Katabolizmning umumiy yo'llari

---

KATABOLIZMNING UMUMIY YO'LLARI 

    Katabolizmning  umumiy  yo’li  -  bu  avvalo  organik  moddalar  vodorodini  nafas 

zanjiriga  yetkazib  berish  yo’lidir.  Piruvatga  jo  bo’lgan  energiya  tirik  hujayrada 

degidratatsiyalanish  reaktsiyalari  ishtiroki  bilan  chiqarib  olinadi:  katabolizmning 

umumiy  yo’lida hammasi bo’lib 5  ta degitratatsiyalanish reaktsiyasi bo’lib  o’tadi, 

bularda 10 ta vodorod atomi ishtirok etadi. Lekin pirouzum kislota tarkibida atigi 4 

ta,  yaьni  atigi  2  ta  degidrlanish  reaktsiyasiga  yetadigan  vodorod  atomi  bo’ladi. 

Qolgan oltita vodorod atomi tsitrat tsikl reaktsiyalarida isteьmol qilingan ikkita suv 

molekulasidan va GDF bilan N

3

RO

4

 ning GTF ga aylanishidagi 7 reaktsiyada hosil 

bo’ladigan suv molekulasidan o’tadi. Demak, tsitrat tsikl metabolitlariga uchta suv 

molekulasining  vodorodi  qo’shilib,  pirovard  natijada  gidrlangan  kofermentlar  – 

NAD*N yoki QH2ga o’tadi. Katabolizm umumiy yo’li reaktsiyalari yeg’indisi: 

 SN3-SO-SOON + 4NAD

+

 + Q + GDF + N3RO4 + 2N2O = 3SO2 + 4(NAD*N + 

N

+

) + QN2 + GTF   

    Jarayonning  chapdan  o’ngga  to’xtovsiz  davom  etib  borishi  uchun  qaytarilgan 

holatga  o’tgan  kofermentlar  yana  oksidlanishi  kerak.  Ularning  oksidlanishi 

mitoxondriya  nafas  zanjirida  kofermentlardan  atmosfera  kislorodiga  vodorodni 

o’tkazib berish yo’li bilan yuzaga chiqadi: 

     4(NAD*N + N

+

) + 2O2 → 4NAD

+

 + 4N2O 

                   QN2 + ½O2 →Q + N2O 

    SHunday  qilib  katabolizmning  umumiy  yo’li  va  nafas  zanjiri  yagona  jarayon 

bo’lib, uning shu ikki qismi biri ikkinchisidan ajralgan holda o’z vazifasini ado etib 

borishi mumkin emas. 

    Katabolizm umumiy yo’lining degidratatsiyalanadigan substratlaridan atmosfera 

kislorodiga  vodorod  o’tkazish  energiyasidan  ATF  sintezi  uchun  foydalaniladi. 

To’rtta degidratatsiyalanish reaktsiyasidan NAD * N hosil bo’ladi; nafas zanjirida 

har  bir  NAD*N  molekulasidan  vodorod  olib  o’tishda  uchta  payvastalik  nuqtasi 

ishga tushadi, demak, 4 * 3  = 12 ta ATF molekulasi sintezlanadi. Bitta reaktsiyada 

vodorod ubixinonga olib o’tiladi; nafas zanjiridagi keyingi o’tish paytida bu holda 

ikkita payvastalik nuqtasi ishlab boradi, ikkita ATF molekulasi  

---

sintezlanadi.  Va,  nihoyat,  tsitrat  tsiklida  yana  bitta  ATF  molekulasini  beradigan 

substrat  fosforillanish  reaktsiyasi  bo’lib  o’tadi.  Atigi  1  molь  piruvat 

parchalanganda  15  molь  ATF  hosil  bo’ladi.  SHulardan  3  tasi  piruvatning 

oksidlovchi  dekarboksillanishida  va  12  tasi  tsitrat  tsiklida  hosil  bo’lishini  aytib 

o’tamiz. Ana shu kattaliklar nazariy jihatdan yuzaga chiqa oladigan eng ko’p ATF 

sintezini aks ettiradi; haqiqatda ATF kamroq sintezlanadi, chunki elektrakimyoviy 

potentsialning  bir  qismi  turli  moddalarning  translokazalar  ishtirokida  membrana 

orqali o’tishiga sarf bo’ladi.