Kichik biznes

Oltinchidan, sanoat sohasida yuqori texnologiyalami talab etadigan

zamonaviy ishlab chiqarish tarmoqlarini tashkil etishda, innovatsion va nanotexnologiyalar, farmakologiya va farmatsevtika, axborot kommunikatsiya tizimi, biotexnologiya, muqobil energetika turlaridan foydalanish sohasida, muxtasar aytganda, ilg'or ilm-fan yutuqlariga asoslangan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga keng

yo'l ochib berish zarur.

Kichik biznes sohasining iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda raqobat muhitini ta'minlash, yirik korxonalar uchun mahsulot va xizmatlar yyetkazib berish, yangi ish o'rinlarini yaratish va ikkilamchi bandlikni ta'minlash, bozor tizimining moslashuvchanligini oshirish, ilmiy-texnikaviy inqilobni jadallashtirish, resurslami ishlab chiqarishga safarbar etish; soliq tushumlari hajmining o'sishini ta'minlash, aholi daromadlari darajasini barqarorlashtirish kabi omillar bilan belgilanadi.

Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov 20li-_yilda mamlakatimizni \ijttmoiy .iqtisodiy ri Iantirish yakunlari va 20 I.l.-yilga mo'ljallangan eng muhim ustuvor yo'nalashlarga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida to'xtalib,"...kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni iqtisodiyotning tez o'zgarib turadigan bozor talablariga javob berishini ta'minlaydigan zamonaviy tuzilmalarni shakllantirishda, yangi ish o'rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadlarini oshirishda qanchalik o'ta muhim rol o'ynashini, albatta,

, -
chuqur anglaymiz" ²

deb ta'kidlashi mamlakatimizda kichik biznes va

xususiy tadbirkorlikning rivojlantirishni yangi bosqichlarga ko'tarishni nazarda tutadi.

Mustaqillik yillarida kichik biznes subyektlarining mamlakatimizda yangi ish o'rinlarini tashkil qilish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishning muhim omili sifatidagi natijalari salmoqli bo'lib bormoqda.,i::

2009-yilda mamlakatimizda jami 940 mingdan ortiq yangi ish o'rinlari tashkil etilgan bo'lsa, shundan qariyb 400 mingi kichik biznes sohasiga to'g'ri kelgan. 2010- yilda esa 950 mingdan ortiq yangi ish o'rinlari yaratildi Aynan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida yaratilgan ish o'rinlari fermer xo'jaliklari bilan birga hisoblaganda 600 ming kishidan ortiqni yoki 65 foizni tashkil etdi. 2010- yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida mamlakatimizning iqtisodiyotida band bo'lgan jami aholining 74,3 foizi faoliyat ko'rsatdi. Bu esa kichik biznes sohasining aholi bandligini ta'minlash va yangi ish o'rinlarini tashkil qilish muammosini ha) etishda muhim o'rin egallashini ko'rsatmoqda.

Kichik biznes subyektlarining bandlikdagi ulushi 2000- yilda 49,7

² Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qilad1. Prezident lslom Karimovning 20 I 0-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-1qtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga mo'ljallangan eng muhim ustuvor yo'nalashlarga bag'ishlangan Vazirlar Mahkarnasining majlisidagi ma'ruzasi.// Xalq so'zi, 2011- yil 22-yanvar.

foizni tashkil etgan bo'lsa, 2010- yilda bu ko'rsatkich 74,3 foizga yetdi yoki 2000- yilga nisbatan 24,6 foizga ko'paydi.

So'nggi yillarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga davlat tomonidan katta e'tibor berilishi hamda qo'llab-quvvatlanishi natijasida uning mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotidagi ulushi yildan-yilga ortib bormoqda. Xususan, 2000- yilda yalpi ichki mahsulotning qariyb 31 foizi iqtisodiyotning faol rivojlanib borayotgan ushbu sektori ulushiga to'g'ri kelgan bo'lsa, 2008- yilda bu ko'rsatkich 48,2 foizni, 2009- yilda 50, l foizni, 2010- yilda esa 52,5 foizni tashkil etdi yoki 2000- yilga nisbatan 21,5 foizga o'sdi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini kengayishi iqtisodiyotning boshqa soha va tarmoqlari ishlab chiqarish hajmidagi salmog'ining oshishi orqali ham namoyon bo'ldi. Xususan, mazkur sohaning sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi ulushi 2005- yildagi I 0,0 foizdan 2010- yilda 19,6 foizga, qishloq xojaligida tegishli ravishda 95,7 foizdan 97,9 foizga, savdoda 43,7 foizdan 50,5 foizga, yuk tashishida 24,6 foizdan 40 foizga, asosiy kapitalga investitsiyalar hajmida 24 foizdan 30 foizga, eksport hajmida esa 6 foizdan 13,6 foizga qadar oshdi.

Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning bu qadar jadal rivojlanishida eng avvalo mazkur soha uchun belgilanayotgan soliq imtiyozlari yetarli darajadagi rag'batlantiruvchi rol o'ynayotganligi hisoblanadi. Xususan, 2010- yilda kichik biznes subyektlari uchun belgilangan yagona soliq to'lovi 8 foizdan 7 foizga pasaytirilgan bo'lsa, 2011-yilda esa bu ko'rsatkichni 6 foizga tushirish mo' ljallangan. 1996- 2011-yillar mobaynida kichik biznes subyektlari uchun belgilangan soliq stavbbri 38 foizd:m 6 foizga yoki 6,3 martaga qisqardi.

Mustaqillik yillarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyaviy jihatdan qo'llab-quvvatlash tadbirlari ham kuchaytirildi. Xususan, 2009- yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun 1851,7 mlrd.so'm kredit ajratilgan bo'lsa, 2010- yilda esa bu ko'rsatkich 2690,2 mlrd. so'mni tashkil etdi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga yo'naltirilgan kreditlar miqdori 2001-2010-yillar mobaynida deyarli 20 martaga o'sgan.

2011-yilda tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirishga ajratiladigan kreditlar hajmini kamida 1,3 barobarga ko'paytirish belgilandi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalar keng jalb etilmoqda. Xususan, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Germaniya taraqqiyot banki, Xitoy Xalq

Respublikasi Hukumati va boshqa xorijiy investorlar tomonidan kreditlar ajratildi. 2010-yilda xalqaro moliya institutlari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga 146 min. dollar hajmda kreditlar jalb etildi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tashqi iqtisodiy faoliyatdagi o'rni ham asta- sekin kengayib bormoqda. Uning eksport xajmidagi ulushi 2010-yilda 13,6 foizni tashkil etib, bu ko'rsatkich 2000-yilga nisbatan 3,4 foizga oshgan.

2010-yilda kichik biznesning eksport hajmi 1723,6 million AQSH dollariga etdi. Ularning asosiy eksport mahsulotlarini qishloq xo'jaligi, to'qimachilik, ishlov beruvchi, elektrotexnik ishlab chiqarish mahsulotlari, xalq amaliy san'ati buyumlari tashkil etadi.

Lekin shu bilan birga, bu borada ayrim muammolarga ham duch kelinmoqdaki, buning asosiy sababi kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini boshlayotgan shaxslaming ishni nimadan boshlamoq kerakligi, uni qanday tashkil etish zarurligi va boshqarish sirlari haqida to'la tasavvurga ega emasligidadir. Shu jihatdan qaralganda, mazkur darslik yuqoridagi muammolarni samarali bartaraf etishga muhim hissa qo'shadi.

«Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» fani bo'yicha respublikamiz va MOH mamlakatlarining yetakchi olimlari tomonidan ko'plab darslik va o'quv qo'llanmalar chop etilgan. Jumladan, Abdullaev A., Sotvoldiev A. va boshqa mualliflar tomonidan 2004- yilda «Kichik va o'rta biznes: tashkil etish, rejalashtirish, boshqarish» nomli o'quv qo'llanmasi nashr etilgan. Unda kichik va o'rta biznesni tashkil etish, rejalashtirish va boshqarish masalalari atroflicha yoritilgan. Bundan tashqari, qo'llanmada bugungi kunda tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishni maqsad qilib qo'ygan shaxslar uchun biznesga kirib borish bilan bog'liq atamalar izohi berilgan.

Yuldashev Sh.A. tomonidan 2003-yilda chop etilgan «ManbIH 6tt3Hec M npe,nnpHHHMaTenbCTB0» nomli o'quv qo'llanmada O'zbekistonda kichik biznesning shakllanishi va rivojlanishi, uning tashkiliy-huquqiy shakllar, kichik biznes infratuzilmasi, biznes-reja ishlab chiqish masalalari va kichik korxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish usullari ko'rsatib berilgan.

Lapusta M.G. tahriri ostida 2003-yilda chop etilgan «Pred­ prinimatelbstvo» nomli o'quv qo'llanmada tadbirkorlikning umumiy tavsifi va tashkiliy-huquqiy shakllari, tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, biznes-reja tuzish, moliyaviy faoliyatini tahlil qilish, soliqqa tortish va tadbirkorlik psixologiyasi masalalari keng yoritilgan.

Garfinkel V.Ya., Polyak G.B. va Shvandar V.A.lar tomonidan 2002- yilda tayyorlangan «Predprinimatelhstvo» nomli o'quv qo'llanmada Rossiyada tadbirkorlikning shakllanishi va o'ziga xos xususiyatlari, uning zamonaviy shakllari, faoliyat turlari, moliyaviy faoliyatini boshqarish, tahlil qilish va soliqqa tortish masalalari keng yoritilgan.

Siropolis Nikolas N. tomonidan 2001-yilda chop etilgan

«YnpaBJieHHe MaJihIM 6H3HecoM» nomli o'quv qo'llanmada kichik biznesning iqtisodiyotda tutgan o'mi, kichik biznesni tashkil etish va boshqarish masalalari atroflicha yoritilgan.

Garfinkel V.Ya. va Shvandar V.A. tomonidan 2004-yilda nashr etilgan «MaJihIH 6H3Hec: opraHH3al.(H.H, 3K0H0MHKa, ynpaaneHHe» nomli o' quv qo' llanmada Rossiya va xorij mamlakatlarida kichik biznesning rivojlanishi, uning iqtisodiyotda tutgan o'mi, kichik biznes faoliyatini tashkil etish, boshqarish va tahlil qilish masalalari keng yoritilgan.

Yuqorida qayd etilgan o'quv qo'llanmalardan farqli o'laroq, mazkur o'quv qo'llanma O'zbekiston Respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan «Kichik biznes va tadbirkorlik» fani o' quv dasturi asosida tayyorlangan.

Unda kichik biznes va tadbirkorlik bo'yicha xorij iqtisodchi-olimlari tomonidan ilgari surilgan nazariya va maktablaming vujudga kelishi va taraqqiy topishi, kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning iqtisodiyotda tutgan o' mi, respublikada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishning o z1ga xos xususiyatlari, kichik biznes va tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy asoslari va ulami davlat tomonidan qo' llab-quwatlash masalalari keng yoritilgan. Shuningdek, ushbu o' quv qo'llanmada ki hik biLJn::::, va La

Shuningdek, iqtisodiyotni modemizatsiyalash sharoitida kichik biznes subyektlarining innovatsion faoliyatini rivojlantirish, respublik'amizda kichik biznes subyektlarining innovatsion faoliyati boshqaruv mexanizmini takomillashtirish va uning samaradorligini oshirish masalalari ham o'rin olgan.

Darslik mualliflari kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi xodimlar, ishbilarmonlar va oliy o'quv yurtlari

talabalarining darslikning mazmuni, tuzilishi yuzasidan bildirgan taklif, mulohaza va maslahatlarini bajonidil qabul qiladilar.

1.