarish maqsadlariga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
