Kegl cc pechat indd

30-MAVZU
JISMLARNING MASSA MARKAZI 
VA UNI ANIQLASH. MUVOZANAT TURLARI
Quyidagicha tajriba o‘tkazaylik. Kartondan qirqilgan varaq olib, 
uning ixtiyoriy nuqtasidan igna yordamida ip o‘tkazaylik. Ipning 
ikki uchini shtativlarga bog‘laylik. Bunda varaq 48-rasmda 
ko‘rsatilgan holatda qoladi. Uni o‘z o‘qi atrofida biroz burib qo‘yib 
yuborilsa, yana dastlabki holatiga qaytadi. Endi varaqning o‘rtasidan ip 
o‘tkazib yana shtativga bog‘laylik (49-rasm). Bu holda varaqni qancha 
aylantirib qo‘ymaylik, qo‘yilgan holatida qolganligini ko‘ramiz. Shu 
holatda topilgan nuqtaga 
jismning massa markazi
deyiladi. Jismning bu 
nuqtasida xuddi barcha massa to‘plangandek bo‘ladi.
48-rasm. 
49-rasm.

---

85
Shunga o‘xshash tajribalar yordamida aniqlanishicha, turli geometrik 
shaklga ega bo‘lgan jismlarning massa markazlari quyidagicha bo‘lar 
ekan:
Bir jinsli jismlarning
 
(masalan,
 shar, sfera, doira va shu 
kabilarning) 
massa markazlari ularning geometrik markazlari 
bilan ustma-ust tushadi
 
(50-rasm).
Doira 
To‘rtburchak 
Parallelogramm 
Halqa 
Kub
50-rasm.
51-rasm.
Agar jismlar ixtiyoriy yassi shaklga ega 
bo‘lsa, uning massa markazini ikki nuq 
tasidan 
osish usuli bilan aniqlash mum 
kin. Bunda 
massa markazi 
A
va 
B
nuqtalardan o‘tgan 
vertikal chiziqlar kesishgan nuq 
tada bo‘ladi 
(51-rasm).
Jismlarni massa markazidan o‘tgan o‘qqa 
osib qo‘yilsa, u muvozanatda uzoq muddat 
davomida qoladi. Agar jism muvozanatda bo‘lsa, unga ta’sir qilayot 
gan 
barcha kuchlarning yig‘indisi nolga teng bo‘ladi.