«Келисилди»

Jerde suwdın payda bolıwı haqqındag`ı gipotezalar (faraziyalar);
Ulıwma planetamızda suwdın kelip shıg`ıwı haqqında jalgız tan alınan nazariya jok, lekin ol haqqında birneshe faraziyalar bar.
Jerde suw qanday payda bolg`an? Puwun bul masele boyınsha bir neshe faraziyalar bar.
Birinshi faraziya. Jerdi "ıssı" jagdayda payda bolıwınan kelip shıgadı. Jer bir waqıtlar ote joqarı temperaturaga iye bolg`an shar bolıp , ozinen ortalıqka ıssı tarkatıp aste-akırın suwıy baslagan. Sonda birlemshi pustlok payda bolg`an, ximiyalıq elementlerdin birikpeleri juzege kelgen ha`m olar jer ustinde vodorod ha`m de kislo-roddın` birikpesi, basqasha aytganda – suw juzege keledi. Akırın suwıp atırg`an jer kabıg`ı jarıklardan toktausız atılıp shıg`ıp atırgan gazlar. Jer ortalıqdag`ı boslıqdı tobora toltıra basladı. Bul gazlar ha`m parlar suwiw protsessinde jer planetasın koyıu orap alg`an bulıtlı kaplamanı koreydı. Bul gaz par bulıtlı kaplamanın temperaturası paseyiwi sonday daryajege jetedi, bulıtlardag`ı ıgallıq suwga aylanıp birinshi jauınlar jawıp otedi. Connan mın ha`m mın jıllar dawamında jauın jauıuı dawam etedi. Tiykarınan usı jauınlar suwı jer betindegi shukırlıqlardı aste -akırın toltırıp dunya okeanın juzege keltirdi.
Ekinshi faraziya. Jerdi birlemshi "suwık" jagdayda payda bolıwınan ha`m keyinnen kızıuınan kelip shıgadı. Jerdi kızıuı vulkan ha`reketlerinin` juzege keliwine sebep boldı. Vulkanlardan atılıp shıg`ıp atırgan "laha`m " planeta betine ulken mug`darda suw puwların da alıp shıgadı. Bul suw puwlarının` bir bo`limi kondensatsiya suwiw protsessinde suwga aylanıp okean shukırlıqların toltıradı, kalg`an bo`limi bolsa atmosfera xauasın ha`m ondag`ı ıgallıqdı juzege keltirdi. Alıp barılg`an tekseriw jumısları sonı tasdıkladı, jerdi evolyutsiyanın birlemshi basqıshlarında hazirgi zaman okean tupleri vulkan ha`reketlerinnin` tiykargı arenası bolg`an. Bul faraziyaga muwapıq, suw jerdi koreydı degen birlemshi materiya kuramında bolg`an, bul pikirdi ha`m taxminni guuakı sıpatında jerga tsolyot-gan meteoritlar kuramında suwdın barlıg`ı esaplanadı. Fazo tasları kuramında 0,5% suw bar. Birlemshi karaganda bul juda Kishkene mug`darday tu`yiledi. Egerde esplap korilse: Jerdin` massasi 6 x 10 tonnaga ten. Egerde jer kayd kılıng`an meteoritlardan juzege kelgen bulsa, onda xozir jer planetasında kop emes–kem emes 30 x 10 tonna suw bar. Bunday jagdayda, burıngı kayd kılıng`an Jerdegi suwdın 13-15 x 10 tonna mug`darı keminde xakıykıyınan 200 marte kem. Yagnıy, jer planetası yadro orayınan betine shekem, xuddi gubka sıyaklı suw menen tolg`an.
Ushinshi faraziya da jerdi birlemshi "suwık" jagdayda payda bolıwınan ha`m keyinnen kızıuınan kelip shıgadı. Jerdin` kızıp barıu protsessi qaysı bir 50-70 km shukırlıqda. Jer mantiyasında vodorod ha`m kislorod ionlarınan suw puwları payda bola baslagan. Lekin mantiyanın` joqarı temperaturası onın` mantiya zatları menen ximiyalıq birikpeler payda etiwge jol qoymagan. Joqarı katlamlardın` juda ulken basımı ta`sirinde suw puwları burıngı mantiyanın joqarı katlamlarına keyin bolsa jer kabıg`ınan sıg`ıp shıgarılg`an. Jer kabıg`ının birqansha tomen temperaturası suw puwları menen minerallar arasında ximiyalıq reaktsiyalar juz beriwine alıp kelgen.