Katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal modellashtirish uchun dasturiy vosita ishlab chiqish

KATTA HAJMLI MA’LUMOTLARNI RAQAMLI FRAKTAL MODELLASHTIRISH UCHUN DASTURIY VOSITA ISHLAB CHIQISH

M.I. Ismoilova ., (TATU, magistranti)

Ushbu maqolada katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktallar yordamida modellashtirish usullari va dasturiy vositasini ishlab chiqish tahlil qilindi. Ushbu asr katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal texnologiyalar va bilim ummoni asri deb ataladi.

Hozirgi kunda jahonning rivojlangan mamlakatlari ta’lim tizimlarida katta hajmli ma’lumotlar (Big Data) tushunchasining yaralishiga sabab bo‘ldi. Fraktal ob'ektlarga qiziqish 20-asrning 70-yillari o'rtalarida qayta tiklandi.Fraktal geometriyaning tug'ilishi odatda Mandelbrotning 1977 yilda nashr etilgan "Tabiatning fraktal geometriyasi" kitobi bilan bog'liq. Uning ishlarida 1875-1925 yillarda xuddi shu sohada ishlagan boshqa olimlarning ilmiy natijalaridan foydalanilgan (Puankare, Fatou, Julia, Cantor, Hausdorff).
Fraktal naqshlar cheksiz emas, balki bir qator miqyosda bo'lsa ham keng modellashtirilgan. Modellar nazariy fraktallarni taqlid qilishi mumkin yoki ko'rsatmalar, tergov natijalari yoki mezonlari bo'lishi mumkin.Fraktal tahlil Fraktallarning texnologiyaga nisbatan ba'zi bir aniq qo'llanmalari keltirilgan. Modellashtirishning tasvirlari va boshqa natijalari odatda, fraktal xususiyatlarga ega bo'lmagan fraktal tasvirning mintaqasini kattalashtirish mumkin bo'lganda, fraktal xususiyatlariga ega bo'lmasa ham, odatda "fraktal" deb nomlanadi.
Raqamli fraktal zamonaviy asr didaktika va o‘qitish uslublariga jiddiy o‘zgarishlar kiritdi. Yigirmanchi asr ta'limi yigirma birinchi asr ta'limidan tubdan farq qiladi. Yigirma birinchi asrning ilk yillaridan boshlab milliy va jahon ta'limi yuksalishida ko‘plab yangilanishlar yuz berdi. Hozirgi kunda eng ko‘p kuzatiladigan hodisa bu - jamiyatni Internetlashtirish va raqamli texnologiyalarning ta'limga kirib borishi. Inson fikrlash dunyosining o‘zgarishi, katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal modellashtirish uchun dasturiy vosita ishlab chiqish bilan bog‘liq jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqardi.
Modellashtirilgan fraktallar tovushlar bo'lishi mumkin, raqamli tasvirlar, elektrokimyoviy naqshlar, Fizikaviy uch o'lchovli kosmosda va hokazo fraktal naqshlar qayta tiklandi va deyarli ko'pincha modellashtirish modellari odatda yaratilgan dastur yuqorida ko'rsatilgan texnikani amalga oshiradigan.
¹
Fraktallarni modellashtirishning cheklanganligi shundaki, fraktal modelning tabiiy hodisaga o'xshashligi modellashtirilayotgan hodisaning modellashtirish algoritmlariga o'xshash jarayon orqali hosil bo'lishini isbotlamaydi.
Shu kabi muammolarni bartaraf etishda biz katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal modellashtirishni qo’llagan holda dasturiy vosita ishlab chiqamiz.
Tahlil qilingan ta’riflarimizga asoslanib, katta hajmli ma’lumotlarning paydo bo’lishi, ma’lu­motlar bilan ishlashda raqamli fraktal modellashtirishni qo’llash orqali fraktallarning texnologiyaga nisbatan ba'zi bir aniq qo'llanmalari keltirilgan. Modellashtirishning tasvirlari va boshqa natijalari, odatda fraktal xususiyatlarga ega bo'lmagan fraktal tasvirning mintaqasini kattalashtirish mumkin va turli grafik tasvirlarni yaratish va unga sarflanadigan vaqtni qisqartirish, tasvir sifati hamda tasvirlar ketma-ketligini optimallashtirish.
Tuzilgan maqsad quyidagi vazifalarni hal qilishni talab qildi:

• 
  Katta hajmli ma’lumotlar (BigData) yordamida raqamli fraktal modellashtirish qo’llanilayotgan dasturiy vositalarni izchilo’rganish, unda foydalanilgan fraktal tasvirlarni tahlil qilish;
  
• 
  ko'p mezonli modelni ishlab chiqish;
  
• 
  katta hajmli ma’lumotlarni fraktal naqshlar xarakterlidi,fraktal o’lchamlar faoliyatini monitoring qilish axborot tizimi modelini ishlab chiqish;
  
• 
  monitoring qilish axborot tizimi arxitekturasini ishlab chiqish;
  
• 
  katta hajmli ma’lumotlar fraktallarning tasvirlari tomonidan yaratilishi mumkin .Fraktal ishlab chiquvchi  dasturiy ta'minotni joriy etish;
  
• 
  nazariy tadqiqot usullari: tahlil, sintez, taqqoslash; eksperimental usul; matematik modellashtirish; fraktallar nazariyasi.
  
• 
  Katta hajmli ma’lumotlar (Big data) va unda qo’llaniladigan axborot texnologiyalari hisoblanib, bu orqali birinchi navbatda tahlil jarayoni va tahlil natijalari asosida amaliy tadqiqot ishlarini olib borish
  
• 
  birinchi navbatda Jismoniy vaqt va makonning amaliy chegaralari tufayli fraktal naqshlar cheksiz emas, balki bir qator miqyos'lsa ham keng modellashtirilgan.fraktallar vositasida dasturda qo’llaniladigan grafik tasvirlarni matematik formulalar orqali yaratiladi;
  
• 
  Modellashtirilgan fraktallar tovushlar bo'lishi mumkin, raqamli tasvirlar, elektrokimyoviy naqshlar, Fizikaviy uch o'lchovli kosmosda va hokazo fraktal naqshlar qayta tiklandi. Fraktallarning modellari odatda yaratilgan .
  

²

• 
  Fraktal ishlab chiquvchi yuqorida ko'rsatilgan texnikani amalga oshiradigan tasvir orqali yaratish ham sifat ham tezkorlik jihatdan oddiy vektor grafikadan ko’ra qulaylik va qo’shimcha imkoniyatlar taqdim etadi;
  
• 
  dasturdagi tasvirlar ketma-ketligini hamda monitorga animatsiya ko’rinishida yetkazib berilishida fraktal geometriya va matematikada keng tarqalgan deb taxmin qildingan;
  
• 
  dasturiy vosita orqali natijani olishimizda tizimning talab darajasida va tez ishlashida, tasvirlarning aniq va sifatli taqdim etilishiga erishamiz.
  

Ish shundan iboratki, ishda olingan natijalar asosida yaratilgan.Katta hajmli ma’lumotlar atrofimiz haqida ancha aniqroq prognozlar bera olishni ta’minlaydi. Biz bunday prog­nozlarga tayyor bo‘lmasligimiz mumkin. Chunki bizning dunyoqarashimiz va tizim muassasalarimiz bunday ko‘p ma’lumot­larga emas, balki kam ma’lumotlarga moslashtirilgan.
Yuqorida keltirilgan ilmiy asoslangan ta'riflari va imkonyatlarini o‘rganib
chiqib. Katta hajmli ma’lumotlar ularni tahlil qilgan, saqlagan va ularni ikkinchi bor ishlatganlarga yangiliklarni ochib beradi. Chunki saqla­nishlar qiymati ham shu darajada tushib ketadi, tahlil vositalari esa, kuchliroq, o‘lcham va masshtab yig‘indisi kunma-kun, soatma-soat o‘saveradi.Katta ma’lumotlar hayotimizni, ishimizni, fikrla­shimizni o‘zgartirish imkoniga ega. 
Ilmiy ish natijalariga ko‘ra hozirgi kunda jahonning rivojlangan mamlakatlari ta’lim tizimlarida turli o‘rgatuvchi katta hajimli ma’luotlar raqamli fraktal modellashtirish dasturiy vosi­talardan keng foydalanish,rasmiy-semantik darajada raqamli fraktal o’zini-o’zi boshqarish,o’zini –o’zi rivojlantirishi aniqlanishi mumkin.fraktallar algebraik yoki matematik o’xshashlikka ega bo’lmagan ya’ni raqamlashtirish asosan so’nggi jarayonlari va ta’limning globallashuvi natijasida raqamli fraktal mikromuhitlari turli jarayonlarga ega. faoliyatini monitoring qilish maqsadida dasturiy mahsulot ishlab chiqiladi, sinovdan o‘tkaziladi va joriy etiladi.
Xulosa qilib shuni takidlash kerak, katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal modellashtirish uchun dasturiy vositasini ishlab chiqish. Fraktal ishlab chiquvchi yuqorida ko'rsatilgan texnikani amalga oshiradigan tasvir orqali yaratish ham sifat ham tezkorlik jihatdan oddiy vektor grafikadan ko’ra qulaylik va qo’shimcha imkoniyatlar taqdim etadi. Shuni aniqlash kerak Katta hajmli ma’lumotlarni raqamli fraktal modellashtirish uchun dasturiy vosita ishlab chiqish,kompetentligini rivojlantirish uchun shaxsiy loyiha ishi sifatida katta taqdimotidan foydalanishi samarali natija beradi:Katta hajmli ma’lumotlar (BigData) yordamida raqamli fraktal modellashtirish qo’llanilayotgan dasturiy vositalarni izchil o’rganish, unda foydalanilgan fraktal tasvirlarni tahlil qilishni ko’rib chiqdik.Ilmiy ish natijalariga ko‘ra Hozirgi kunda jahonning rivojlangan mamlakatlari ta’lim tizimlarida turli o‘rgatuvchi katta hajimli ma’lumotlar raqamli fraktal modellashtirish dasturiy vosi­talardan keng foydalanilmoqda.
³

1^Николаева Е.В. К типологии фракталов в теории куль-туры // Вестник Адыгейского государственного универ-ситета. Серия 1: Регионоведение: философия, история,социология, юриспруденция, политология, культуроло- гия. 2013. № 1 (113). С. 226–232.

2^ Мандельброт Б. Фрактальная геометрия природы:Пер. с англ. – М.: Институт компьютерных исследований,2002. – 656 с.).

3^Potapov A.A. Teoriya fraktalov: topologiya vyborki. – M.: Universitetskaya kniga, 2005. – 868 s.