Kataliz. Turlari. Umumiy tamoyillar. Kattalitik reaksiya mexanizmlari. Fermentativ kataliz

Modifistirlovchi promotrlar juda kam miqdorda ta’sir qiladi.

Ko’pgina katalizatorlar g’ovak materiallar (moddalar) yuzasiga surtilgan (yoyilgan) xolda qo’maniladi. Bunday g’ovak moddalar yoyuvchilar yoki tregerlar deb ataladi. Bunda, birinchidan katalizator tejaladi, ikkinchidan mexanik mustahkamligi ortadi; uchinchidan yuzasi kattalashadi va x.k.

Yoyuvchi sifatida ko’pincha tuproq, asbesk, ko’ir, metallar, ularning oksidlari ishlatiladi

Kataliz nazariyalari.

Kataliz nazariyalari.

Katalizning katta amaliy ahamiyatga egaligidan kataliz nazariyasini o’rganish zaruriyati tug’ildi. Hozircha katalizni to’la-to’kis tushuntirib beradigan yagoa nazariya yo’q, lekin katalizning turli tomonlarini ayrim-ayrim tushuntirib beruchi nazariyalar mavjud.

Kataliz nazariyasi tarixiy nuqtai nazardan ikki guruhga; kimyoviy nazariyalar (oraliq birikmalar nazariyasi) bilan fizikaviy nazariyaga bo’linadi.

Oraliq birikmalar nazariyasi gomogen katalizni yaxshi tushuntirib bersada, geterogen katalizda kuzatilgan turli funktlarni asbobini tushuntirib bera oladi.

Katalizning fizikaviy nazariyasi adsoroblanish jarayoniga asoslanadi.

Yuqoridagilarni hisobga olgan nazariyalar; Teylorning energenik nazariyasi, N.I. Kobozevning aktiv ansanbil’ nazariyasiS.Z. Roginskiyning kimoviy nazariyasi, A.A Balandinning multplet nazariyalari mavjud.

Tajribada ancha tasdiq topgan ko’pchilik e’tirof qilgan nazariyalardan biri A.A Balandinning multplet nazariyasidir. Bu nazariyaga ko’ra, adsorbstion aktiv markazlarning ma’lum sondagi (dunlet, treplet mul’plet) guruҳi katalitik markazlarni hosil qiladi. Birdan ortiq markazlarga tortilgan moekula kuchli deformastiyaga uchraydi.

Bu nazariyaga muvofiq ikki xil muvofiqlar bo’lishi kerak; geometrik va energiyaviy muvofiqlik bo’lishi kerak.

Agar kristal to’zumidagi katalizatorlarda boradigan reakstiyalarni A.A.Balandin nazariyasi yaxshi izoxlasa, kristal oldi, amorf tuzilishdagi katalizatordagi jarayonlarni N.I.Kobozevning aktiv ansambllar nazariyasi bir muncha to’laroq tushuntiradi.