Ki -13 -19 (C) Guruh talabasi Do’stmurodov Sherzodning Operatsion tizimlar fanidan tayyorlagan 3 – Mustaqil ishi

KI -13 -19 (C) Guruh talabasi Do’stmurodov Sherzodning Operatsion tizimlar fanidan tayyorlagan

3 – Mustaqil ishi.

Chastota modullilik, mobillilik, xavfsizlik tamoyillari va boshqalar.

Re’ja:

1. 
   Chastota modullilik
   
2. 
   Mobillilik tamoyillari
   
3. 
   Xafsizlik tamoyillari
   

Kompyuter resurslarini va ma’lumotlarni muvofiqlashtiradigan va boshqaradigan dasturiy ta’minotning asosiy qismi yoki, dasturlarning bajarilishini boshqaradigan va tizimning resurslarini taqsimlash, rejalashtirish, kirish-chiqishni va ma’lumotlarni boshqararish kabi vazifalarni ta’minlaydigan dasturiy vosita. Garchand operatsion tizimlar ko‘proq dasturiy bo‘lsalar ham, biroq, qisman apparat vositalari qo‘llanishi ham mumkin. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga:

fayl tizimini boshqarish (yozish, o‘zgartish, fayllardan nusxa ko‘chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish);
dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta’sirni tutib olish va h.q.);
xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma’lumotlar butligi nazorati va h.k.);
foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o‘qish, axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.) kiradi.
Bundan tashqari operatsion tizimlar, kompyuterlarni turli rusumdagi tarmoqlardan – mahalliy tarmoqlardan global koorporativ tarmoqlargacha, shu jumladan, Internet tarog‘idan erkin foydalanishni boshqaradi. Operatsion tizimga misollar – MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris va boshqalar. Keling ularning ayrimlariga qisqacha to’xtalib o’tsak:
Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning dvigatelini qanday qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish, ma’lum o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi axborotni o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan ikkinchisiga faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan amalni bajarish uchun ham (fayl – budiskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot tashuvchidagi axborotlar to‘plami)diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga tushirish, ularning ijrosini tekshirish,disklardagi fayllarni joylashtirish, jadvallaridan axborotni izlash hamda ularga ishlovberish va hokazolar bo‘yicha minglab amallarni bajarish lozim bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli murakkablashadi:
• disketalarning o‘nga yaqin formatlari mavjud va operatsion tizimi ularning hammasi bilan ishlay olishi kerak. Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak;
• disketalarda fayl ma’lum bir maydonni egallaydi, foydalanuvchi aynan qaysi uchastkalar ekanligi haqida hech narsani bilmasligi kerak. Fayllarni joylashtirish jadvallarga xizmat ko‘rsatish, ulardan axborot izlash, disklarda fayllar uchun joy ajratish bo‘yicha barcha ishlar operatsion tizimi tomonidan bajariladi va foydalanuvchi bular haqida hech narsa bilmasligi mumkin.
Nusxa ko‘chirish dasturi ishlayotgan paytda turli xildagi vaziyatlar, masalan, axborotni o‘qish yoki yozish vaqtida uzulishlar, buzilishlar, nusxa ko‘chirilayotgan fayl uchun disketada joy bo‘lmay qolishi va hokazolar kabi holatlar ro‘y berishi mumkin.
Mana shunday barcha vaziyatlar uchun tegishli xabarlar va to‘g‘rilovchi harakatlarni hisobga olib qo‘yish kerak (masalan, 4-ilovaga qarang).
Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan interfeysni taqdim etadi.
Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion tizim tezkor xotiraga hamma dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha turli harakatlarni bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi.
HFX ni taminlash asoslari.
Xavfsizlik umumiy nazariyasining tuzilishida asoslar va usullar ko’rilayotgan sohadagi aloqalar to’g’risida to’liq tasavvur qilishda metodologik ahamiyatga ega.
Asos - xavfsizlikni taminlash asoslari, usullari mantiq hamda dialektikaga xos umumiy usullarga tegishli bo’lmay, maxsus va ayrim usullardan hisoblanadi.
Usul - eng umumiy qonuniyatlarni bilish orqali maqsadga erishish yo’lidir.
Xavfsizlikni taminlash choralari, bu – usullarni va asoslarni amaliy, tashkiliy, moddiy gavdalantirib amalga oshirishdir.
Xavfsizlikni taminlash choralari, bu – usullarni va asoslarni amaliy, tashkiliy, moddiy gavdalantirib amalga oshirishdir.
Xavfsizlikni taminlash choralari, bu – usullarni va asoslarni amaliy, tashkiliy, moddiy gavdalantirib amalga oshirishdir.
Usullar va asoslar o’zaro bog’liqdir.
Asoslar, usullar, choralar xavfsizlikni ta’min etishdagi mantiqiy pog’onadir. Ularni tanlab olish faoliyatning aniq sharoitlariga, xavfning darajasiga va boshqa mezonlarga bog’liq.
Xavfsizlikni taminlash yo’llari ko’p.
Ularni belgilariga qarab bir necha sinfga ajratish mumkin : yo’naltiruvchi, tashkiliy, boshqaruv, texnik,
Yo’naltiruvchi belgilari:
Yo’naltiruvchi belgilari:
blokirovkalash,
vakuumlash,
germetiklash,
masofadan boshqarish,
mahkamlash,
to’siqlar orqali himoyalash,
ojiz zveno qo’llash,
siqilgan havo qo’llash,
harakatlarni sekinlashtirish.
Texnik belgilari:
Texnik belgilari:
vaqt bilan himoyalash,
axborot (ma’lumotlar),
zahiralash,
mos kelmaslik,
me’yorlash,
xodimlar tanlash,
ergonomiklik.
Tashkiliy belgilari
Tashkiliy belgilari:
moslik,
nazorat,
qarshi aloqa,
javobgarlik,
rejalilik,
rag’batlantirishlar,
samaradorlik,
boshqarish.
Me’yorlash tamoyili
Insonni turli xavflardan qutqarish maqsadida xavfli va zararli faktorlarning kelib chiqishini oldini olish.
Ma’lumot berish ta’moyili
Ishchiga ish davrida xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha yo’l – yo’riqlar, ko’rsatmalar berishga asoslangan. Bunga kurs o’qishlari, yo’riqnomalar o’tish, xavfsizlik belgilari, ogohlantiruvchi belgilar va boshqalar kiradi.
Xafsizlikni taminlash usullari
Xavfsizlikni taminlashga quyidagi usullar orqali erishiladi:
HFX to’g’risida tushuncha.
HFX uslubiy va boshqaruv masalalarining xavfsizlik darajasi va «T(tavakkal)»ga ob’ektiv ta’siri katta. HFX boshqarilishida inson-muhit tizimi tushuniladi. HFXni boshqarish ob’ektiv xavfli holatdan kam xavfli holatga o’tkazishdir. Bunga iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiqlik shartlariga amal qilinadi.
Mehnat jarayoni davrida xavfsizlikni ta’minlash uslublarini 3 guruhga ajratamiz :
a) gomosfera va nososferani fazoviy va vaqt bo’yicha ajratib kuyish, buni hal qilish uchun masofadan boshqarish, avtomatlashtirish, rabotlashtirish vositalari yordamidan foydalaniladi;
b) xavflarni yo’qotish yo’li bilan noksosferani me’yorlashtirish. Bu usulga ishchilarning shovqin, gaz, changdan jarohatlanishidan saqlovchi shaxsiy va birgalikdagi himoya vositalarini qo’llashi kiradi;
d) bu usul ishchilarni tegishli muhitga moslashtirishga, ularni himoyalash darajasini ko’tarishga yo’naltirilgan har xil vositalar va usullar: kasbiga qarab tanlash, ruhiy ta’sir va (shaxsiy) himoya vositalari qo’llashni o’z ichiga oladi. Amalda esa yuqorida aytilgan usullar birgalikda qo’llaniladi.


Foydalanilgan Adabiyotlar ruyxati:

Internet saytlari:

1. www.google.uz
2. www.infoman.uz
3. www.tuit.uz
4. www.ziyonet.uz