Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

 
5.5. Pensiya tizimi organlari tomonidan moliyaviy nazoratni 
amalga oshirilishi
 
«Bozor iqtisodiyotining ijtimoiyligi iqtisodiy siyosatni ijtimoiy siyosat bilan 
uzviy aloqada bo’lishini talab qiladi. Iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyot uchun zarur 
bo’lgan tovar va xizmatlarni yaratib bersa, o’z navbatida ijtimoiy muammolarning 
hal etilishi inson kapitalining rivoji orqali iqtisodiy o’sishga xizmat qiladi. Mana 
shunday bog’lanishning real hayotda bo’lishi iqtisodiy va ijtimoiy siyosatning 
uyg’unlashuvini talab qiladi.
Davlatning ijtimoiy siyosati – insonning hayotiy manfaatlarini yuzaga 
chiqarish, insonni himoya qilish va kamol topishiga qaratilgan siyosatdir, uning 
maqsadi ommaviy farovonlikni oshirishga ko’mak berishdir. Bu siyosatda ish bilan 
bandlik darajasini belgilash, minimal ish haqi, nafaqa, pensiyani o’rnatish, 
kambag’allik chegaralarini aniqlash, tirikchilik minimumini belgilash, ijtimoiy 

---

160 
himoya me’yorlarini aniqlash kabi usullar qo’llaniladi. Uning asosiy yo’nalishlari 
bandlik, aholi daromadlari va ijtimoiy himoya siyosatidir
»
75
.
Mamlakatda davom etayotgan va bozor iqtisodiyotini qaror toptirishga 
qaratilgan chuqur ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar fuqarolarni samarali ijtimoiy 
himoyalash, xususan, fuqarolarning pensiya ta’minoti nazoratini nihoyatda muhim 
vazifalardan biriga aylantirdi. Bir tomondan, bu o’zgarishlar fuqarolarning ijtimoiy 
himoyalanishini kuchaytiradi, ikkinchi tomondan esa, aholini ijtimoiy himoya 
qilish bo’yicha ko’proq mablag’ sarflanishini talab etadi.
O’zbekistonda pensiya ta’minoti aholini ijtimoiy himoyalash tizimining muhim 
tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Pensiya ta’minoti barcha fuqarolarning 
hayotiy manfaatlari bilan bog’liq, fuqarolar mehnat qobiliyatlarini yo’qotganlarida 
shu tizim orqali ijtimoiy himoya qilinadi.
Iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlarda, shuningdek, O’zbekistonda 
ham ijtimoiy ta’minot tizimining asosiy manbai bo’lib pensiya ta’minoti tizimi 
hisoblanadi. Dunyoning ko’pchilik mamlakatlarida pensiya to’lovlari, asosan, 
ishchilarning ish haqidan ajratmalar yordamida shakllantiriladigan pensiya 
jamg’armalari hisobidan amalga oshiriladi. O’zbekistonda “Kuchli davlatdan – 
kuchli fuqarolik jamiyatiga” kontseptsiyasi izchil amalga oshirish jarayonida 
Pensiya jamg’armasiga alohida o’rin berilgan. Pensiya jamg’armasi – ijtimoiy 
ta’minot tizimining xalqimizga xos noyob tizimidir.
Pensiya jamg’armasi institutining joriy qilinishi Davlat byudjetidan aholini 
ijtimoiy himoyalash xarajatlarini moliyalashtirishda muhim o’rin tutadi. 
Keksalarning hayot darajasi va sifatini yanada yaxshilash maqsadida qabul 
qilingan O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining «Keksalarni e’zozlash 
yili» davlat dasturi to’g’risida»gi 2302-son Qaroriga muvofiq, «keksalar va 
nogironlarga doimiy e’tibor qaratadigan sektorni mustahkamlash, bunda ularga 
xizmat ko’rsatadigan idora va xizmatlar, birinchi navbatda, pensiya, ijtimoiy va 
75
O’lmasov A. Vahobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. Sharq. 2006. –B.475. 

---

161 
tibbiy ta’minot xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish»
76
yanada 
kuchaytiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Sh. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, «hamma sohada 
aniq tartib va qattiq intizomni ta’minlashimiz darkor. Yana bir bor ta’kidlayman, 
ishni birgalikda bajaramiz, natija uchun esa har birimiz shaxsan javob beramiz»
77
.
«Pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlari va boshqa 
to’lovlarni to’lashda Pensiya jamg’armasi mablag’laridan to’g’ri foydalanilishini 
nazorat qilish Pensiya jamg’armasining Ijro etuvchi apparati va uning hududiy 
boshqarmalari hamda tuman (shahar) bo’limlari, shuningdek tashkilotlarning 
rahbarlari va bosh buxgalterlari tomonidan amalga oshiriladi»
78
.
Jamg’arma daromadlari va xarajatlarining tasdiqlangan ko’rsatkichlarini 
bajarish yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan nazorat qilinsa, majburiy 
to’lovlar, badallar va boshqa to’lovlar tushishining va yig’ilishining to’liqligi 
yuzasidan - davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga oshiriladi. 
«Jamg’armaga muddatida to’lanmagan majburiy to’lovlar, badallar va boshqa 
to’lovlarni undirish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi»
79
. 
«O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari 
Pensiya jamg’armasining mablag’laridan ishlayotgan pensionerlarga davlat 
pensiyalarini to’lash; ishlamaydigan pensionerlarga davlat pensiyalarini to’lash; 
davlat pensiya ta’minoti huquqiga ega bo’lmagan qariyalar va mehnatga 
qobiliyatsiz fuqarolarga nafaqalar; dafn etish marosimi uchun nafaqalar; 
76
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 18 fevraldagi «Keksalarni e’zozlash yili» davlat dasturi 
to’g’risida»gi 2302-son Qarori.
77
Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik 
qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016 yilda 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim 
ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq so’zi. 
2016 yil.
78
O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirining 6-son buyrug’i bilan tasdiqlangan «O’zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi tomonidan pensiya, nafaqa va boshqa to’lovlarni 
to’lashni tashkil etish tartibi haqida»gi Yo’riqnoma. 2015 yil. 30 yanvar.

IX bob.Jamg’arma mablag’larining tuo’g’i hisoblanishi, to’lanishi va sarflanishini nazorat qilish. 

79
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 19 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasi Moliya 
Vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizomni tasdiqlash haqida”gi 30-son 
Qarori. 

---

162 
belgilangan tartibda aniqlanadigan boshqa xarajatlar uchun foydalaniladi»
80
. 
Pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya to’lovlari va boshqa to’lovlarni 
to’laydigan tashkilotlar Jamg’arma mablag’larining o’z vaqtida va maqsadli 
to’lanishi uchun javobgardir.Pensiya (nafaqa) summasidan aniqlangan ortiqcha 
to’lovlar naqd pulda yoki pul o’tkazish yo’li bilan Pensiya jamg’armasining 
shaxsiy g’azna hisobvarag’iga tegishli to’lovlarni kiritish orqali undirilishi 
mumkin. Bunda to’lov topshiriqnomasining raqami, summasi va sanasi shaxsiy 
kartochkaga va axborot tizimiga kiritiladi. 
Pensiya jamg’armasi Ijro etuvchi apparati pensiya va nafaqalar to’lovi uchun 
xarajatlarni: 
–
joriy oyning 15-sanasigacha — o’tgan to’lov oyi talabnomasi hisob-
kitobidan kelib chiqib 50 foizdan kam bo’lmagan summasi; 
–
joriy 
oyining 
27-sanasigacha 
— Pensiya jamg’armasi hududiy 
boshqarmalari tomonidan taqdim etilgan jamlanma tezkor ma’lumotlarda 
aks ettirilgan to’lanmasdan qaytarilgan pensiya va nafaqalar mablag’lari 
summalarini hisobga olingan holda joriy to’lov oyi talabining qolgan 
summasi moliyalashtiriladi. 
Pensiya jamg’armasi bo’limlari har oyda pochta aloqasi ob’ektlari bilan 
moliyalashtirilgan, to’langan va to’lanmagan pensiya va nafaqalar bo’yicha oraliq 
va yakuniy solishtirma dalolatnomalar tuzadi. Tijorat banklari filiallari bilan bank 
plastik kartochkalariga moliyalashtirilgan va kirim qilingan pensiya va nafaqalar 
summalari to’g’risida solishtirma dalolatnomalar tuzadi. 
Pensiya jamg’armasi bo’limi har oyning 3-sanasiga qadar nazorat uchun 
pochta aloqasi ob’ekti bilan avvalgi oy uchun oraliq solishtirma dalolatnomalar 
tuzadi va ularni Pensiya jamg’armasi hududiy boshqarmasiga taqdim etadi. 
Pensiya jamg’armasi hududiy boshqarmalari oyning 5-sanasiga qadar Pensiya 
jamg’armasi bo’limlari oraliq solishtirma dalolatnomalari asosida pochta 
aloqasining 
mintaqaviy 
tashkilotlari 
bilan 
jamlanma 
oraliq 
solishtirma 
80
O’zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi. 2013 yil. 26 dekabr. 14-bob. Davlat maqsadli jamg’armalarining 
xarajatlari. 74-modda. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya 
jamg’armasining xarajatlari.

---

163 
dalolatnomalarini tuzadilar va Pensiya jamg’armasi ijro etuvchi apparatiga taqdim 
etadilar. Jamg’armaning ijro etuvchi apparati O’zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligiga belgilangan muddatlarda davriy buxgalteriya hisobotlarini taqdim etadi. 
Pensiya jamg’armasi bo’limi to’lov oyi yakunlangandan so’ng 2 kun davomida 
pochta aloqasi ob’ekti va tijorat banki filiali bilan yakuniy solishtirma 
dalolatnomalar tuzadi va Pensiya jamg’armasi hududiy boshqarmasiga taqdim 
etadi. Pochta aloqasi ob’ekti yakuniy solishtirma dalolatnomaga asosan 
to’lanmagan pensiya va nafaqalar summalari bo’yicha mablag’larni Pensiya 
jamg’armasi bo’limining shaxsiy g’azna hisobvaraqlariga 2 kun davomida 
qaytaradi. Pensiya jamg’armasi hududiy boshqarmasi 2 kun davomida Pensiya 
jamg’armasi bo’limlari tomonidan taqdim etilgan yakuniy solishtirma 
dalolatnomalar asosida pochta aloqasining mintaqaviy tashkiloti va tegishli tijorat 
banklari bilan jamlanma yakuniy solishtirma dalolatnomani tuzadi va ularni 
Pensiya jamg’armasi ijro etuvchi apparatiga taqdim etadi.
Solishtirma dalolatnomalarni to’g’ri tuzilishi va o’z vaqtida taqdim etilishi 
ustidan javobgarlik va nazorat Pensiya jamg’armasi tegishli tarkibiy tuzilmalari, 
pochta aloqasining mintaqaviy tashkilotlari va tijorat banklarining rahbari va bosh 
buxgalterlari zimmasiga yuklatiladi. 
Pensiya jamg’armasi mablag’larini belgilangan tartibda o’z vaqtida va to’liq 
moliyalashtirish, o’z vaqtida tayinlash, to’lash va manzilli ravishda sarflash, 
shuningdek Jamg’arma mablag’laridan maqsadli va samarali foydalanilishini 
nazorat qilish Jamg’armaning hududiy boshqarmalari va tuman (shahar) bo’limlari 
tomonidan ta’minlanadi. Jamg’armaning ijro etuvchi apparati, hududiy 
boshqarmalari va tuman (shahar) bo’limlari pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, 
kompensatsiya to’lovlari va boshqa to’lovlarni to’lash uchun nazarda tutilgan 
Jamg’arma mablag’larining o’z vaqtida va to’liq moliyalashtirilishi, Jamg’arma 
mablag’laridan qat’iy maqsadli foydalanilishi uchun javobgar. 
«Pensiya jamg’armasi ijro etuvchi apparati pensiya va nafaqalar to’lovlari 
uchun mablag’larni O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi 
bo’linmalari tomonidan Pensiya jamg’armasining tegishli hududiy boshqarmalari 

---

164 
uchun ochilgan shaxsiy g’azna hisobvaraqlariga moliyalashtiradi. Pensiya 
jamg’armasi hududiy boshqarmasi pensiya va nafaqalar to’lovlari uchun 
mablag’larni g’aznachilik bo’linmalari tomonidan Pensiya jamg’armasining 
tegishli 
bo’limlari 
uchun 
ochilgan 
shaxsiy 
g’azna 
hisobvaraqlariga 
moliyalashtiradi»
81
. Davlat ijtimoiy sug’urtasi tizimining barqarorligini ta’minlash 
va uni yanada takomillashtirish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish maqsadida 
Pensiya jamg’armasi mablag’lari bo’yicha majburiy to’lovlar, badallar hamda 
boshqa 
to’lovlarni 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Moliya 
vazirligining 
G’aznachiligining Yagona g’azna hisobvarag’iga jamlanadi. Mazkur maqsadli 
mablag’lardan pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya va boshqa to’lovlar 
o’z vaqtida ta’minlanadi.
Pensiya jamg’armasi bo’limi tuzilgan qaydnomalardagi summalarga mos 
mablag’larni pochta aloqasi ob’ektlari va tijorat banki filiallarining tegishli 
hisobvaraqlariga, shuningdek, ishlovchi pensionerlar bo’yicha tashkilotlarning 
hisobvaraqlariga moliyalashtiradi. «Pensiya va nafaqalar to’lovini moliyalashtirish 
uchun yo’naltiriladigan mablag’lar qat’iy maqsadli yo’nalishda sarflanishi lozim
82
. 
Lekin 
«
plastik kartochkalarni muomalaga kiritishdan tashkilotlar, eng avvalo, 
byudjet tashkilotlari xodimlari – o’qituvchilar, vrachlar, xizmatchilar va hatto 
pensionerlar, ayrim amaldorlarning qo’shtirnoq ichidagi «yangilik»laridan 
qiynalishi kerak emas