Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

.

 TEXNIKA VOSITALARIDAGI XAVF-XATARLAR 

VA ULARDAN MUHOFAZALANISH 

 

IX. 1. Xavf-xatar haqida tushunchalar va tahlil usullari 

 

Xavf  tushunchasi.

  Umuman,  sanoat  korxonalarida  va  hayot 

faoliyatining  boshqa  turli  jabhalarida  xavfli  vaziyatlar  bo'lib  turishi 

muqarrar va buni hech kim va hech qachon inkor etgan emas. Xavf-xatar 

tahlilining  asosiy  obyekti  bu  «Inson  —  mashina  —  atrof-muhit  (IMA)» 

tizimini  tashkil  qiladi  bu  esa  o'z  navbatida  ma'lum  bir  vazifani  bajarish 

uchun texnik obyekt sifatida birlashgan odamlar va atrof-muhit bir-birlari 

bilan 

o'zaro 

bog'langan 

holda 

butun 

bir 

kompleks 

shaklida 

mujassamlanadi.  Bunday  birlashishning  eng  sodda  turi  insonning  uy 

sharoitida 

uy-ro'zg'or 

ishlarida 

foydalaniladigan 

mashina 

va 

mexanizmlardan  foydalanganda  bo'ladigan  qisman  muloqotini  keltirib 

o'tish joiz. Bundan tashqari, bunday sharoitlar unga yo'l sharoitida va har 

xil  sanoat  korxonalari  bilan  bo'ladigan  bordi-keldi  ishlarida  ham 

mujassamlanishi mumkin. Buni hududiy, hududlararo va mamlakat hamda 

dunyoviy  miqyosda  ajratish  mumkin.  Mujassamlashish  doimiy  va 

nodoimiy bo'lishi mumkin. 

IMA

  tizimiga  kiruvchi  obyektlarning  nodoimiy  mujassamlashish 

jarayonida  favqulodda  holat  vujudga  kelishi  mumkin.  Buni  xavf-xatar 

tahlili usulini va tuzilishini quyidagi jadvallarda ko'rib chiqamiz. 

Favqulodda  hodisa  — 

IMA

  tizimida  nisbatan  qisqa  muddat  ichida 

yuz berishi mumkin bo'lgan hisobga olinmagan, rejalashtirilmagan noxush 

va ko'ngilsiz voqea bo'lib, butun ish rejasini buzib yuboradi. 

Baxtsiz  hodisa  —  favqulodda  hodisaning  inson  organizmiga  zarar 

yetkazish bilan tugallangan ko'rinishidir. 

To'xtash-favqulodda hodisaning tizimning ishlash qobiliyatiga putur 

yetkazishda ifodaianadi. 

---

 

 

151 

Hodisa  —  to'xtashning  inson  xulqi  yoki  notocg'ri  harakati  natijasi 

deb tushuniladi.  

Xavf-xatar  tahlili  yuqorida  sanab  o'tilgan  xavilami  oldindan  ko'ra 

bilish  va  uni  kelib  chiqishini  oidini  oladigan  chora-tadbirlar  belgilash 

imkoniyatini yaratadi. Xavf-xatar tahlilida asosan muhim bo'lgan quyidagi 

savollarga  javob  topish  yo'li  bilan  amalga  oshiriladi.  Qaysi  obyektlar 

xavfli  va  ularning  xavfi  nimada?  Qanday  favqulodda  hodisalarni  oidini 

olish  mumkin?  Qaysi  favqulodda  hodisalarni  to'liq  yo'qotish  mumkin 

emas  va  u  tez-tez  bo'lib  turadimi?  Oldi  olinmagan  favqulodda  hodisalar 

odamlarga,  moddiy  obyektlarga  va  atrof-muhitga  qanchalik  zarar 

yetkazishi mumkin? 

Xavf-xatarni  tahlil  qilish  uning  xavflilik  darajasini  aniqlagan  holda 

uni yo'qotishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilash bilan yakunlanadi. Bu 

albatta,  birmuncha  zaruriy  bilimlarni:  ehtimollik  nazariyasi,  statistika 

tahlili,  injenerlik  bilimlari  bilan  birga  fikrlaslr  va  mushohada  qilish 

imkoniyatiga ega bo'lgan kishilargina bajarishi mumkin.