Kegl cc pechat indd

O‘zaro ta’sirlashuvchi jismlarning bir-biriga nisbatan joylashuvi 
tufayli ega bo‘lgan energiyasi potensial ener giya deb ataladi.
Berilgan misolda g‘ishtning bajargan ishi A = F
og‘ir.
  
kuch
 · 
h ga teng. 
Bunda, 
F
og‘ir.
  
kuch
  –  g‘ishtning 
og‘irlik 
kuchi; 
h  –  g‘ishtning 
mix 
qalpog‘iga  nisbatan  balandligi.  Bu  ish  g‘ishtning  energiyasi  hisobiga 
bajarilganligi uchun uning potensial energiyasi E
p
 =  F
og‘ir.   kuch
 · 
h yoki
E
p
 = mgh.
Buraladigan soatlarda prujinasini siqib, unda potensial 
energiya hosil qilinadi. So‘ngra prujina asta-sekin yoyilib soat 
mexanizmini, ya’ni strelkalarni harakatga keltirib, mexanik 
ish bajaradi. Daryolarni to‘sib, to‘g‘onlar quriladi. Bunda 
suvning balandligi ko‘tariladi. So‘ngra bu suv maxsus quvurlar 
orqali tushirilib, suv yo‘liga o‘rnatilgan parraklarni aylantiradi. 
Jismlar potensial energiyadan tashqari kinetik energiyaga ham 
ega bo‘lishi mumkin. Kinetik energiya  jismlarning tezligi tufayli 
mavjud bo‘ladi.
.
47-rasm.
Masalan, tekis ariqda oqayotgan suv unga o‘r-
na tilgan charxpalakni aylan 
tiradi. Shamol ham 
par raklarni aylantiradi.
Jism bir vaqtning o‘zida ham potensial, ham 
kinetik energiyaga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, 
Yerdan ma’lum balandlikka ko‘tarib qo‘yilgan jism 
(I holat) faqat potensial energiyaga ega bo‘ladi (47-
rasm). Jism erkin qo‘yib yuborilsa, tushayotganda 
balandligi kamayadi, lekin tezligi ortadi. Jism II 
holatda yerdan h
1
 balandlikda bo‘lganligi uchun 

---

74
potensial energiyaga ega bo‘lsa, tezlikka ega bo‘lganligi tufayli kinetik 
energiyaga ham ega bo‘ladi.
Tabiatda energiyaning ko‘pgina turlari mav 
jud.  Issiqlik energiyasi,