Kesimlarda materiallarni grafik tasvirlashdagi ahamiyati Reja: Kirish. I. Asosiy qism

 
 
 
 

---

I. Asosiy qism. 
I.1. Materiallarning kesimda grafik belgilanishi.
 
Materiallarning kesimda grafik belgilanishi.
Detal chizmasida kesim
yoki qirqim qo’llanilgan bo‘lsa, o‘sha joy yuzalari ma’lum tartibda belgilanishi
lozim. Detal metalldan yasalgan bo‘lsa, kesim yoki qirqim shtrixlab chiqiladi,
Shtrix chiziqlari detaining asosiy kontur (hoshiya chizig'i) yoki o‘q chizig’iga
nisbatan 45° burchak ostida o’ng yoki chap tomonga qiyalatib chiziladi.
Shtrixlanayotgan yuza ingichka tutash chiziqda bajariladi. Bitta detaining barcha 
ko‘rinishlarida bajarilgan qirqim yoki kesimlarida bu yuzalar bir tomonlama
shtrixlanishi va shtrixlar orasi ham o‘zaro teng bo‘lishi shart. 
Yog'ochdan boshqa materiallar metallar kabi hoshiya chizig’iga nisbatan
45° burchakda qiyalatib chiziladi. Shtrixlar orasidagi masofalar materiallarning 
turiga qarab har xil bo'ladi. Metallar, charm, rezina, tabiiy tosh, betonlarda
1,5—2 mm olinsa, sopol (keramika) va silikatli materiallarda qo‘shaloq
chiziqlar oralig'i 1,5—2 va 5—7 mm olinadi. Tabiiy tuproq uchta-uchta o'zaro 
parallel kalta chiziqlar oralig‘i 1—2 mm, to'plam chiziqlar oralig‘i 3—5 mm
qilib qoldiriladi. 
 
 

---

 
 
Ba’zi materiallarning kesim va qirqimda grafik belgilanishi 
 
Materiallarning grafik belgilari 
Materiallarning grafik belgilari (D.st. 2.306-96)
.
Chizmalarda buyum yoki 
qurilish konstruksiyalari yaqqolroq bo’lishi uchun tasvirlar ko’rinishlar, kesimlar, 
qirqimlarda shartli grafikaviy belgilar qo’llaniladi. Dst 2.306-96 ga muvofiq turli 
materiallar uchun ularni kesimda grafik usulida belgilash qoidalari (belgilar) 
o’rnatilgan. Ushbu belgilar 2-jadvalda keltirilgan.
 

---

Materiallarning kesimdagi grafik belgilari 
№ Nomi 
Belgisi 
№ Nomi 
Belgisi 
1 Material 
va 
qattiq 
qorishmalar 
7 
Shisha 
2 Metalmas material 
8 
Suyuqlik 
3 Yog’och 
9 
Tabiiy tuproq 
4 Tabiiy tosh 
10 To’kilgan material 
5 Terim uchun keramika va 
silikat 
11 To’r (har xil mate-
rialdan)
6 Temir-beton 
Materiallarning fasadda ko’rinishi 
Materiallar 
Belgisi 
1 Material 
2 Taram-taram po’lat 
3 Kesilgan po’lat 
4 Maxsus g’ishtlardan terilgan yuza 

---

5 Shisha 
Qurilish materiallari va boshqa ayrim buyumlarni shtrixlash gardish (ramka) 
chizig’iga nisbatan 45
°
burchak ostida ingichka tutash chiziqlar tarzida chiziladi 
(1-rasm, 
a
). Agar shtrix chiziqlari yo’nalishi gardish (kontur) chiziqlari bilan 
to’g’ri kelib qolsa, u holda 30
°
yoki 60
°
burchak ostida qo’llash mumkin (1-rasm, 
b 
va 
c
). 
1-rasm.
2-rasm. 
Shtrixlashning parallel to’g’ri chiziqlari oralig’i, odatda shu buyumning bir xil 
masshtabda chiziladigan barcha kesimlari uchun bir xil (shtrixlanadigan yuzaga 
qarab 1 dan 10 mm gacha) bo’lishi mumkin. Qirqim yoki kesimda bir nechta 
yondosh buyumlarni bir-biridan farqlash uchun shtrix chizig’ini turli yo’nalishda 
yoki shrtixlar orasi turlicha qilib chiziladi (2-rasm,
c
). Chizmada eni 2...4 mm 
bo’lgan kesimlarning ensiz va uzin yuzalari faqat uchlari va teshik atroflari to’la 
shtrixlanadi, kesimning qolgan yuzasi esa bir necha yeridan ozgina shtrixlanadi. 

---

Agar kesim yuzalarining eni chizmada 2 mm dan kam bo’lsa, yondosh detallar 
orasida tirqish qoldirib, kesim qoraga bo’yab qo’yiladi (11-rasm, 
d
).
 
Kesim maydoni katta bo’lsa, asosiy chiziq atrofigina shtrixlanadi. 
Chizmalarda to’proq, yer yuzasi va poydevorlar atrofi xuddi shunday qoida 
bo’yicha tasvirlanadi. Bino va inshoat fasadida (old ko’rinishda) materiallarni 
tasvirlash zarur bo’lsa, grafik belgilari 4-jadvalda ko’rsatilgandek chiziladi. Bino 
fasadlari yoki ular elementlari chizmalarida qurilish materiallarining belgilari to’la 
ko’rsatilmay, faqat asosiy chiziq bo’ylab, ozgina-ozginadan yoki chizma ichida 
dog’ ko’rinishida tasvirlanishi mumkin. Agar konstruksiya materiallari bir xil 
bo’lsa yoki tasvir o’lchami chizmada material belgisini qo’yish uchun imkon 
bermasa (masalan, montaj chizmalari – sxemalarida), chizmada material belgilari 
qo’yilmaydi.