Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

Displey 

ekranidan 

tasvir 

aksini 

qabul 

qilish 

xususiyatlari.

Insonning  ko’rish  tizimi,  displey  ekranidagi  rasmlarni 

ko’rishga  yomon  moslashgan  ekan.  Million  yillar  mobaynida  ular  aks 

etgan  yorug’likdagi  predmetlarni  ko’rishga  moslashib  kelgan.  Va  bu 

evolyutsiya  natijasida  primat-maymunlar  va  insonlar  mukammal  rangli 

ko’rish xususiyatiga ega bo’lganlar, sariq bananni va zarg’aldoq apelsinni 

yashil  rangli  daraxtlar  fonida  bemalol  ajrata  oldilar,  lekin  na  banan,  na 

apelsin  va  yashil  burglar  yaltillamaydi,  ular  quyosh  nurining  aksida 

ko’rinadilar  xolos.  Shuni  xam  eslatib  o’tish  kerakki,  elektromagnit 

to’lqinlarning  380-760  nm  diapazondagi,  ya`ni  ko’rinadigan  spektridagi 

monoxromatik  nurlanishni  turli  uzunlikdagi  to’lqinlariga  insonning  ko’zi 

turli  xildagi  yorug’lik  sezgilariga  egadir.  Infraqizil  (>  760  nm)  va 

ultrabinafsha. 

(<  380  nm)  nurlarni  inson  ko’zi  ko’rmaydi.  Ko’zning  eng  yuqori 

sezgirligi kunduzi quyosh nurlanish xarakteristikasining maksimal spektri 

(550  nm  -bu  yashil  rang)  ga  to’g’ri  kelib,  uzoq  vaqt  odamzot  ko’zining 

tarqoq quyosh nuriga moslashuvi natijasidir. 

Elektron-nurli  trubkaning  paydo  bo’lishi  insoniyat  uchun  ulkan 

muammolar  xam  keltirib  chiqardi,  chunki  tasvir  ekranning  yoritilganligi 

oqibatidir,  ya`ni  yorug’lik  manbai  bo’lmish  displeyga  qarash  kerak. 

Insonning ko’zi yorug’likning intensivligiga ko’z qorachig’ining diametri, 

xamda to’rpardaning sezgirligi o’zgarib moslashsada, bu juda xam ko’rish 

uchun  og’irdir.  Boshqa  tarafdan,  foydalanuvchi  ish  jarayonida  ekrandan 

qog’ozga  va  aksincha  nigoxini  olib  o’tishi  kerak,  kun  davomida  ko’zlar 

---

 

 

486 

yuz,  ming  marta  bir  turdagi  o’qishdan  ikkinchisiga  moslashadi,  bu  o’z 

yo’lida  o’rtacha  og’irlikni  yuzaga  keltiradi.  Shuni  qayd  etish  lozimki, 

qadim  zamonlarda  paydo  bo’lgan  yozuvlar  insonning kitob  o’qishqga  va 

rasmlarni tomosha qilishiga mo’ljallanmagan ko’rish tizimiga zid bo’lgan 

bo’lsada,  fiziologik  nuqtai  nazardan  bananni  anglashdan  farq  qilmaydi. 

Lekin  ekrandan  matnni,  jadvalni,  chizmalarni  o’qish,  shu  narsalarni 

qog’ozdan o’qishdan nafaqat yorug’lik manbaidan aks etilgan yorug’likka 

moslashish,  balki  ko’rish  analizatoriga  salbiy  ta`sir  ko’rsatadigan  boshqa 

tomonlari  bilan  ta`sir  ko’rsatadi.  Xususan,  displeydan  foydalanganda, 

operator butunlay displeyning qanday joylashganiga bog’liqdir, varaqdan 

axborotni qabul qilishda esa o’quvchi o’ziga mos xolatni oson topa oladi, 

yana qog’ozdagi matn o’zgarmas bo’lsa, ekrandagisi elektron nurni ekran 

yuzasida aks etish jarayonida yangilanib turadi. 

Yangilanishning aytarli kichik chastotasi tasvirni lipillashini yuzaga 

keltiradi. Nixoyat, monitor operator diqqatini o’ziga uzoq bog’lab qo’yadi, 

bu  esa  ko’zning  va  ko’z  ichi  muskullarining  uzoq  vaqt  qo’zg’almas 

xolatda bo’lishiga olib keladi, ular esa doimo dinamik tartibda, xarakatda 

bo’lishga mushtoq. Bu esa ularni susayishiga olib keladi. 

Kompyuterda uzoq vaqt ishlash kuchaygan diqqatni talab qiladi, bu 

foydalanuvchining  ko’rish  tizimiga  ortiqcha  yukdir.  Ko’rish  toliqishi 

(ko’rish  astenopiyasi)  rivojlanadi,  yaqindan  ko’rish,  bosh  og’rig’i, 

jizzakilik,  asabning  toliqishi  va  stress  kasalligining  yuzaga  kelishiga 

sababchi bo’ladi.  

Yuqorida  keltirilgan  displey  ekranining  xususiyatlari  xamda 

operator  ishlashining  o’ziga  xosligi  ko’rish  apparatning  charchashiga 

aytarli  darajada  ta`sir  ko’rsatadi.  Shuni  ta`kidlash  darkorki,  ko’rish 

noqulayliklari  nafaqat  elektron-nurli  trubkali,  suyuq  kristalli  va 

gazrazryadli  displeylarda,  balki  boshqa  fizikaviy  omillar  asosida 

tayyorlangan  displeylarda  xam  uchrashi  mumkin.  Bu  avvalambor  ko’rish 

parametrlari  va  ish  joyining  yorug’lik  sharoiti  noto’g’ri  tanlanganligiga 

bog’liqdir.  Izlanishlarning  ko’rsatishicha,  displeyning  aloxida  tanlangan 

texnik  parametrlari  na  ularda  ishlash  qulayligini  na  samaradorligini 

oshiradi.  Ularning  yangi  davlat  standartlariga  kirgan  optimal  va  yo’l 

qo’yilgan  qiymatlarigina  axamiyatga  egadir,ya`ni  ko’rish  parametrlari  va 

ularda  ishlash  sharoitlariga  qo’yiladagan  talablar:  yorug’likka, 

yorug’likning  tarqalishiga,  kontrastligiga,  tasvirning  lipillashi  va 

titrashiga,  geometrik  va  noto’g’ri  chiziqli  buzulishlarga,  tashqi 

yoritilganlikka  va  x.k.  Ko’rish  sharoitini  yaxshilash  muammolarini 

ta`minlash  ko’p  jixatdan  ko’rsatilgan  talablarni  bajarishga  bog’liqdir. 

---

 

 

487 

Shuning  uchun  36-jadvalda  ko’rish  parametrlarining  me`yoriy  qiymatlari 

berilgan bo’lib, ularga rioya qilish xalqaro me`yorlarga mos keladi.