Kegl cc pechat indd

1. Bimetall plastina.
72-rasmda bir-biriga parchinlab mahkam langan 
ikkita – mis va temir plastina kel tirilgan.
Bu plastinada mis va temir issiq 
likdan turlicha kengayadi. Bunday 
plastina qizdi 
rilsa, plastina temir tomonga, sovitilsa mis tomonga 
egiladi. Plastinani juda yuqori temperaturagacha yoki past temperatura-
gacha sovitilsa nima bo‘ladi? Bu haqda o‘ylab ko‘ring.
Uning ba’zi bir qo‘llanilishlari haqida to‘xtalib o‘taylik. Uyda 
ishlati ladigan sovutkich yoki elektr dazmol ishiga razm solsak, 
sovutkich ma’lum bir vaqt ishlaganidan so‘ng to‘xtaganini, dazmol 
ham qiziganidan so‘ng qizil chirog‘i o‘chganligini ko‘ramiz. Chunki 
unda bimetall plastinkali tokni uzib-ulovchi qurilmasi bor. Uning 
ishlash tamoyili 73-rasmda ko‘rsatilgan.
tok
ulovchi
kontakt
issiqlik
73-rasm.
2. Suvning issiqlikdan kengayishi haqida.
Suv bilan o‘tkazilgan 
tajribalar shuni ko‘rsatadiki, sovitilish jarayonida dastlab uning hajmi 
kamayib boradi. Temperatura 4
°
C (uy termometri bilan o‘lchanadi, 
bu haqda keyingi mavzuda batafsil aytiladi)ga borganda kamayish 
to‘xtaydi. Sovitish davom ettirilsa, endi uning hajmi, aksincha orta 
boradi. Bu jarayon suv muzlagunga qadar davom etadi. Demak, 
suv 4
°
C da eng katta zichlikka ega bo‘lar ekan. Shu hodisaga 
ko‘ra, ko‘llarda qish paytida suvning ustki qismi muzlaydi. Ko‘l 
tubida esa 4
°
C li suv bo‘ladi. Agar suv sovishi natijasida bir xilda 
muzga aylanguncha hajmi kamayib kelganda edi, ko‘ldagi yoki suv 

---

106
omborlaridagi suv tubidan to ustki qismigacha muzga aylanar edi. 
Suvda bu paytda hayot ham to‘xtab qolar edi.
1. Qalin devorli stakan, yupqa devorli stakanga nisbatan issiq suv 
quyilganda tezroq sinadi. Nima uchun?
2. 
Suyuqlik va gazlarning issiqlikdan kengayishidan qayerlarda 
foyda lanish mumkin?
3. Benzinni litrlarda o‘lchab sotiladi. Uni kunning qaysi vaqtida 
olish foydali?