«Келисилди»

2-a’meliy
Suwdın tabiatdag`ı aylanba ha`reketi. Jerdin ulıwma suw balansı,
onın` ten`lemesi, mug`darlı ko`rsetkishleri.

Jobası: Suwdın tabiatdag`ı aylanba ha`reketinin` tu`rleri

Suwdın aylanba ha`reketin balansı;
Suwdın aylanba ha`reketin ten`lemesi ha`m mug`darlı ko`rsetkishleri.
Suw balansı - bul tabiatdag`ı suwlardı aylanba ha`reketin ha`m onın` ayırım atlarının` mug`darlı ko`rsetkishi. Jerdi suw balansın ulıwma ha`m onın` ayrıqsha ulken bo`limlerini tariplew ushın ten`lemeler sisteması qollanıladı. Jerdin` jıllıq suw balansın tenlemelar sisteması tiykarında mug`darlı ko`rsetkishlerin esaplaw natiyjeleri to`mendegi kestede keltirilgen.
2-keste
Jerdin jıllıq suw balansı

Suw balansının` elementleri (maydan)
Qurg`aqlıqdın etek bo`limi (116800 mın kv.km) Jawınlar Darya suw ag`ımı Puwlanıw	106000 44230^*) 61770	910 380^*) 530
Qurg`aqlıqdın jabıq bo`limi (32100 mın kv.km) Jawınlar Puwlanıw	7500^**) 7500	238^**) 238
Dunya okeanı (361100 mın kv.km) Jawınlar Darya suw ag`ımı Puwlanıw	411600 44230^*) 455830	1140 120 1260
Jer sharı (510000 mın kv.km) Jawınlar Puwlanıw	525100 525100	1030 1030

^*) - İ.Zektser ha`m basqalar. (1984y), esaplang`an 2400 km³ mug`dardag`ı jer astı suwları ag`ımı ha`m V.Kotlyakov (1977y) esaplang`an 3000 km<sup>3</sup> mug`dardag`ı kutb muz qaplamalarınan okeang`a ag`ıp qiyatırg`ın suw ha`m muz ag`ımların esapg`a alg`an jagdayda.
^**) - Sonnan 830 km³ eki 26 mm darya suw ag`ımı.
Kestenin` birinshi bo`liminde daryaları okeang`a koyılatug`ın Jerdin` etek bo`liminin suw balansın natiyjeli mug`darlı baxaları keltirilgen; keyin daryaları jabıq suw vasseyinleri Kaspiy, Aral tenizi ha`m basqalarg`a qoyılatug`ın. Qurg`aqlıqdın jabıq bo`liminin suwlarınan` almasiw mag`lumatları keltirilgen; qurg`aqlıqdın jabıq bo`limi onın` etek bo`limine salıstırganda jauınlar mug`darı boyınsha 3.5 ese ha`m suw ag`ım mug`darı boyınsha 14 ese kem taminlengen. Qurg`aqlıqdın bul bo`limi 32 mln. kv. km maydanının deyerli yarımı mutlako daryaları bolmasa saxrolar iyelegen.
Dunya okeanına suwdın ag`ıp ketiwi atmosfera jauınlarınan basqa qurg`aqlıqdın` etek bo`liminden ag`ıp kiyatırgan darya suw ag`ımları menen baylanıslı, onın` betinin` puwlanıw 1260 mm ni koreydı onın` jıllıq ko`lemi 455.2 mın km<sup>3</sup> ga ten. Putkil Jer sharı ushın suw ag`ımının jalgız deregi atmosfera jauınların bolıp ha`m onın` sarplaniwı - puwlanıw bolıp , olardın mug`darı 1030 mm ek 525.1 mın km<sup>3</sup> dir. Tabiatdag`ı suwdın aylanba ha`reketi protsessindegi suwlardı janalaw iskerligi (A) gidrosferanın` bir bo`liminin` suw ko`lemin (W) suwdın aylanba ha`reketi protsessinde formalanadigan onın` balansın kirim yaki shıg`ım elementine () munosabati boyınsha anıklanadı, yagnıy: A= W/ , ha`m da (W) kolemdegi suwdın tolıq janalawı ushın zarur bolg`an jıllar sanı menen belgilenedi.

3-keste
Suw janalaniwının iskerligi

Gidrosferanıng bo`limi	Ko`lemi (İrilashtirigan) mın.km^3	Balans elementi mın km^3/jıl	Janalaw iskerligi, jıl
Okean	1370000	452	3000
Jer astı suwları	60000	12	5000^*)
Sonnan aktiv janalang`an zonası	4000	12	300^**)
Qurg`aqlıqdın jer usti suwları	280	40	7
Kutb muzlıqları	24000	3	8000
Daryalar suwı	1.2	40	0.03
Topıraq ıgallıg`ı	80	80	1
Atmosferadag`ı suw puwları	14	525	0.027