Kaskad modeli. Texnik iqtisodiy baholash muhimligi, hujjatlar va ma’lumotlar, axborot yig‘ish vositalari1

Foydalanish davri modeli.
Foydalanish davri modeli deganda bajarish ketma-ketligi va jarayonlarni o‘zaro bog‘liqligini, foydalanish davri davomida bajariladigan amallar va masalalarni aniqlaydigan tuzilma (struktura) tushuniladi.
Foydalanish davri modeli axborot tizimining xususiyati (spetsifikasi) va sharoit xususiyatiga bog‘liq. Hozirgi vaktda quyidagi asosiy foydalanish davri modellari keng tarqalgan:
Masalalar (yoki masalali modellar)modeli;
Kaskad modeli (YOki tizimli) (70-85y.y.);
Spiralli model (hozirgi zamon).
Masalali model:
“Pastdan-tepaga” modeli ishlab chiqilganda, aloxida masalalardan umumiy tizimga, ishlanmaga yagona yondashuv mutloq yo‘qoladi, aloxida komponentlarning ahborot bog‘lanishida muammolar paydo bo‘ladi. Konun bo‘yicha (odatda) masalalar soni o‘sishi qadar qiyinchiliklar oshib boradi, mavjud dastur va ma’lumotlar strukturasini har doim o‘zgartirishlar kiritishga majbur bo‘lamiz.
Tizimni rivojlanish tezligi pasayadi, bu tashkilot (organizatsiya) rivojlanishini sekinlashtiradi. Lekin ayrim holatlarda bunday texnologiya maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Umumiy natija: bu usul bilan etarli katta bo‘lgan effektiv axborot tizimni yaratib bo‘lmaydi.
Kaskad modeli.
Oldingi, hajmi uncha katta bo‘lmagan bir turkumli axborot tizimlarning har bir dasturi yaxlitlikni o‘zida aks etar edi. Bunday dasturlarni ishlab chiqishda kaskad usuli qo‘llanilar edi. Uning asosiy tavsifi – ishlab chiqarishni bosqichlarga bo‘linishi, bunda bir bosqichdan keyingisiga o‘tish, joriy bosqichda ish yakunlangandan so‘ng amalga oshiriladi(14-rasm).
Har bir bosqich, keyingi ishlab chiqaruvchilar ishlanmani davom etishga, etarli bo‘lgan hujjatlarni to‘liq komplekti chiqishi bilan yakunlanadi, kaskad yondashuvining afzalliklari:

• 
  Har bir bosqichda tugallangan loyihaviy hujjatlar yig‘indisi shakllanadi.
  
• 
  Mantiqiy ketma-ketlikda bajariladigan ish bosqichlari barcha ishlarni yakunlash vaqtini harajatlarga mos ravishda planlashtirish imkonini beradi.
  

148- rasm. Kaskad model
Axborot tizimlarini tuzishda kaskad yondashuv afzalliklarini namoyon qildi. Ishlanmaning muqaddimasida barcha talablarni etarli darajada ta’riflash mumkin.
Bu toifaga quyidagilar kiradi: murakkab hisoblash tizimlari, haqiqiy vaqt tizimlari va shu kabi masalalar. Lekin ushbu yondashuvdan foydalanish jarayonida qator kamchiliklar mavjudligi aniqlandi.
YAratish jarayonida oldingi bosqichlarga qaytish va avval qabul qilingan echimlarni qayta aniqlash va ko‘rib chiqish zaruriyati tug‘ilar edi. Natijada dasturiy ta’minotni yaratish haqiqiy jarayoni quyidagi ko‘rinishga kelar edi (149-rasm)