|
O’QITUVCHINING NUTQ TEXNIKASI
- Nutq madaniyati juda katta va keng soha bo’lib, u insonning kundalik oddiy salomaligidan tortibkimga nimani, qachon, qayerda va qanday so’zlashigacha bo’lgan barcha nutqiy jarayonlarni o’z ichiga oladi. Nutq madaniyati faqat nutqni egallash yo’llarini emas, balki undan foydalanish madaniyatini ham tarbiyalaydi.
Sharoitga qarb nutq turli xilda namoyon bo’ladi. U ba’zan istak-tilak, ba’zan chaqiriq-murojaat, ba’zan esa inson quvonchi yoki ruhiy iztirobi shaklida ifodalanadi.Nutq ichki va tashqi ko’rinishlarga ega. Ichki nutq odamning o’z ichida gapiradigan passiv nutqi bo’lib, u ikkinchi kishining ishtirokini talab etmaydi. Shuning uchun ham bu nutq o’z-o’ziga qaratilgan nutq sanaladi va uni nazorat qilib bo’lmaydi.
O’qituvchining notiqlik mahorati
ularning faoliyatiga hamda nafas chiqarishiga bog’liqdir.
Оvoz kuchi tovush organlarini ishiga
Bu ovozning kuchi
Tovushning qancha masofaga yetkazilishi.
jarangdor,
O’qituvchi ovozi ravon
,
vaqtda tezroq vaqtda gapirishi kerak.
Nutqdagi turg’unlik – ko’p qo’llalinadigan, hech kim eshitmaydigan so’z va so’z iboralari;
Donolik- fikrlarning donoligi, o’tkir yoki kulguli so’z iboralarini tanlash va joyida qo’llash;
Jarg’on – jinoyat dunyosidan olingan so’z va so’z iboralari
Ko’pso’zlik- o’zining fikrini mantiqan aniq va lo’nda ifoda eta olmaslik
Ma’ruzaning sifati uning mantiqliliga va taqdimiga, nutqning boyligi va aniqliligiga va axborotni boyligiga bog’liqdir.
:
Notiqyo’l qo’yadigan ba’zi xatolar:
Bachkanalik- adabiy bo’lmagan yoki mazmuni
harflar buzilgan so’z va so’z iboralari;
Parazit so’zlar «mana shu», «masalan», «аytaylik», «shunday qilib» va hokazo
Og’zaki nutqning o’ziga xos xususiyatlari:
Tanishlarning va ba'zan notanishlarning rasmiy va norasmiy uchrashuvlari salomlashish bilan boshlanadi. Rus tilida asosiy salom salom. Sog'lom bo'lish uchun eski cherkov slavyan fe'liga qaytadi, ya'ni "sog'lom bo'lish", ya'ni sog'lom bo'lish. Ushbu shakl bilan bir qatorda, tabriklash yig'ilish vaqtini bildiradi: xayrli tong, xayrli kun, xayrli oqshom. Umumiy tabriklardan tashqari, uchrashuv quvonchini, hurmatli munosabatni, muloqot qilish istagini ta'kidlaydigan tabriklar mavjud: men sizni ko'rganimdan juda xursandman !; Xush kelibsiz!; Hurmat bilan!
2.2 Muloqot jarayonida nutq odob-axloq qoidalari va qoidalari: xushmuomalalik va o'zaro tushunish formulalari Tabriklashdan keyin odatda ishbilarmonlik suhbati boshlanadi. Nutq odob-axloqi vaziyatga bog'liq bo'lgan bir nechta boshlang'ichlarni nazarda tutadi. Eng tipik 3 ta holat: tantanali, ishlaydigan, qayg'uli. Xulq-atvorni quyidagicha belgilaydigan "Axloqiy lug'at": "... odamlarga bo'lgan hurmat kundalik xulq-atvor normasi va boshqalar bilan muomala qilish odatiga aylangan kishini xarakterlovchi axloqiy sifat." Demak, xushmuomalalik hurmatning namoyishi. Xushmuomalalik - bu kimgadir xizmat ko'rsatishga tayyorlik, shuningdek, muloyimlik va xushmuomalalik. Va, albatta, o'z vaqtida va tegishli nutqning namoyon bo'lishi - nutq odob-axloqi xushmuomalalikning ajralmas qismidir.
Boy tajribalarimiz negizida milliy istiqlol mafkurasining yangicha tamoyillari yaratildi. Davr barcha ziyolilar qatori tilshunoslar oldiga ham yangi va ulkan vazifalarni qo‘ydi. Bu vazifalarni lo‘nda qilib, bir tomondan, tilshunoslikning nazariy masalalarini jahon andozalari darajasida tadqiq etish, ikkinchi tomondan, uning amaliy jihatlari, aniqrog‘i, nutqiy madaniyat masalalari bilan shug‘ullanish tarzida tushunish to‘g‘ri bo‘ladi.
Darhaqiqat, tilining barcha qatlamlaridagi birliklarni tartibga keltirish, ya’ni adabiy tilimizning qat’iy me’yorlarini belgilash, ularni imlo va talaffuz qoidalari asosida yozish va so‘zlashni xalqimiz orasida ommalashtirish, bu qoidalarni lug‘atlar shaklida mustahkamlash bugunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Bular orasida xalqimizning nutq madaniyatini yuksaltirish muhim bo‘lib qoladi. Chunki milliy istiqlol g‘oyasi yurtdoshlarimizni ma’naviy yangilanish va islohotlar jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish, yoshlarimizni esa erkin, shu bilan birga, odatdagi, an’anaviy usullardan voz kechib, yangicha fikrlashga o‘rgatishni maqsad qililib qo‘yar ekan, bunga til madaniyatisiz erishib bo‘lmaydi.
To‘g‘ri, nutq madaniyati muammosi insoniyat sivilizatsiyasining barcha bosqichlarida o‘rtaga qo‘yib kelinganligi ham sir emas. U ta’limot sifatida qadimgi Rim va Afinada shakllangan bo‘lsa ham, shunga qadar Misr va Assuriyada, Hindiston va Xitoyda mavjud bo‘lganligi notiqlik san’ati tajribasidan ma’lum. Gap shundaki, u paytlarda davlat arboblarining obro‘-e’tibori va yuqori lavozimlarga ko‘tarilishi ularning notiqlik mahoratiga ham bog‘liq bo‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
