Katalitik modifikasiyalash

22.1-jadval 
Texnik salomasning sifat ko’rsatgichlari 
Ko’rsatgich nomi
 
Salomas markasi 
1 
2 
3 
4 
5 
15-20
0
C dagi rangi,
Och 
sarg’ish 
Sarg’ish 
Sarg’ish 

---

261 
to’q emas 
Kul rang va yashil tusli ranglar yaroqsizlik omili 
bo’lmaydi 
Titri (yog’ kislotasining 
qotish harorati), 
0
S 
39...43 
46...50 
53dan 
kam 
emas 
58dan 
kam 
emas 
54dan 
kam 
emas 
Kislota soni, mg 
KOH/g, 
ortiq emas 
3,5 
5 
5 
5 
5 
Namlik va uchuvchan 
moddalar miqdori, %,
ortiq emas 
0,3 
0,3 
0,3 
0,3 
0,3 
Nikelning massaviy 
konsentrasiyasi, mg/kg,
ortiq emas 
15 
20 
20 
20 
20 
Yod soni, J
2
/100 g,
ortiq emas 
65 
65 
6 
- 
- 
oraliqda 
- 
- 
- 
5-17 
17-30 
Oziqa salomasiga nisbatan texnik salomas tarkibida erkin yog’ kislotalari 
miqdorini ko’proq bo’lishining sababi gidrogenlash jarayonini yuqori haroratda va 
uzoq davom etishi tufayli trigliseridlarni ko’proq parchalanishidir. Amaliyotda atir 
sovun olishda qo’llaniladigan texnik salomas past titrli salomas, xo’jalik sovunini 
ishlab chiqarishda qo’llaniladigan texnik salomas esa yuqori titrli salomas deyiladi. 
Salomas texnik va oziq-ovqat uchun mo’ljallangan, margarin mahsulotini 
asosiy komponenti bo’lib, shuningdek xo’jalik va atir sovuni, texnik moylar 
kosmetika kremi, qimmatbaho kimyo mahsuloti sifatida qo’llanishi mumkin. 
Gidrogenlangan yog’ “Yog’-moy sanoati” hisobotiga ko’ra, hozirda 8 mln.t ni 
tashkil qiladi. AQShda 3,5 mln. Tonna, MDHda 1,2 mln tonna gidrogenlangan 
yog’dan foydalanilmoqda. Bu hodisa xom ashyo bazasini hamda katalitik 
gidrogenlash texnologiyasini o’sishiga bog’liq. AQSh va Yevropa mamlakatlarida 

---

262 
ishlab chiqarilayotgan salomas, margarin, kulinar yog’, non ishlab chiqarish hamda 
sovun, kosmetologiya va kimyo sanoati uchun mo’ljallangan xomashyodir. Agar 
salomas ishlab chiqarish bir yilda 1,2 mln tonna bo’lsa, uning 85-90% ozuqaviy 
salomasga va 10-15% texnik salomasga to’g’ri keladi. 
Chet el hamda yurtimiz texnik adabiyotlarida yog’larni katalitik gidrogenlash 
sohasida ancha ma’lumotlar bor. Lekin o’simlik yog’ini chuqur gidrogenlash haqida 
ma’lumotlar juda kam. 
Kosmetika mahsulotlari uchun hamda parfyumeriya uchun kosmetik stearin 
qo’llaniladi. Ushbu mahsulotlar chuqur tozalash yo’li bilan olinadi. Unda 30% 
palmitin kislotasi bo’lishi maqsadga muvofiq. Chunki palmitin kislota mahsulotning 
kristal tarkibini hosil qiladi. Sifatli krem olish uchun past yod sonli salomas paxta 
moyini 30-35% palmitin kislotali fraksiyasi nikel katalizatorida chuqur gidrogenlab 
olinadi. 
Paxta moyini fraksiyalash natijasida undagi palmitin miqdori 30-35%ga 
ko’payadi. Paxta palmitinini gidrogenlash kukunsimon nikel katalizatorida 
laboratoriya reaktori(500ml idish)da o’tkaziladi. Gidrogenlash quyidagicha olib 
boriladi. 
Reaktorga 200 gr rafinatsiyalangan paxta palmitini quyiladi va yog’li 
termostatda qizdiriladi. Hamda havoni chiqarib yuborish uchun vodorod beriladi. 
Vodorod vodorod yuboruvchi qurilma orqali yuboriladi. Ma’lum temperatura 
bo’lgandan so’ng, paxta palmitiniga nikel katalizatori yuboriladi. Gidrogenlash 
jarayoni 230 
0
C ga ko’tariladi, bunda 1,2 l/min, reaktordagi bosim esa 0,01 MPa ga 
yetkaziladi. Jarayon oxirida katalizator ajratiladi. Jarayon nazorati refraktometr 
yordamida olib boriladi. Kuzatish 70 
0
C da salomasning sindirish koeffisiyenti 
domiy bo’lgunicha davom ettiriladi. Gidrogenlashni jadallashtirish uchun oqlovchi 
tuproq va aktivlangan ko’mir va ularni aralashmasi kabi adsorbentlar qo’shiladi. 
Detoksikantni optimal miqdorini topish uchun ko’mir 50% va tuproq 50% yog’ning 
og’irligiga nisbatan 0,2-0,6% qo’shiladi. Bunda tajriba 220 
0
C da nikel 
konsentrasiyasi 0,2%, vodorodni yuborish 2 l/min va nikel katalizatori yordamida 
amalga oshiriladi. 

---

263 
Izlanishlar natijasi quyidagi jadvalda keltirilgan.