126
9-jadval
Izoh: Lampalarning harf belgilari: N - cho'g'lanuvchi, L-
lyuminissent. Cho'g'lanuvchi lampalar uchun V - vakuumli, g - qo'sh
spiralli, G — gaz to'ldirilgan. Lyuminissent lampalar uchun D ~ kunduzgi
yorug'lik, S — rang uzatishi yaxshilangan, B — oq rangli.
Bu formuladan amalda foydalanish imkoniyatini tug'dirish uchun,
unga zapas koeffitsiyent k ni kiritamiz va r ni H/cosα bilan almashtiramiz,
unda,
E = I α .cos
2
α /(k.H)
ni hosil qilamiz, bunda, N — ishchi yuza ustiga osilgan
lampaning balandligi. Yorug'lik kuchining taqsimlanishi haqidagi
ma'lumotlar ma'lumotnomalarda berilgan bo'ladi.
Agar o'lchanayotgan yuzaga bir necha lampaning yorug'ligi
tushayotgan bo'lsa, unda har bir lampa uchun alohida hisob olib boriladi
va ularning arifmetik yig'indisi yoritishni belgilaydi.
Solishtirma quvvat usuli (Vatt-usuli) eng sodda usul hisoblansada,
Cho 'g'lanuvchi lampalar
Lyuminissent
lampalar
Turi va
quvvati
127 V
220 V
Nuri
va
quvv
ati
220 V
Nur
oqimi
,1m
Nur
be-
rish
da-
rajasi
lm/Vt
Nur
oqimi,
1m
Nur
beri
sh
dara
jasi,
lm/
Vt
Nur
oqimi
, Lm
Nur
berish
darajasi
lm/Vt
NV- 15
135
9,0
105
7,0
LDS
20
820
41,0
NV-25
260
10,4
120
8,8
LD20
920
46,0
NB-40
490
12,2
400
10,0
LB20
1180
59,0
NBK-
40
520
13
460
11,5
LDS
30
1450
48,2
NB-60
820
13,7
715
11,9
LD30
1640
54,5
NB-
100
630
16,3
1450
14,5
LB30
2100
70,0
NG-
150
300
16,3
2000
13,3
LBS4
0
2100
52,5
NG-
200
200
16
2800
14,0
LD40
2340
58,5
NG-
300
950
16,5
4600
15,4
LB40
3000
75,0
NG-
500
100
18,2
8300
16,6
LDS
80
3560
44,5
NG-
700
—
—
13100
17,5 LD80 4070
50,8
127
yetarlicha aniqlikdagi ma'lumot bera olmaydi, shuning uchun bu usuldan
taxminiy hisoblash vaqtida foydalanish mumkin.
Bu usul har bir lampa bilan sarioat xonalarida normalangan yoritish
yaratilishini aniqlash imkoniyatini beradi.
P
1
=P
2’
S/N,
bunda, Pi — bitta lampaning quvvati, Vt; P
2
~ solishtirma quvvat,
Vt/m; S — xonaning yuzasi; N — yoritish qurilmasidagi lampalar
Solishtirma quvvat miqdori yoritilish darajasi, xonaning yuzasi,
lampaning osilgan balandligi va tipiga asoslangan holda jadvallarda
benladi.
VI.8. Tabiiy yoritish normalari
Sanoat korxonalarini yuqoridan va kombinatsiya usulida tabiiy
yoritish yon tomondan yoritishga qaraganda ham mukammal, ham bir
tekisda yoritishni ta'minlaydi. Yon tomondan yoritishning o'zi qolgan
hollarda yoritilish darajasida ancha farq kuzatiladi, ya'ni yorug'lik
derazalar yaqinida yuqorii sex ichkarisida esa past bo'ladi. Bu farq uskuna
jihozlarining to'sishi bilan yana ham ortadi.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish xonalarini yoritilganligini
baholash uchun tabiiy yoritilish koeffitsiyenti kattaligi qarab belgilash
qabul qilingan. Tabiiy yoritilish koeffitsiyenti tashqariga qaraganda xona
ichkarisining yoritilganligi necha marta kamligini o'rsatadigan nisbiy
kattalikdir. U foizlarda ifodalanadi va quyidagi formula bo 'yicha
aniqlanadi:
%,
100
t
i
E
E
e
bunda, e — tabiiy yoritilish koeffitsiyentining foizlarda ifodalangan
kattaligi; E
i
va E
t
— binoning ichkarisida va tashqarisida bir vaqtda
o'lchangan yoritilish darajalari. Tabiiy yoritilish koeffitsiyenti kunning
vaqti va boshqa sabablardan tabiiy yoritish o'zgarishiga bog'liq bo'lmaydi.
QMQ 2.01.05-98 gigienik normalan ishmng aniqligi va yoritish
turiga qarab talab qilinadigan tashqi yoritilish koeffitsiyentining kattaligini
belgilaydi (10-jadval).
128
Ishlab chiqarish xonalaridagi belgilangan tabiiy
yoritilish koeffitsiyentining qiymati
10-jadval
Ish
Xonada bajariladigan ishlar
Tabiiy yoritilish
koeffitsiyenti
normalari
Razr
yadi
Aniqlik bo'yicha
Obyektni
ng
farqlanish
kattaligi,
mm
Yuqori
va
kombi
natsiya
yoritis
h-da,
o'rtach
a
Yon
tomon
dan
yoritis
hda,
minim
al
I
Alohida aniq
ishlar
0,1 va
undan
kam
10
3,5
II
Yuqori
aniqlikdagi ishlar
0,1 dan
ortiq 0,3
gacha
7
2
III
Aniq ishlar
0,3 dan
ortiq
1 gacha
1,5
IV
Kam aniqlikdagi
o'* dan
ortiq
10 1
gacha
3
V
Qo'pol ishlar
10 dan
ortiq
2
0,5
VI
Ayrim
detallarniajratma
sdan ishlatish
-
1,5
0,5
VII
Ishlab chiqarish
jarayoni kuzatib
turiladigan ishlar
-
1
0,25
VIII Ombordagi
ishlar
-
0,5
0,1
129
10-jadvaldan ko'rinib turibdiki, aniqlik darajasi bo'yicha ish
xarakterini belgilashda obyekt kattaligining farqlanishi, masalan,
detallarning tirnalish va g'ovakligi, tirnalish va chiziqlarning yo'g'onligi
kabilariga asoslaniladi. Normalar yuqoridan va kombinatsiyali yoritishga
nisbatan tashqi yoritilish koeffitsiyentining talab qilinadigan kattaligini
belgilaydi, chunki yoritishning bu turlarida, yuqorida ko'rsatilgandek, nur
oqimi bir tekis taqsimlanadi. Yon tomondan yoritishning minimal tashqi
yoritish koeffitsiyentining, ya'ni derazalardan eng uzoqdagi koeffitsiyent
kattaligini normalashda talab etiladiganlarga qaraganda tashqi yoritish
koeffitsiyentining bu qiymatlari ancha yuqori; bo'ladi, shuning uchun
yoritiladigan zonalarda yomonroq bo'ladi.
Binodan foydalanish jarayonida sexdagi yoritilganlik darajasi ancha
pasayishi mumkin, chunki oynalangan yuzalarning ifloslanishi oqibatida
ularning yorug'likni o'tkazish rkoeffitsiyenti kamayadi; devorlar va
shiftlarning ifloslanishi ham ularning nur qaytarish koeffitsiyentini
kamaytiradi. Shuning uchun ham sanitariya normalari yorug'lik tuynuklari
oynalarini tozalab turish zarurligini qayd qiladi. Kam chang ajraladigan
xonalarni yiliga kamida 2 marta, tutunli va isli xonalarni kamida 4 marta
tozalash zarur. Shift va devorlarni yiliga kamida bir marta oqlash va
bo'yash lozim.
Ko’p maydoni oynalangan ba'zr bir ishlab chiqarish xonalarining
ish joylarida quyosh nurlarining to'g'ri yoki aks etib tashishidan ko'zni
oladigan sharoitlar yuzaga kelishi mumkin. Ular bilan kurashish uchun
quyoshdan himoya qiladigan soyabonlar, ekranlar, jalyuzlar va shunga
o'xshashlardan foydalaniladi.
