Kiberqáwipsizlikti támiynlewdiń mámleket sisteması

Kiberqáwipsizlikti támiynlewdiń mámleket sisteması.
1. Litsenziyalanadigan iskerliktiń tema bag’darları.
2. Litsenziyalanadigan informaciyanı qorg’aw salasındag’ı iskerlik túrleri.
3. Xalıq ara informaciya almasıwı boyınsha iskerlikti litsenziyalaw.
G’ılt sózler: sistema, informaciyanı qorg’aw, informaciyalastırıw, litsenziyalaw, litsenziyalaw, sertifikat, sertifikatlastiriw, huqıqıyqáwipsizlik, avtorlıq huqıqı.
1. Litsenziyalanatuġın iskerliktiń tema bag’darları Joqarıda aytıp ótkenidek, qabıl etilgen terminolog’ıyaga muwapıq " informaciyalastiriw" teması tarawdıń sıpatında jańa informaciya texnolog’ıyalarıdan g’alabalıq paydalanıwg’a tiykarlang’an informaciya mútajliklerin qandırıw ushın shárt-sharayat jaratıwdıń shólkemlestirilgensociallıq-ekonomikalıq hám ilimiy-texnikalıq procesi bolıp tabıladı.Mámleketlik hám puqaralardıń mápleri ushın informaciyalastırıw salasındag’ı isbilermenlik iskerlig’ıniń arnawlı bir túrleri sheklengenbolıwı kerek, yag’nıy arnawlı bir sharayatlarda ruxsat beriw sisteması(litsenziyalaw) eng’ıziliwi kerek.
Litsenziyalaw tómendeg’ı ilajlardı sheklewi kerek:
• informaciya texnolog’ıyalarını, atap aytqanda, kompyuterprogrammaların hám informaciya qurallarınıń basqa bólimlerin jaratıwhám qóllaw; Zamanagóy informaciya texnolog’ıyalarıdan paydalanıw tiykarındainformaciya resurslarini qáliplestiriw;
• Informaciyalastırıw salasındag’ı texnolog’ıyalıq, informaciya hámekonomikalıq abaylardıń aldın alıw hám olardı saplastırıw ushın zárúrbolg’an mámleketlik, shólkem, puqaralar ushın qawipsizlik talaplarınıesapqa alg’an halda informaciya resurslarini qarıydarlar ushıninformaciya menen támiyinlew xızmetlerin usınıw. Ózbekstan Respublikasınıń informaciya qawipsizlig’ın qorg’awmámleketlik sistemasınıń shólkemlestirilgen tiykarların quraytug’ın struktura sxeması

• Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesi
• informaciyanı mámleketlik sırlarına salıstırıw rejimin belg’ılew, tastıyıqlaw
• Ózbekstan Respublikasında klassifikaciyalanadigan mag’lıwmatlardıńdizimi
Mámleketlik sırların qorg’aw boyınsha keńseleraro komissiya (MIK)
Mámleketlik hákimiyat hám basqarıwı shólkemleri iskerlig’ınmámleketlik sırların qorg’aw boyınsha mámleketlik basqarıwıshólkemleri iskerlig’ın muwapıqlastırıw hám Ózbekstan Respublikasınıń" Ózbekstan Respublikasında AKTni rawajlandırıwdıń Informaciyatexnolog’ıyaları ministrlig’ıniń informaciya qawipsizlig’ın támiyinlewboyınsha mámleketlik sırların qorg’aw tuwrısında" g’ı Nızamını ámelgeasırıwdı támiyinleytug’ın normativ-metodik hújjetlerdi islep shıg’ıw hámámelge asırıw ushın
Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki
Mámleketlik sırların saqlap qalıw, sırtqı razvedka úskenelerine qarsıgúresdi monıtorıń etiw; mámleketlik shólkemleri, kárxanalar, shólkemler, shólkemler hám birlespelerde jasi’ri’nlik rejimin tekseriw. Mámleketlik yamasa áskeriy sırdı quraytug’ın mag’lıwmattı qabıllawdapuqaralardıń rozilig’ı menen arnawlı tekseriw ótkeriw; Respublikaministrlikleri, shólkemleri, kárxanaları hám áskeriy bólimlerinde, sonıńmenen birge Milliy qawipsizlik xızmeti shólkemleri hám áskerlerindejasırın xabarlardıń qawipsizlig’ın mámleketlik tárepinen baqlawdıshólkemlestiriw hám ótkeriw.
TATUda Radioelektronika hám informaciya texnolog’ıyaları orayı
Eki jıllıq programma boyınsha (mag’ıstrlıq programmaları) informaciyaqawipsizlig’ı salasındag’ı qánigelerdi tayarlaw, usı tarawda ilimiy-izertlewjumısların shólkemlestiriw hám ótkeriw, Mámleketlik qawipsizlig’ıxızmeti, Qorg’aw ministrlig’ı, Ishki jumıslar ministrlig’ı hám basqa mámleketlik strukturalarıniń xızmetkerlerin mamanlıg’ın asırıw.
• ministrlikler hám keńselerdiń tártipke salıwshı shólkemleri
Jumıslar, hújjetler hám ónimlerde ámeldeg’ı jasırın informaciyag’aneg’ızsiz kiriwdi hám adamlardıń kiriwine jol qo'ymasliq. Shólkemnińóndiris processinde hám basqa iskerlig’ınde jasırın informaciyanıńmúmkin bolg’an kanalların anıqlaw hám jabıw. Jasırın jumıslardıń barlıqtúrlerinde jasi’ri’nlikti támiyinlew, jasırın mag’lıwmatlar hám hújjetlerdikórip shıg’ıw, atap aytqanda Respublika shólkemleri tárepinen xalıq arailimiy-texnikalıq, sawda-ekonomikalıq hám basqa baylanıslardı ámelgeasırıwda. Jasırın jazıwlardı basqarıwdı shólkemlestiriw.
• Ministrlik hám keńselerdiń shifrlaw hám XALA shólkemleri
Ministrlik hám keńselerdiń basshılarını shifrlang’an hám qawipsiz faksimil baylanıs menen támiyinlew. Avtomatlastırılgan mag’lıwmatlartarmag’ı hám dáslepki shifrlaw quralları abonent stanciyasınıńúskenelerin isletiw hám xizmet kórsetiw. Kriptogramlarni ótkeriwboyınsha Oraylıq Shiporġan menen óz-ara tásiri
Sırt el informaciya hám informaciya resurslarini qorg’aw boyınsha májburiy ilajlar, mag’lıwmatlar bazaları hám mag’lıwmatlar tarmaqlarına kiriw májburiy litsenziyalanadigan mámleketlik informaciya resurslariniqorg’awg’a úlken itibar qaratılmaqta. Bunnan tısqarı, programmalıq támiynat ónimlerinen paydalanıw boyınsha litsenziyalang’an xızmetlerdi usınıw.
Ózbekstanda qabıl etilgen " Iskerliktiń ayırım túrlerin litsenziyalaw tuwrısında" g’ı nızam intellektuallıq iskerlik nátiyjelerinen kelip shıg’ıs munasábetlerge daqılı bar emes. Sol sebepli házirg’ı waqıtta litsenziyalaw sisteması joqarıda kórsetip ótilgen iskerlik túrleri ushın sertifikatlastirisw, patent huqıqı, avtorlıq huqıqı hám uqsas huqıqlar tuwrısındag’ı nızamlar, sonıń menen birge, xalıq ara informaciya almasıwında qatnasıwdı tártipke soluvchi nızam hújjetleri menen tártiplestiriledi.
Informaciyalastırıw salasındag’ı iskerliktiń ayırım elementlerin litsenziyalaw máselesi " Informatizatsiya tuwrısında" g’ı nızamda keltiriledi:
• 4-banddiń 4-bandi. Mámleketlik informaciya resurslarini sapalıqáliplestiriw mashqalasın sheshiw ushın mámleketlik shólkemleri menenshártlesiwler tiykarında mámleketlik informaciya resurslariniqáliplestiriwge qánigeliklashgan shólkemler iskerlig’ın litsenziyalawrejimin islep shıg’ıw hám ámeliyatg’a eng’ıziw zárúr;
• 4-banddiń 4-bandi. 11-statiyada usı iskerliktiń ayriqsha qásiyetlerinenkelip shıqqan halda jeke mag’lıwmatlar menen islew salasında litsenziyaiskerlig’ın ámelge asırıw qosımsha huqıqıy tártipke salıwdı talap etedi;
• 3-banddiń 3-bandi. 19 -dizayn, informaciyanı qorg’aw quralları hámjeke mag’lıwmatlardı qayta islew salasında isleytug’ın shólkemler usıiskerlik túrine litsenziya alıwı kereklig’ın aytıp otedi.
Usı statiyalarda litsenziyalaw rejimi Ózbekstan Respublikasınıń nızamhújjetleri menen belg’ıleniwi belg’ılengen.
Texnikalıq sheshimler (oylap tabılg’anlar, nou-xau) den paydalanıwg’aruxsat beriw mámleketlik tárepinen emes, bálki jámáátviy yamasa jalg’ıztártipdeg’ı shaxs tárepinen - iyesiniń yamasa onıń jollamasıg’a qaraytexnikalıq sheshimniń iyesi bolıp, litsenziya shártnaması sıpatındabunday yuridikalıq Su’wret qollanıladı.
Litsenziyalaw zárúriyatın keltirip shıg’aradıg’an informaciya salasınńjoqarıda kórsetilgen ush iskerlig’ıniń bólek ajratılıwını kórip shıg’ıń.
Informaciya texnolog’ıyalarını jaratıw hám qóllaw salasındag’ı iskerlikti litsenziyalaw
Informatizatsiya salasında izbe-iz hám g’alabalıq óndiris ónimleri ushın " Ónim hám xızmetlerdi sertifikatlastiriw tuwrısında" g’ı nızam za’ru’rliáhmiyetke iye. Usı ónimler hám xızmetlerdiń mámleketlik standartlarınasáykeslig’ı belg’ısi menen ónim hám xızmetlerdi markalaw menenbaylanıslı iskerlikti litsenziyalawdı názerde tutadı. Usı Nızam Ónimlerhám xızmetlerdiń mámleketlik reestrida ónimlerdi hám xızmetlerdimájburiy dizimge alıwdı, sonıń menen birge Rossiya Federatsiyasi Mámleketlik kadastridiń litsenziyalaw hám usı reestrni júrg’ıziw rejiminbelg’ılew minnetlemelerin belg’ıleydi.
Avtorlıq huqıqı dóretpeleri menen baylanıslı kompyuter programmalarıhám mag’lıwmatlar bazaların qorg’aw hám olardan paydalanıw " Avtorlıqhuqıqı hám uqsas huqıqlar tuwrısında" g’ı nızam hámde " Kompyuterprogrammaları hám mag’lıwmatlar bazaların huqıqıy qorg’aw tuwrısında"g’ı nızam menen tártiplestiriledi.
Kollektiv mulkni basqarıw jámáátviy tiykarda ámelge asırılg’anjag’daylarda, eger ol rásmiy wazıypalardı orınlaw waqtında jaratılg’anEHM ushın jaratılg’an programma yamasa mag’lıwmatlar bazasına iyelikhuqıqını jumıs beretug’ınnan, sonıń menen birge usı ob'ektlermámleketlik múlkinde bolg’an bolsa, kórkem óner qag’ıydalarına ámeletken halda ámelge asırıladı. " Avtorlıq huqıqı hám uqsas huqıqlartuwrısında" g’ı Nızamnıń 45-statiyası. Múlkshilik huqıqlardı jámáátviybasqarıw kepillikleri avtorlıq huqıqı hám uqsas huqıqlar iyelerineavtorlıq shártnamaları bolmag’an jazba shártnama tiykarında qálegentúrde tapsırıladı.
Kórkem ónerdiń 3-bandi. " Avtorlıq huqıqı hám uqsas huqıqlartuwrısında" g’ı Nızamnıń 45-statiyasında múlk huqıqların jámáátviytiykarda basqaradigan shólkem paydalanıwshılarg’a dóretpeler hámuqsas huqıqlar ob'ektlerinen paydalanıwdıń tiyisli usılları ushınlitsenziyalar usınıs etiliwin názerde tutadı.
Búg’ıng’ı kúnde " Kompyuter programmaların hám mag’lıwmatlarbazaların qorg’aw tuwrısında" g’ı nızamda " Avtorlıq huqıqı hám uqsas huqıqlar tuwrısında" g’ı Nızamnıń usı ulıwma qag’ıydaların islep shıg’ıstiyisli norma joq. " Kompyuter programmaların hám mag’lıwmatlarbazaların qorg’aw tuwrısında" g’ı nızam litsenziyalaw tuwrısında heshqanday mag’lıwmat bermiydi. Usı nızam avtordıń shártnaması hámlitsenziya pitimi menen ajralıp turadı.
Mámleketlik ayırım organlar shaxsiga informaciya texnolog’ıyalarını háminformaciyalashtirishdiń basqa qurallarını jaratıw hám qóllawsalasındag’ı iskerlikti litsenziyalaw, eger usı iskerlik informaciyaqawipsizlig’ın támiyinlewge hám mámleketlik mámleketlik sırların, puqaralardıń jeke sırların, rásmiy sırlardı, mámleketlik sırların qorg’awilajlarını kóriwi zárúr bolsa, jeke informaciyanı qorg’aw yamasamámleketlik apparatıda jasırın sawda mag’lıwmatların qorg’aw.
"Federal húkimet kommunikatsiyaları hám informaciyaları tuwrısında"g’ı nızam, federal húkimettiń baylanıs hám informaciyalastırıw huqıqınıÓzbekstan Respublikası joqarı shólkemleriniń telekommunikatsiyasistemaları hám kompleksların litsenziyalaw hám sertifikatlaw, sonıńmenen birge jabıq sistemalar hám Ózbekstan Respublikası puqaralarımámleketlik shólkemleriniń telekommunikatsiya kompleksları, oraylıqfederal atqarıw etiwshi organlar, shólkemler, kárxanalar, bankler hámbasqa keńseler, olardıń mekemelik tiyislilig’ı hám múlkshilik formasınaqaramastan, Ózbekstan Respublikası aymag’inda jaylasqan.
Usı ónimler almasinuvi (kirip hám import) maydanı informaciyatexnolog’ıyalarını rawajlandırıwdıń hám olardan paydalanıwmashqalasına baylanıslı. Mámlekettiń informaciya qawipsizlig’ıntámiyinlew menen baylanıslı texnolog’ıyalardı kirip etiw huqıqımámleketlik qadag’alawı astında bolıwı kerek. Bul jag’dayda kiriptilitsenziyalaw máselesi dodalanıwı kerek. Informaciya resurslariniqáliplestiriw hám támiyinlew salasında iskerlikti litsenziyalaw
Usı tarawda nızam dárejesinde mámleketlik sırların quraytug’ıninformaciya menen baylanıslı jumıslardı litsenziyalaw qag’ıydalarıtártiplestiriledi. Kórkem óner. " Mámleketlik sırları tuwrısında" g’ı Nızamnıń 27-statiyasında usı jumıslardı orınlaw ushın litsenziya arnawlıekspertiza nátiyjeleri tiykarında hám belg’ıli shártler tiykarında beriledi.
"Rossiya Federatsiyasi húkimeti tárepinen tastiyiqlangan" Mámleketliksırların quraytug’ın informaciyanı isletiw menen baylanıslı jumıslardakárxana, shólkem hám shólkemlerdi litsenziyalaw tuwrısındag’ı Qag’ıyda", " Mámleketlik sırların qorg’aw boyınsha sharalar hám (yamasa) xızmetlerdi usınıw " 1995 jıl 15 apreldeg’ı 333-sanlı sheshiminetiykarınan joqarıda kórsetilgen tarawda litsenziyalaw rejimi bellendi.
Rossiya Federatsiyasidan tısqarıg’a kirip etiletug’ın mámleketlikinformaciya resursları noqatı názeriden xalıq ara informaciya almasinuviiskerlig’ı yamasa Rossiya Federatsiyasi aymag’ina alıp kiritiletug’ınmámleketlik informaciya resurslarini toltırıw boyınsha hújjetlestirilgenmag’lıwmatlar " Xalıq ara informaciya almasinuviga qatnasıwtuwrısında" g’ı Nızamg’a (18-statiya) muwapıq litsenziyalanadılitsenziyalaw rejimi " Xalıq ara informaciya almaslaw boyınsha iskerliktilitsenziyalaw tuwrısındag’ı qag’ıyda" tárepinen belg’ılenedi anovleniem Rossiya húkimeti Iyun 3 jıl, 1998 564-sanlı.
Informaciya resurslarini qarıydarlar ushın litsenziyalaw boyınshainformaciya xızmetlerin
Usı ilajlar paydalanıwshılarg’a olardıń huqıqıy huquqlarına hám kiriwboyınsha mag’lıwmatlardıń kategoriyalarına muwapıq informaciya beriwmenen baylanıslı.
Mag’lıwmatlardıń iyesi yamasa kepillikine muwapıq mámleketlik emesshólkem tárepinen ámelge asırilmasa, litsenziyanı talap etiw sheklengenhalda informaciyanı qayta islew hám támiyinlew bolıp tabıladı. Bul, mısalı, kadastrga, kataloglarg’a, hár qanday monıtoringga tiyisli bolıwımúmkin.
Puqaralar haqqındag’ı mag’lıwmattı jıynaw, qayta islew hám sıpatlamaberiw sıyaqlı jeke xızmetlerdiń bunday túri statistikalıq esabat hámanaliz etiw ushın emes, bálki, eger bul usı iskerlikti ámelge asırıwshıshaxsdiń huqıqıy huquqı menen tuwrıdan-tuwrı baylanıslı bolmasa, litsenziyanı talap etedi.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasinń 24-statiyasına qaray shaxsdińjeke turmısı tuwrısındag’ı informaciyanı onıń razılıg’ısız toplaw, saqlawhám tarqatıwg’a jol qoyılmaydı. Jaratılg’an jeke mag’lıwmatlar bazalarıjıynaqdıń maqsetlerine qatań ámel qılıwları kerek hám og’an basqatúrdeg’ı xızmetlerdi kórsetiwde tek belg’ıli bir shaxsdiń máplerine qaratilishi kerek. Litsenziyalaw organı xızmetlerdi usınıw ushın zárúrbolg’an jeke mag’lıwmatlardıń minimal mug’darın, informaciyanı qorg’awzárúr ekenlig’ın, onı toplaw hám jańarıwdıń ayırım texnolog’ıyalıqtáreplerin, sonıń menen birge, jeke mag’lıwmattı maqsetli isletiwboyınsha minnetlemelerdiń atqarılıwın baqlawı kerek.
Informaciyalastırıw salasındag’ı iskerlik salasınń analizi informaciya hámxalıq ara informaciya almasınıwın bizge aylantıradıg’an informatizatsiya salasında litsenziyalaw boyınsha iskerliktiń tiykarg’ı bag’darları sıpatındaajıratıwg’a múmkinshilik beredi.
Informaciya qawipsizlig’ı iskerlig’ın litsenziyalaw
"Informaciyalastırıw tuwrısında" g’ı nızam informaciyanı qorg’awdıshólkemlestiriw, texnikalıq qurallar, informacion-telekommunikatsiyasistemaları hám kompleksların qayta islew, saqlaw hám ayırbaslawdajasırın informaciyanı qorg’awdıń ulıwma nızamlı talaplarını belg’ıleydihám jasırın mag’lıwmatlardı qorg’aw boyınsha ilajlardı ámelge asırılıwınqadag’alaw etedi. Sonı atap ótiw kerek, Nızam, eger og’an kiriwmúmkinshilig’ı sheklengen bolsa, qorg’aw ob'ekti sıpatında mámleketlikhám jeke informaciyalardı ajratmaydi.
Bunnan tısqarı, nızam mámleketlik hám huqıqıy dárejede elektron cifrlıqollardı informaciyanı ruxsatsız túrde buzıw yamasa almastırıwdanqorg’aw quralı sıpatında, sonıń menen birge, jiberiwshi hám qabıletiwshiniń haqıyqıylıg’ın tastiyiqlaytug’ın qural sıpatında belg’ıleydi. 5-statiyag’a qaray " avtomatlastırılgan informaciya hámtelekommunikatsiya sistemaları arqalı saqlanatug’ın, qayta islengen hámuzatılatug’ın hújjettiń yuridikalıq kúshi elektron cifrlı qolmenentastiyiqlanishi múmkin". Usınıń menen birge, " elektron cifrlı qoldıńhuqıqıy kúshi avtomatik sistemada ámeldeg’ı bolg’an qollardıidentifikaciyalawdı támiyinleytug’ın programmalıq támiynat hámprogrammalıq qurallar ámeldeg’ı bolsa hám olardı qóllawdıń ornatılg’anrejimi gúzetilgen bolsa, qabıl etiledi".
" Informaciyalastırıw tuwrısında" g’ı Nızamnıń 19 -statiyasındainformaciya qawipsizlig’ın támiyinlew qurallarını proektlash hám óndirismenen shug’ıllanatug’ın shólkemler ushın litsenziya alıw minnetlemesibelg’ılep qoyılg’an.
Sonı atap ótiw kerek, 21-statiyanıń 3-bandiga muwapıq informaciyanıqorg’aw talaplarıg’a ámel etiliwin baqlaw, arnawlı informaciyanı qorg’awqurallarını isletiw, sonıń menen birge sheklengen mag’lıwmatlarg’a iyebolg’an informaciya sistemalarını quraytug’ın informaciya sistemalarınıshólkemlestirilgen qorg’aw ilajların támiyinlew mámleketlikshólkemlerine mámleketlik emes strukturalar.
Sonday etip, Ózbekstan Respublikasında informaciyanı qorg’awiskerlig’ın mámleketlik tárepinen litsenziyalaw sisteması mámleketlikinformaciya qorg’aw sistemasınıń ajıralmaytug’ın bóleg’ı esaplanadı.
Kriptografik usıllar menen informaciyanı qorg’aw salasındag’ı májburiymámleketlik litsenziyalaw, sonıń menen birge, mámleketlikshólkemleriniń texnikalıq quralları hám jaylarında informaciyanı to'sish ushın elektron ásbaplardı anıqlaw salasında " Húkimet iskerlig’ınińayırım túrlerin litsenziyalaw tuwrısında" g’ı Ózbekstan RespublikasıHúkimetiniń 1994 jıl 24 dekabrdeg’ı 1418-san sheshimi menen kiritilgen. Usı Qarar litsenziyalaw mexanizmın shólkemlestirilgen-huqıqıyformasına, atap aytqanda fizikalıq shaxslarg’a qaramastan, usı iskerliktińbarlıq sub'ektlerine ózleriniń tábiyatına hám jasırın dárejesine qaray, informaciyanı kriptografik qorg’aw salasındag’ı barlıq iskerliktilitsenziyalawdı keńeytiredi.
Litsenziyalanadigan informaciyanı qorg’aw salasındag’ı iskerlik dizimi:
Informaciyanı qorg’awdıń texnikalıq quralları (TCOI) sertifikatlash sınaqları, informaciyanı qorg’awdıń texnikalıq quralları, informaciyanıqorg’aw ilajlarınıń natiyjelilig’ı monıtoring’ı texnikalıq quralları, qorg’awlang’an informaciyanı qayta islew programmaları, qawipsizliktalapları ushın programmalıq támiynat, informaciyanı qorg’awprogramması, informaciya qawipsizlig’ı monıtorıń programmaları.
Informaciyalastırıw sistemaları, avtomatlastırılgan basqarıw sistemaları, baylanıs hám mag’lıwmatlar uzatıw sistemaları, qorg’aw etiletug’ıninformaciyanı qabıllaw, uzatıw hám qayta islew ushın texnikalıqqurallar, usı mag’lıwmattı qayta islemeytug’ın texnikalıq qurallar hámsistemalar sertifikatlaniwi, lekin olar qayta islengen (tarqatadıg’an) jaylarda jaylasqan; informaciya qawipsizlig’ı hám informaciyaqawipsizlig’ın baqlaw boyınsha jollamalar hám normativ hújjetlertalaplarıg’a muwapıqlıg’ı ushın qorg’awlang’an informaciyanı óz ishinealg’an sóylesiwlerdi aparıwg’a mólsherlengen jaylar olardıń sistemaları, úskeneler hám jaylar.
- qáwipsizlik etiletug’ın tábiy resursların islep shıg’ıw, óndiris, satıw, montaj etiw, jumısqa túsiriw, montaj etiw, remontlaw, texnikalıq xizmetkórsetiwdiń texnikalıq qurallarını, informaciyanı qorg’aw ilajlarınıńnatiyjelilig’ın baqlawdıń texnikalıq qurallarını, informaciyanı qayta islewushın qorg’awlang’an programmalıq támiynattı, informaciyanı qorg’awprogrammalıq támiynatını, informaciya qawipsizlig’ın támiyinlewprogrammalıq támiynatını islep shıg’ıw.
- Yon elektromagnit nurlanıw hám pikaplarda (PEMIN) Tsoi boyınsha arnawlı tekserisler ótkeriw. –
Qorg’awlang’an versiyada ob'ektlerdi proektlash.
- usı dizimde keltirilgen iskerlik túrleri boyınsha informaciyanı qorg’awsalasındag’ı kadrlardı tayarlaw hám qayta tayarlaw.
Litsenziyalanadigan informaciyanı qorg’aw salasındag’ı iskerlik dizimi:
Joqarıda kórsetilgen litsenziyalaytug’ın shólkemlerdń informaciyaqawipsizlig’ı salasındag’ı iskerlig’ı tómendeg’ı printsplar tiykarında ámelgeasırıladı:
- Ámeldeg’ı nızam hám qag’ıydalarg’a ámel qılıw.
- mámleketlik sırın yamasa basqa jasırın mag’lıwmatlardı isenimliqorg’awdı támiyinlew.
- Jeke iskerlik hám davolanishga ajıratılg’an jantasıw.
- litsenziatga nızam hújjetleri hám informaciyanı qorg’aw salasındag’ıbasqa qag’ıydalar talaplarını orınlaw boyınsha minnetlemelerdi júklew.
- talapnama beretug’ınlar hám litsenziatlardiń kásiplik tayınlıq, normativ-stilistik, texnikalıq hám texnolog’ıyalıq úskeneler, rejimtalapları talaplarıg’a muwapıqlıg’ı, talapnamalardıń májburiy ekspertizasiprocessinde tekserilayotgani hám litsenziat iskerlig’ı mudamg’ı monıtorıńetiliwi.
- litsenziatga berilgen huqıqlar hám kepilliklerdiń anıq belg’ıleniwi, sonıńmenen birge FAPSI menen óz-ara munasábetler mexanizmı.
- litsenziyalar hám sertifikatlar beriw, olardı dizimden ótkeriw, toqtatıwhám bıykarlawdı oraylastırıw.
- Joqarıdag’ı principler sheńberinde litsenziyalaw hám sertifikatlastiriw sistemalarınıń bar ekenlig’ı hám ashıqlıg’ı. Neg’ızi informaciyanı qorg’aw salasında iskerlikti litsenziyalawtómendeg’ılerdi óz ishine aladı:
- litsenziyalar beriw - litsenziyalaw, litsenziya beriw hám beriw, litsenziyalardı qayta rásmiylestiriw ushın arzanı kórip shıg’ıw; talapnama beretug’ınnıń arnawlı ekspertizasini ótkeriw; - kárxana basshıı yamasa litsenziyalanadigan iskerlikti basqarıw ushınkepillik bergen shaxslardı sertifikatlash;
- ónimniń texnikalıq ekspertizasini ótkeriw. Nátiyjede informaciyanı qorg’aw iskerlig’ın litsenziyalaw máselesin kóripshıg’ıw tómendeg’ı hallardı atap ótiwi kerek:
- informaciyanı qorg’aw salasında litsenziyalaw májburiy bolıp tabıladı.Bul jerde informaciyanı qorg’aw iskerlig’ın ámelge asırıw ushın onıámelge asırıw huqıqını alıw kereklig’ın esta saqlaw kerek. Tiyisli ilajlartiyisli reglamentda listing sıpatında kiritilgen.
- litsenziyadan ótken yuridikalıq hám fizikalıq adamlardıń informaciyanıqorg’aw salasındag’ı iskerlig’ı qadag’an etiledi.
Informaciyanı qorg’aw salasında iskerlikti ámelge asırıw huqıqınıalmag’an hám belg’ılengen tártipti buzgan halda orınlawdı dawamettiretug’ın sub'ektler nızamg’a qarsı iskerlik menen shug’ıllanadılar. Bunday sub'ektlerge salıstırg’anda ámeldeg’ı nızam hújjetlerinde názerdetutılg’an sanktsiyalar qollanılıwı múmkin.
Xalıq ara informaciya almasinuv iskerlig’ın litsenziyalaw
Kórkem óner boyınsha. " Xalıq ara informaciya almasıwında qatnasıwtuwrısında" g’ı Nızamnıń 18-statiyası Rossiya Federatsiyasida baylanıshám informaciyalastırıw salasında litsenziyalaw túrlerinen biri xalıq arainformaciya almasıwı boyınsha iskerlikti litsenziyalaw.
Xalıq ara almasinuv iskerlig’ıne tómendeg’ıler kiredi:
- mag’lıwmatlardı toplaw, qayta islew, saqlaw hám uzatıw, sonıń menenbirge xalıq ara informaciya almasıwında hújjetlestirilgen informaciyahám informaciya resurslarınan paydalanıw; xalıq ara informaciya almasıwı maqsetinde hújjetlestirilgen informaciyahám informaciya ónimlerin jaratıw;
- hújjetlestirilgen informaciyanı, informaciya resurslarini, informaciyaónimlerin alıw;
- informaciya xızmetlerin usınıw.
Xalıq ara informaciya almaslaw iskerlig’ın litsenziyalaw maqseti mámleketlik informaciya resurslarini Ózbekstan Respublikası aymag’indan sırtda nızamg’a qarsı alıp shıg’ilıwınıń aldın alıw hám mámleketlik informaciya resurslarini toltırıw ushın ajıratılg’an ÓzbekstanRespublikası sub'ektlaridiń federal byudjeti hám byudjet qarjılarıdanpaydalanıwdı baqlawdı támiyinlewden ibarat.
Xalıq ara informaciya almasinuvi ob'ektleri: hújjetlestirilgeninformaciya, informaciya resursları, informaciya ónimleri, informaciyaxızmetlerin hám xalıq ara informaciya almasinuvi quralları.
Joqarıda aytıp ótilgen Nızamg’a muwapıq xalıq ara informaciyaalmasinuvi ob'ektleri tek mámleketlik byudjeti qarjıları ushın islepshıg’arılg’an yamasa satıp alıng’an mámleketlik múlki bolıp tabıladı.
Nátiyjede, xalıq ara informaciya almasinuvi ushın litsenziyanı dizimdenótkeriw tuwrısındag’ı munasábetler litsenziyanı beretug’ın organ - litsenziat emes, bálki tek bir qatar sub'ektlerge tásir etedi; litsenziat - litsenziya alg’an shaxs, lekin mámleketlik informaciya resurslarinibasqarıwshı hám mámleketlik sıpatında múlk iyesi bolg’an organ. Sondayetip, xalıq ara informaciya almasinuvi ushın yuridikalıq shaxs bolmag’anhalda iskerlik júrg’ızeyotgan shaxsdiń litsenziyalanıwshılar sanıg’aqosılıwı kelesinde litsenziya beretug’ınnıń tiyisli mámleketlik organımenen aldınan shártlesiwin talap etedi.
Xalıq ara informaciya almasıwı salasında iskerlikti litsenziyalaw ushıntiykar litsenziat kandidati ushın mámleketlik organınıń rozilig’ı bolıwıhám jazba túrde tastiyiqlangan bolıwı hám, qag’ıyda jol menende, shártnama bolıwı kerek.
Usı sistemanıń islewi nátiyjesinde mámleketlik informaciya resurslarini Ózbekstan Respublikası aymag’indan sırtda nızamg’a qarsı alıp shıg’ıpketiw qadag’an etiledi hám mámleketlik informaciya resurslarinijaratılıwma hám olardı toltırıwg’a sarplanadıg’an mámleketlik qarjılarınúnemlew imkaniyatın beretug’ın hújjetlestirilgen informaciyanı alıpkiriwdi mámleketlik tárepinen tártipke salıwg’a jol qóyıladı.
Qadag’alaw sorawları:
1. Litsenziyalaytug’ın iskerlik neni ańlatadı?
2. Litsenziyanı qaysı kepillikli organg’a beriw múmkin?
3. Kárxananı sertifikatlash neni ańlatadı?
4. sertifikat neni ańlatadı?