Katalitik modifikasiyalash

4.2. Yog’lardan mumsimon moddalarni ajratib olish 
Yog’lardagi mumsimon moddalar asosan o’simlik mumlari- yuqori 
molekulali yog’ kislotlari efirlari va bir atomli (ba’zan ikki atomli) yuqori
molekulali spirtlar, karotinoid tabiatli spirtlar (rangli mumlar)larning murakkab 
aralashmasidan tashkil topgan. Lipidlarning mumsimon moddalar fraksiyasiga yana 
yuqori molekulali erkin yog’ kislotalari va spirtlar, sterollar, steridlar, 
uglevodorodlar, laktonlar, estolipidlar va boshqa yuqori eruvchan komponentlar 
ham kiradi. 
Mumlar asosan urug’ qobig’ida mavjud bo’lib, yog’ni ajratib olish jarayonida 
unga o’tib qoladi. Ularning yog’ miqdori 0,01% dan 0,3%gacha bo’lishi mumkin. 
Yog’dagi mumsimon moddalar asosan uning tiniqligiga ta’sir etadi.
Mumsimon moddalar yuqori haroratda (32-98
0
C) eriydigan moddalar 
bo’lgani uchun yog’ni sovutilganda muallaq turuvchi barqaror kristallar hosil qiladi 

---

45 
va yog’ni tovar ko’rinishini buzadi. Rafinatsiyaning birorta bosqichida (gidratlash, 
ishqoriy neytrallash, oqlash, dezodorasiya) mumsimon moddalar amalda ajralmaydi. 
Ularning mavjudligi nafaqat yog’ni tiniqligiga ta’sir etadi, balki qayta ishlashda bir 
qator qiyinchiliklarga olib keladi. Mumsimon moddalar rafinatsiyalangan yog’ni 
filtrlash jarayonida ham halaqit beradi. Ular gidrogenlash jarayonida
katalizatorlarga salbiy ta’sir etadi.
Moyni o’ta sovutish yoki vinterizasiyalash.
Salat moylari olish uchun
kungaboqar, makkajo’xori, paxta va ba’zan qisman gidrogenlangan soya yog’lari 
o’ta sovutiladi. Yog’dagi mumsimon va boshqa yuqori haroratda eruvchan
moddalar ancha turg’un bo’lib, bu narsa ularni ajratib olishni qiyinlashtiradi. Bu 
turg’unlikni yuzaga keltiruvchi omillardan biri haroratdir.
Yuqori haroratda mumsimon moddalarning xossalarini gliseridlarnikidan farq 
qilishi ularni o’ta sovutish yoki vinterizasiya bilan ajratib olishga imkon beradi. 
Yog’dagi mumsimon moddalar haroratni sezilarli pasaytirilganda, ular kristallanadi. 
Moyni sovutish rafinatsiyalash sikli tugagagandan keyin, dezodorasiyadan oldin 
yoki undan keyin amalga oshiriladi. 
Mumsimon moddalarni ajratib olish texnologiyasi yog’ni asta sekin sovutish, 
nisbatan past haroratda ushlab turish, cho’kmani filtrlab ajratib olishdan iborat. 
Sovutilgan yog’, qovushqoqligi oshgan murakkab tarkibga ega bo’lgan cho’kmali, 
past konsentrasiyali suspenziya bo’lib, undagi kam miqdordagi mumsimon 
moddalarni ajratib olish murakkab jarayon hisoblanadi. 
Mumsimon moddalarni filtrlab ajratib olish jarayonini jadallashtirish uchun 
hozirgi vaqtda cho’kmaning drenaj xossasini yaxshilaydigan yordamchi filtrlovchi 
kukunlar (kizelgur, filtrperlit va boshqalar)dan foydalanilmoqda. Ular filtrlovchi 
material yuzasiga qo’yiladi. 
Cho’kmani ajratish uchun ramali filtrpress, plastinkali filtrlar gorizontal yoki 
vertikal filtrlovchi yuzali diskli va vakuum filtrlardan foydalaniladi. O’ta sovutish
sxemasi 4.1-rasmda ko’rsatilgan.

---

46