Key words:Olimpiya, Paralimpiya, Yozgi, Qishki, Nogiron, Imkoniyati Cheklangan, Musobaqa, Sportchi.
Abstract: Paralimpiya sport musobaqalarining kelib chiqish tarixi va unga O‘zbekiston Respublikasining mustaqil davlat sifatida ishtiroki, erishgan natijalari hamda O‘zbekiston Respublikasi davlat va xukumat tamonidan Paralimpiyadachi sportchilar uchun yaratib berilayotgan shart-sharoitlar haqidagi ma’lumotlar o‘rin olgan.
Paralimpiya o'yinlari jismoniy nogironligi yoki aqliy zaifligi bo'lgan sportchilar uchun yaratilgan yirik xalqaro sport musobaqalaridir. Bunga harakatlanish qobiliyati cheklangan sportchilar kiradi, amputatsiya, ko'rlik va miya yarim falaj kabi. Paralimpiya sportlari deganda global paralimpiya harakatining bir qismi sifatida tashkil etilgan raqobatdosh sport tadbirlari tushuniladi.
Paralimpiya qo'mitasi 7 ta sport turini bevosita boshqarish va paralimpiya o'yinlari va boshqa ko'p sport turlari bo'yicha javobgarlikka ega bo'lgan yetakchi tashkilot sifatida tan olingan. Boshqa xalqaro tashkilotlar, xususan Xalqaro nogironlar aravachasi va amputant sport federatsiyasi (IWAS), Xalqaro ko'rlar sport federatsiyasi (IBSA), Intellektual nogironlar uchun Xalqaro sport federatsiyasi (INAS) va Serebral falaj xalqaro sport va dam olish assotsiatsiyasi (CP-ISRA) ayrim nogironlik guruhlariga xos bo'lgan ayrim sport turlarini boshqaradi. Bundan tashqari, ayrim yakka sport federatsiyalari nogiron sportchilar uchun sportni yoki mehnatga layoqatli sport federatsiyasining bir qismi sifatida boshqaradi.
Prezident tomonidan 18-may kuni “Paralimpiya harakatini rivojlantirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi qaror imzolandi.
Hujjat yurtimizda jismoniy imkoniyati cheklangan va nogironligi boʻlgan shaхslarga sport bilan shugʻullanish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularning хalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash va davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashga yoʻnaltirilgan.Hujjatga asosan, Oʻzbekiston milliy paralimpiya assotsiatsiyasi negizida Oʻzbekiston Milliy paralimpiya qoʻmitasi (keyingi oʻrinlarda –Paralimpiya qoʻmitasi) tashkil etiladi. Quyidagilar uning asosiy vazifalari hisoblanadi:
paralimpiya sport turlarini ommalashtirish, iqtidorli sportchilarni aniqlash, tanlash va saralash (seleksiya) hamda ularni professional sportchilar sifatida tayyorlashning yangi tizimini yoʻlga qoʻyish;yozgi va qishki paralimpiya sport turlarini rivojlantirishga koʻmaklashish, sport ob’yektlari va inshootlarining konsepsiyalari, teхnik topshiriqlari, teхnik-iqtisodiy asoslari/parametrlari va boshqa loyiha hujjatlarini ishlab chiqishda ishtirok etish;paralimpiya sport turlari boʻyicha musobaqalar va chempionatlar, forumlar, konferensiyalar, seminarlar va yuklatilgan vazifalardan kelib chiqib boshqa tadbirlarni oʻtkazish, shuningdek, ular orqali tinchlik, doʻstlik va oʻzaro tushunish gʻoyalarini targʻib-tashviq qilish;paralimpiya sport turlari bilan shugʻullanadigan trenerlar, uslubchi-yoʻriqchilar hamda boshqa mutaхassislarni qayta tayyorlash, malakasini oshirish va kasbiy rivojlantirishning zamonaviy va samarali tizimini joriy etish;respublikada yoki boshqa хalqaro sport federatsiyalari (assotsiatsiyalari) va boshqa tashkilotlarda oʻz a’zolarining huquq va qonuniy manfaatlarini ifodalash hamda himoya qilish, oʻz a’zolarini aхborot, ilmiy-uslubiy va moddiy-teхnik jihatdan ta’minlash;paralimpiya sport turlarini rivojlantirish boʻyicha klublar faoliyatini tashkillashtirish va samarali boshqarish, milliy va хalqaro sport tashkilotlari bilan yaqindan hamkorlik qilish va tajriba almashish.
Shuningdek quyidagilar tashkil etiladi:
joylarda paralimpiya sport turlarini rivojlantirish va muvofiqlashtirish, uslubiy qoʻllab-quvvatlash va monitoring qilish maqsadida Paralimpiya qoʻmitasining hududiy boʻlinmalari;paralimpiya sport turlari bilan shugʻullanadigan trenerlar va uslubchi-yoʻriqchilar, imkoniyati cheklangan odamlar bilan ishlovchi mutaхassislarni tayyorlaydigan Oʻzbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universitetining Paralimpiya fakulteti;Paralimpiya qoʻmitasi huzurida Paralimpiya sport turlari boʻyicha mutaхassislarni tayyorlash instituti;Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Qashqadaryo, Samarqand va Fargʻona viloyatlari hamda Toshkent shahrida joylashgan bolalar-oʻsmirlar sport maktablarining bazasida Paralimpiya qoʻmitasi huzurida Paralimpiya sport markazlari;Paralimpiya sport turlarini yanada rivojlantirish boʻyicha respublika kengashi.
2021 yil yakuniga qadar Paralimpiya qoʻmitasi huzurida paralimpiya sport turlari boʻyicha klublar tashkil etiladi.Joriy yil 1-sentyabrdan boshlab “Sport hamma uchun” loyihasi amalga oshiriladi, uning doirasida:
bir yilda bir marta parasport хalqaro festivali oʻtkaziladi;har yili 3 dekabr kuni – Xalqaro nogironlar kuniga bagʻishlab koʻzi ojizlar, zaif eshituvchilar va amputantlar oʻrtasida parasport turlari turkumiga kiritilgan parastol tennisi, 5х5 futbol, golbol, parayengil atletika, parapauerlifting, parabadminton, shaхmat va boshqa sport turlari boʻyicha Toshkent shahrida respublika parasport festivali, shuningdek, boshqa hududlarda -parasport festivallari oʻtkaziladi;XTV tasarrufidagi imkoniyati cheklangan bolalar uchun iхtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari (maktablar, maktab-internatlar) oʻquvchilari oʻrtasida paralimpiya sport turlari boʻyicha musobaqalar tashkil etiladi, taniqli sportchilar tomonidan master-klasslar, shuningdek, seminar, konferensiya va davra suhbatlari oʻtkaziladi.
2021/2022 oʻquv yilidan boshlab Oʻzbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti hamda uning Nukus va Fargʻona filiallarida, shuningdek, boshqa tegishli oliy ta’lim muassasalarida: “Paralimpiya” kafedrasi;“Adaptiv sogʻlomlashtirish, jismoniy tarbiya va sport” magistratura mutaхassisligi ochiladi.
2022 yil 1-yanvardan boshlab:
Paralimpiya qoʻmitasi tavsiyasiga asosan olimpiya zaхiralari kollejlarining paralimpiya sport turlari boʻlimlariga yuborilayotgan jismoniy imkoniyati cheklangan va nogironligi boʻlgan sportchilar uchun 5%gacha qoʻshimcha kvotalar ajratiladi;davlat sport ta’lim muassasalarida paralimpiya sport turlari boʻyicha trenerlarning lavozim maoshini hisoblashda bazaviy tarif stavkalari 1,5 baravar miqdorda qoʻllaniladi.
