“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

“Iqtisodiy  psixolgiya”
  haqida    birinchi  tushunchalar  fransuz  sotsiologi  va 
kriminalisti  Gabriel  Tard  tomonidan  1903-yilda  yozilgan  “Iqtisodiy  psixologiya” 
deb nomlangan qo`lyozmasida keltirilgan. Gabriel Tard, amerikalik Djordj Katon va 
vengriyalik Laslo Garai ushbu fanning asoschisi hisoblanadi. 
Agar iqtisodiy fikrlar rivojiga nazar tashlasak, iqtisod fani resurslardan to’g’ri 
foydalanish uchun  - tabiiy  zaxiralar, kapitallar, mehnat  rezervlarini nimaga  va kim 
uchun  ishlab  chiqarish  kerakligini  aniqlash  kerak.  Iqtisodning  aniq  va  tabiiy 
fanlardan  ajralib  turadigan  tomoni  shundaki,  u  aniq  shaxs  bilan  emas,  balki  yaxlit 
jamiyat a’zolari bilan ish olib boradi. 
A.Krilovning  yozishicha
32
,  inson  ilk  yoshlik  davridanoq  murakkab  iqtisodiy 
munosabatlar  doirasida  va  ta’sirida  bo’ladi.  Ilk  bolalikdanoq,  u  oldi-sotdi, 
almashinish munosabatlarida bo’ladi va har doim tanlov asosida ish yuritadi. Hayot 
insonlarni  xarid  qilish,  yo’qotish,  orttirish,  ish  kuchini  tabiiy  hamda  notabiiy 
rag’batlarga almashtirish va bunda ular orasidan foydali yoki samaralisini tanlashga 
o’rgatadi.  Iqtisodiy  psixologiyaning  tarkibiy  tuzilishiga  e’tibor  qilar  ekanmiz, 
avvalo  uning  muammolarga  boy  va  turlichaligini  ta’kidlamoq  lozim.  G’arbiy 
Yevropa  va  amerikaliklarning  ilmiy  izlanishlarida  uch  yirik  bo’lim  amaliy  iqtisod 
bilan birga o’rganilgan va ular quyidagilardir:  
 
bozor  munosabati  -  iste’molchi  psixologiyasi  va  uy  xo’jaligini 
boshqarish psixologiyasi;  
 
biznes  munosabati  -  tadbirkorning  xulqi  va  qobiliyati,  kelishilgan  ish 
natijasi, murosaga kirishish, raqobat, savdo siri va boshqalar;  
 
jamiyat-fuqaro  munosabati  -  soliq,  foyda,  inflyasiya,  ishsizlik,  siyosiy 
iqtisodning ommaga ta’siri.
33
 
                                                 
31
 Karimova V.M., Akramova F.A. Iqtisodiy psixologiya.– T.: “Shams-ASA” MCHj bosmaxonasi, 2002. 4-b. 
32
 Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 547. 
33
 Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 548. 

---

107 
 
72-rasm 
Iqtisodiy psixologiya predmetining asosiy 
kategoriyalari quyidagilar: