Kegl cc pechat indd

38-MAVZU
QATTIQ JISM, SUYUQLIK VA GAZLARDA ISSIQLIK 
UZATILISHI. ISSIQLIK O‘TKAZUVCHANLIK. KONVEKSIYA
Issiqlikning bir joydan ikkinchi joyga o‘ta olishini hamma biladi. 
Pechka yoki isitish batareyalaridan chiqqan issiqlik butun uyga 
tarqaladi. Stakanga quyilgan choyga qoshiq solib qo‘ysangiz, qoshiq 
isib qoladi. Quyoshdan chiqqan issiqlik ham Yerga yetib keladi. Xo‘sh, 
issiqlik qanday uzati 
ladi? Modda tuzilishi haqidagi tasavvurlarimiz, 
issiqlik uzatilishi undagi molekulalar harakati bilan bog‘liq degan 
xulosaga keltiradi. E’tibor bergan bo‘lsangiz, tutun ba’zan yuqoriga 
ko‘tariladi, ba’zan yoyilib tarqaydi. Havoda ba’zan bulutlar ancha 
muddat o‘zgarishsiz tursa, ba’zan shiddat bilan harakatga tushib qoladi. 
Ularni qanday tushunish mumkin? Pechka yonidagi havo qiziganda 
u kengayadi va zichligi kamayadi. Arximed kuchi ta’sirida u yuqoriga 
ko‘tariladi. Uning o‘rniga zichligi katta sovuq havo oqib keladi. Natija-
da isitilganligi turlicha bo‘lgan havo qatlamlari orasida oqim vujudga 
keladi. Bu hodisaga
 konveksiya 
(lotin cha – 
olib kelish
) deyiladi. 
Konveksiyani isiriq yordamida oson kuzatish mumkin (74-rasm). 
Konveksiya faqat gazlar 
da emas, balki suyuqliklarda ham bo‘ladi. Idish 
tagidan berilgan issiqlik suyuqlikdagi konveksion oqim tufayli yuqoriga 
ko‘tariladi. Suyuqliklarda
 konveksiyani 
namoyish qilib ko‘rsatadigan 
tajribani o‘ylab toping.
Qattiq jismlarda zarralar bir joy 
dan ikkinchisiga ko‘chmaydi. Ular 
fa qat turgan joylarida tebranib turadi. Qattiq jismlarda atomlar bir-
biriga yaqin joylashganligidan issiqlikni shu tebranishlar orqali 
bir-biriga uza 
tadi. Bunday usulda issiqlikni uzatishga