Kazus Deduktiv xulosa chiqarishda umumiyroq bilimga tayanamiz, induktiv xulosa chiqarishda esa umumiy emas, torroq, juzʼiyroq bilimga tayanamiz. Induktiv xulosa chiqarish deduktiv xulosa chiqarish bilan chambarchas bogʻliq

Uchinchi muammoga e’tibor qaratadigan tadqiqotchilar kamdan-kam hollarda ushbu usullardan birini alohida ishlatishadi. Demak, induktiv fikrdan ko'ra deduktiv fikrlash yaxshiroq emas yoki aksincha - ular tandemda ishlatilganda eng yaxshi ishlaydi. Ko'pincha tadqiqotlar induktiv tarzda boshlanadi. Tadqiqotchi o'z kuzatuvlarini o'tkazadi, yozuvlarni yozadi va sinab ko'rmoqchi bo'lgan nazariyani ishlab chiqadi. Keyin ular ushbu nazariyani aniq sinab ko'rish usullarini taklif qilishadi. Ular sinovlarini o'tkazadilar, natijalarni saralashadi va deduktiv ravishda aniq xulosaga kelishadi.
Shunday qilib, agar kimdir "Men x ning sodir bo'lganligini aniqlayman" deganini eshitsangiz, ular shunchaki kuzatuvlar bilan emas, balki faktlar asosida ishlashlariga ishonch hosil qiling. Induktiv xulosa chiqarishning deduktiv xulosa chiqarishdan farqlari quyidagilardan iborat:
- Gumonning ehtimoliy haqiqatini qo'llab-quvvatlovchi sabablarni keltirib chiqaradigan dalil induktiv fikrdir. Taklifning taxminiy haqiqat kafolatini ta'minlaydigan asosli fikrlashning boshlang'ich shakli deduktiv fikrlashdir.
- Induktiv mulohaza qilish "pastdan yuqoriga" yondoshishni qo'llasa, deduktiv fikrlash "yuqoridan pastga" yondoshishni qo'llaydi.
- Induktiv fikrlashning dastlabki nuqtasi xulosa. Deduktiv mulohazada xulosa oxirgi nuqtada bo’ladi
- Induktiv mulohazaning asosi xulq-atvor. Deduktiv fikrlash faktlar va qoidalarga bog'liq.
- Induktiv fikrlash kichik kuzatuvlardan boshlanadi, aniqlaydi va tegishli masalalar ustida ishlash va gipotezani o'rnatish orqali nazariyani rivojlantiradi. Aksincha, deduktiv fikrlash umumiy bayonotdan boshlanadi, ya'ni gipotezaga yo'naltirilgan nazariya, so'ngra yakuniy xulosaga kelish uchun ba'zi dalillar yoki kuzatuvlar o'rganiladi.
- Induktiv mulohazada xulosani tasdiqlovchi dalil kuchli yoki kuchli bo'lmasligi mumkin. Deduktiv mulohazada dalil haqiqiy yoki bekor ekanligini isbotlashi mumkin.
- Induktiv fikrlash umumiylikdan umumiylikka o'tadi. Undan farqli o'laroq, deduktiv fikrlash umumiydan ikkinchisiga o'tadi.
-Induktiv mulohazada olingan xulosalar ehtimollikdir. Aksincha, deduktiv mulohazada, agar to'g'ri bo'lsa, umumlashtirilishi shart.
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak induktiv va deduktiv xulosa qilish mantiqning ikki turidir, ular tadqiqot sohasida gipotezani ishlab chiqishda foydalaniladi. Induktiv mulohaza voqealarni umumlashtirish uchun ko'rib chiqadi. Aksincha, deduktiv mulohaza umumiy xulosalarni ma'lum bir xulosaga kelish uchun asos qilib oladi. Induktiv yoʻl bilan chiqarilgan xulosalar deduktiv yoʻl bilan xulosa chiqarish uchun asos boʻladi. Deduktiv yoʻl bilan chiqarilgan xulosalar esa, baʼzan induktiv yoʻl bilan tekshiriladi. Induksiyaning deduksiyadan farq qiladigan bir qancha xususiyatlari ko’rib chiqdik. Eng muhimi, uning xulosasi ehtimoliy xarakterga ega boʻladi. Keyingi tekshirishni talab etadi. Deduktiv xulosa chiqarishning asoslari ikkita hukmdan iborat boʻlsa, induksiyaning asoslari esa ikkitadan koʻproq hukm orqali ifodalanadi.